کتاب ارزش گذاری معیارهای تصمیم گیری اثر دکتر محمد علی هاتفی ناشر دانش بنیاد

پیش‌گفتار

     از سال 1393 که دورۀ کارشناسی ارشد مدیریت پروژه گرایش مهندسی نفت و گاز برای اولین بار در دانشگاه صنعت نفت اجرا گردید، درس «روش‌های کمّی در مدیریت پروژه» به طور پیوسته ارائه شده‌است. یکی از مهم‌ترین مباحث این درس روش‌های تصمیم‌گیری چندمعیاره یا به اختصار MADM است که دارای کاربردهای بسیاری در تمام حوزه‌های کسب‌و‌کار است. به زعم نگارنده، با وجود اهمیت بسیار زیاد این حوزه دانشی پرکاربرد، جامعه علمی مدیریت در کشور، توجه شایسته و درخوری به این موضوع نداشته‌است. این در حالی است که تمام مدیران در تمام عرصه‌ها و در تمام سطوح مدیریتی، به طور مکرر با موقعیت‌های مختلف تصمیم‌گیری مواجه‌اند و آنچه تجربه نگارنده می‌رساند این است که رویکرد موجود برای تصمیم‌گیری‌ها، اغلب مبتنی بر بحث و مجادله بین افراد است نه بر مبنای روش‌های علمی تصمیم‌گیری. از این‌ رو هر گونه تلاش در جهت گسترش کاربرد روش‌های علمی تصمیم‌گیری در کشور، مورد تأکید است و کتاب حاضر را می‌توان گامی در این راستا قلمداد نمود.

     کتاب‌های متعددی در عرصۀ بین‌المللی و کتب معدودی در عرصه ملی به مبحث تصمیم‌گیری چندمعیاره پرداخته‌اند. یکی از مباحث مهم این حوزه دانشی، پرداختن به معیارهای تصمیم‌گیری و ارزش‌گذاری عددی (یا وزن‌دهی) معیارهاست. مرور دامنه انتشارات موجود چه در خارج و چه داخل کشور نشان می‌دهد که هیچ نمونۀ مشابهی برای کتاب حاضر  نمی‌توان یافت. در این کتاب بر ارزش‌گذاری عددی معیارهای تصمیم‌گیری تمرکز و سعی شده‌است یک به یک رویکردها و تکنیک‌های مرتبط را ارائه کند و با کمک مثال‌ها و نمونه‌های کاربردی آموزش دهد ارائه شود.

     این کتاب برای چه کسانی مفید است؟ در درجۀ نخست، کتاب حاضر برای مدرسان و محققان حوزه دانش تصمیم‌گیری می‌تواند جذاب باشد. ادعا این است که آن‌ها با مطالعۀ کتاب، می‌توانند بر بخش اعظم دانش مربوط به روش‌های ارزش‌گذاری معیارهای تصمیم‌گیری تسلط یابند. به لحاظ این‌که در کتاب به تکنیک‌های مختلف ارزش‌گذاری می‌پردازیم و آن‌ها را تحلیل می‌کنیم، مطالعه کتاب به مشاوران و کارشناسانی که می‌توانند در موقعیت‌های واقعی تصمیم‌گیری (نظیر جلسات اتخاذ تصمیم در سازمان‌ها) دخل و تصرف داشته باشند نیز توصیه می‌شود، تا با کمک آن، روش مناسب و متناسب با موقعیت‌های تصمیم‌گیری متبوع را انتخاب و برای اجرای آن اقدام کنند.

     کتاب در شش فصل نگارش شده‌است. فصل اول با عنوان «مقدمه» به بیان نکات زیربنایی دربارۀ تصمیم‌گیری می‌پردازد. فصل دوم با عنوان «چند مبحث کاربردی» موضوعاتی را تشریح می‌کند که در فصل‌های بعدی کاربرد دارند، موضوعاتی مثل انواع مدل‌ها و انواع داده. فصل سوم تحت عنوان «تصمیم‌گیری چندمعیاره» بر مبحث مهم تصمیم‌گیری چندمعیاره تمرکز دارد. این فصل موضوعات مهمی را در بر دارد، مثل انواع رویکردهای مسائل تصمیم‌گیری چندمعیاره، معرفی مسئله اصلی کتاب یعنی ارزش‌گذاری معیارها و موضوع قضاوت. فصل بعدی «تکنیک‌های ارزش‌گذاری معیارها» نامگذاری شده‌است. این فصل شامل معرفی تکنیک‌های مختلف ارزش‌گذاری معیارهاست؛ بنابراین در حکم محتوی اصلی مربوط به عنوان کتاب است. «تصمیم‌گیری گروهی» عنوان فصل پنجم کتاب است که در آن، توسعه و گسترش تکنیک‌های فصل چهارم به صورت گروهی مطرح می‌شود. یکی از مباحث مهم و کاربردی در ارزش‌گذاری معیارها، دربارۀ تعداد معیارها مطرح است و این موضوع که در موقعیتی که تحلیل‌گر با تعداد زیادی از معیارها روبه‌رو است، چگونه باید عمل کند. فصل ششم با عنوان «چالش تعدد معیارها» این حوزه را
واکاوی می‌کند.

