علیرغم نوآوری های پیچیده، کار در بندر با نرخ سوانح و رخدادهای زیاد کماکان بعنوان یک حرفه خطرناک بشمارمی رود. هربندری، از لحاظ موقعیت های خاص لازم است از نظر تکنیک و طرز کار بنحوی توسعه یابد که ایمنی و سلامت کارکنان بندر را پوشش دهد. کتاب حاضر که دومین چاپ سازمان بین المللی کار است تجدیدنظر مقررات ایمنی و بهداشت سال 1977 و همچنین دستورالعمل ایمنی و بهداشت کار در بندرسال 1976 بشمارمی رود وحاوی توصیه ها ودستیاری ارزشمند برای مسئولین مدیریت، عملیات، نگهداری بنادر و ایمنی های مربوطه است. کتاب پیش رو با نمایش جزئیات فنی و نمونه های ایمنی در کار کلیه جوانب کار در بندر در خصوص تخلیه و بارگیری بارکشتی ها، عملیات کانتینری و مسافران و سایر فعالیت ها در بندر را مورد توجه قرارداده است. بدیهی است هر نوآوری در بنادر نیازمند تجدید نظردر سیاست های ایمنی از جمله آموزش و دستورالعملهای ایمنی مرتبط است.
مقدمه
بندر در امر اقتصادی و ارتباطات نقش بسیار مهمی در حیات اقتصادی ، اجتماعی و حتی سیاسی یک کشور دریادار ایفاء مینماید.
کاپیتان هر کشتی انتظار دارد در بندری دارای تجهیزات، امنیت ، نظم و ترتیب برخوردار باشد پهلوگیری نماید. امروزه سیستمهای تخلیه و بارگیری در بنادر آنچنان در حال تحول است که تخلیه و بارگیری در کمترین زمان ممکن انجام میگردد.
طبیعی است که به موازات این تجهیزات و گستردگی بندر موضوع ایمنی جان نفرات در بندر در اولویت نخست قرار دارد. دستورالعملهای مربوط به ایمنی و بهداشت باید نسبت به تجهیزات و دستگاههای جدید و مدرن تجدید نظر شوند. اعتبار هر بندر علاوه بر مدرنیزه بودن به ایمنی و بهداشت و امنیت بندر وابسته است. چنین وضعی توسط کشتیهای ورودی بسیار ملموس میباشد.
احتمال وقوع اتفاقات در شب نسبتا محتمل میباشد. لذا تامین روشنایی دائم و کافی از ضروریات بشمار میرود. تعمیر و نگهداری مطلوب سیستمهای روشنائی ضریب ایمنی را در عملیات شبانه افزایش میدهد.
در حقیقت در هر گوشه و کنار بندر خطراتی وجود دارد و بههمین دلیل کار در بندر در شمار مشاغل خطرناک قرار دارد. کلیه کشتیهای ورودی به بندر در مرحله نخست به مسائل ایمنی و امنیت اهمیت میدهند. رقابت بنادر دنیا تنها بر اساس تجهیزات مدرن نیست بلکه در ایمنی و بهداشت و امنیت آنها نیز خلاصه میشود.
ترمینال مسافری از حساسترین عملیات در بندر به شمار میرود. از بدو ورود مسافر به بندر مسئولیت امنیت و حفظ جان وی به عهده بندر است. بندر باید تمام نکات ایمنی را توسط افراد مسئول ، تابلوهای اخطار و پوسترها و هرگونه امکانات متناسب دیگر برای تامین امنیت مسافران بهکار گیرد.
تردد کشتیهای تخصصی مانند رورو نیز بندر را ملزم به تجهیزات خاص مینماید . برپائی اسپان چند منظوره برای تردد خودروها و افراد پیاده نمونه بارز میباشد. رعایت مسائل ایمنی در داخل کشتی رورو بسیار حائز اهمیت است، زیرا اتفاقات در صورت غفلت میتواند جان افراد را به خطر اندازد.
مهمترین و پرمخاطرهترین اسکلهها در بندر مربوط است به کشتیهای حامل نفت یا فرآوردههای نفتی. عدم توجه به مسائل ایمنی در حین بارگیری یا تخلیه میتواند فجایع بزرگ به بار آورد. درکلیه اسکله هائی از این دست یک چک لیست ایمنی وجود دارد که جزئیات ایمنی تخلیه و بارگیری را در بر میگیرد. مسئولین این ترمینالها علاوه بر اجرای دستورالعملهای ایمنی باید بر کلیه امور عملیات تخلیه و بارگیری نظارت دائم داشته باشند.
بنادر بزرگ مانند بندر شهید رجائی و بندر امام خمینی دارای ترمینال کانتینری هستند. کنترل این ترمینالها تخصصی است. تجهیزات مورد استفاده در این ترمینالها کاملا خاص و تخصصیاند و ملزم به یک نگهداری دقیق و مفصل توسط افراد مجرب و با تجربه دارد. بعبارت دیگر نقش افراد متخصص و مجرب در بنادر از حساسیت خاص برخوردار است.
وجود یک سیستم آتشنشانی عملیاتی با پرسنل آموزش دیده و با تجربه امریست حیاتی. زیرا علاوه بر دستورالعملهای مرتبط و وجود پوسترهای اخطاری و هشداردهنده وقوع آتش سوزی دور از تصور نیست خصوصا در شب که اکثر ساختمانهای اداری خالیاست. آتشسوزی در انبارها بدترین فاجعه در بندر بشمار میرود. اگرچه در کتاب حاضر به وجود یک تیم گشت شبانه اشارهای نشده ولی ساماندهی آن یک عامل بازدارنده در وقوع اتفاقات منجمله آتش سوزی است. خصوصا در ارتباط با انبارهای حاوی مواد خطرناک و آتشگیر.