     تلاش فراوانی صوت گرفت تا این کتاب اثری باشد با کمترین کمبودها چه از لحاظ علمی و چه از نظر ادبیات نگارش. با وجود این، داشتن یک اثر بدون نقص، موضوعی اجتناب‌ناپذیر است. بنابراین از خوانندگان گرامی تقاضا دارم که با دیدگاه‌ها، پیشنهادها و انتقادهای ارزندۀ خود، در جهت ارتقا و بهبود مطالب کتاب و یا اصلاح اشتباهات احتمالی آن، نویسنده را یاری نمایند.

دكتر محمدعلی هاتفی              

دانشیار دانشگاه صنعت نفت، دانشکدۀ نفت تهران

فهرست مطالب

 فصل 1         مقدمه   1

1.1   نظریه تصمیم‌گیری    ۲

1.2   روان‌شناسی تصمیم‌گیری    ۷

1.3   ریاضیات تصمیم‌گیری    ۱۱

1.4   تصمیم‌گیری انفرادی و گروهی    ۱۴

 فصل 2         چند مبحث کاربردی    ۱۷

2.1   مدل‌سازی    ۱۸

2.2   انواع داده    ۲۲

2.3    انواع میانگین    ۳۳

2.4    الپینورم    ۳۸

 فصل 3         تصمیم‌گیری چندمعیاره    ۴۱

3.1   تصمیم‌گیری چندمعیاره    ۴۲

3.2   معیارهای تصمیم‌گیری    ۴۷

3.3   قضاوت در علوم تصمیم‌گیری    ۵۶

3.4   ارزش‌گذاری معیارها    ۶۹

3.5   تبدیلات ماتریس تصمیم‌گیری    ۷۶

3.6   روش‌های حل مسائل تصمیم‌گیری چندشاخصه    ۸۲

 فصل 4         تکنیک‌های ارزش‌گذاری معیارها     ۹۳

4.1   تکنیک‌های مبتنی بر ارزش‌گذاری مستقیم    ۹۸

4.2   تکنیک‌های مبتنی بر قضاوت نسبی    ۱۰۱

4.3   مقایسات زوجی معیارها و مفاهیم پایه‌ای ذی‌ربط    ۱۱۶

4.4   تکنیکهای مبتنی بر مقایسات زوجی معیارها    ۱۲۲

4.5   چند جنبه توسعه‌ای از تکنیک‌های مقایسات زوجی    ۱۳۴

4.6   تکنیک‌های مبتنی بر مقایسات زوجی گزینه‌ها    ۱۴۰

4.7   تکنیک‌های مبتنی بر ارجحیت گزینه‌ها نسبت به هم    ۱۴۴

4.8   تکنیک‌های مبتنی بر اوزان بدلی    ۱۴۸

4.9    تکنیک‌های مبتنی بر سناریو    ۱۶۱

4.10   تکنیک‌های مبتنی بر روابط ریاضی بین معیارها    ۱۶۶

4.11   تکنیک‌های مبتنی بر تأثیرات متقابل بین معیارها    ۱۷۰

4.12   تکنیک‌های مبتنی بر سنجش پراکندگی    ۱۷۵

4.13   تکنیک‌های مبتنی بر سنجش همبستگی    ۱۸۲

4.14   تکنیک‌های مبتنی بر مشخصه معیارها    ۱۸۷

4.15   تکنیک‌های مبتنی بر آنالیز تبادل    ۱۹۵

4.16   تکنیک‌های مبتنی بر روش‌های فاصله‌سنجی    ۲۰۰

4.17   سایر تکنیک‌ها    ۲۰۴

 فصل 5         تصمیم‌گیری گروهی   ۲۰۹

5.1   چند نکته مقدماتی    ۲۱۰

5.2   استخراج اطلاعات از گروه خبرگان    ۲۱۲

5.3   تلفیق اوزان    ۲۱۳

5.4   تلفیق در داخل فرایند    ۲۲۰

5.5   تلفیق رتبه‌ها    ۲۲۲

 فصل 6         چالش تعدد معیارها    ۲۲۵

6.1   انتخاب معیارهای معدود    ۲۲۶

6.2   غربالگری معیارها    ۲۲۹

6.3   خوشه‌بندی معیارها    ۲۳۱

منابع    ۲۴۳

تکنیک‌یاب    ۲۶۳

واژه‌نامه    ۲۷۵