این کتاب باید بهعنوان یک راهگشاه بهمنظور ساماندهی امور بندر و عمدتا ایمنی و بهداشت مورد توجه قرار گیرد. لازم است موضوعات آن تفصیل داده شده و در خط مشی ایمنی و بهداشت بندر لحاظ شوند . درکتب دریایی خصوصا در ارتباط با ایمنی و بهداشت و همچنین آموزشی باید از تصاویر متعدد استفاده شود. تصاویر همانگونه که در بیشتر پوسترهای هشدار دهنده و ایمنی مشاهده میشود در تفهیم مطالب نقش بسزایی داشته و از نظر روانی به اثبات رسیده است. بر اساس این نظریه تصاویر بیشتری در کتاب حاضر منظور شده تا درک مطالب برای هر خوانندهای میسر گردد.
خوشبختانه جایگاه بنادر ایران در اجرای مسائل ایمنی و بهداشت و همچنین محیط زیست و امنیت در بهترین سطح ممکن قرار دارند و از لحاظ تخصصی نیز در رده بنادر بزرگ دنیا است.
بنادری که شبانه روز فعالیت دارند نسبت به ایمنی و بهداشت، امنیت و محیط زیست از حساسیت بیشتر برخوردار هستند.
کتاب پیش رو عاری از خطا و نواقص نیست. از صاحبنظران و متخصصین دریایی ، ایمنی و محیط زیست بهمنظور بهینهسازی این کتاب از طریق ایمیل زیر دعوت به عمل می آورم تا اینجانب را یاری دهند.
کاپیتان بهرام قبادی
پاییز سال 1391
فهرست مطالب
فصل اول معرفی ، هدف ، اجرا و تعاریف 1
معرفی 2
1.1.1 نگرش جامع به صنعت بندر 2
2.1 هدف 3
3.1 اجـــراء 4
4.1 نوآوریها در بنادر 5
5.1 تعاریف 5
فصل دوم موارد کلی 9
مسئولیت ها 10
1.1.2 مقتضیات عمومی 10
2.1.2 مقامات ذی صلاح 10
3.1.2 کارکنان بندر 10
4.1.2 پیمانکاران، کارگر یا مقاطعه کار خدمات پشتیبانی 11
5.1.2 افسران کشتیها 11
6.1.2 مدیریت 12
7.1.2 ناظران یا سوپروایزورها 12
8.1.2 کارگران بندر 13
9.1.2 اشخاص با شغل آزاد 14
10.1.2 مشاوران ایمنی و بهداشت 14
11.1.2 سایر اشخاص در محیط کار بندر 14
12.1.2 مسافران، غیرکارگران 15
2.2 مدیریت ایمنی و بهداشت 15
1.2.2 مقتضیات عمومی 15
2.2.2 سیستم های ارزیابی ریسک 15
3.2.2 سیستمهای مدیریت ایمنی و بهداشت 17
3.2 سیستم های ایمنی کار 17
4.2 سازمان 18
1.4.2 سازمان ایمنی و بهداشت در بنادر 18
2.4.2 کمیتة ایمنی و بهداشت 19
3.4.2 نمایندگان ایمنی 20
5.2 گزارش و تحقیق حوادث 20
1.5.2 گزارش داخلی حوادث 20
2.5.2 گزارش های رسمی و قانونی حوادث 21
3.5.2 تحقیق حوادث و اتفاقات 21
6.2 گزینه و آموزش 22
1.6.2 گزینش کارگران بندر 22
2.6.2 ملزومات آموزش 23
3.6.2 آموزش القایی (عمومی) 23
4.6.2 آموزش مشاغل خاص 23
5.6.2 روشهای آموزش 24
6.6.2 ارزیابی آموزش 24
7.2 اطلاعات برای کارگران بندر 24
8.2 تسهیلات خاص برای افراد از کار افتاده 24
فصل سوم زیربنای بنــدر، دستگاهها و تجهیزات 25
3.1 مقتضیات عمومی 26
1.1.3 جداسازی مردم از وسایل نقلیه 26
2.1.3 سطوح 26
3.1.3 روشنایی 27
4.1.3 احتیاط های پیشگیری از آتش سوزی 28
5.1.3 مسیرهای فرار در صورت آتش سوزی 31
2.3 مسیرهای ترافیک 32
1.2.3 جاده ها 32
2.2.3 پیاده روها 33
3.2.3 موضوعات دیگر 34
3.3 مناطق جابه جایی بار و محموله 35
1.3.3 طرح بندی 35
2.3.3 حفاظت لبه ها 36
3.3.3 لبه کنار اسکله 36
4.3.3 فنس یا حصارکشی 37
5.3.3 نردبان اسکله 38
6.3.3 وسایل نجات غریق 40
4.3 دسترسی به کشتی ها از ساحل 42
1.4.3 مقتضیات عمومی 42
2.4.3 رمپها و راهرو مسافران ساحل 44
3.4.3 سکوهای فرود (پیاده یا سوارشدن) 46
4.4.3 پلکان 47
5.4.3 نردبان های اسکله 48
5.3 دسترسی به ساختمان ها، ساختارها و دستگاه های ترمینال 48
1.5.3 مقتضیات عمومی 48
2.5.3 پلکان و راه پله ها 49
3.5.3 نردبانها و معابر (گذر) ثابت 49
4.5.3 نردبانهای قابل حمل 52
5.5.3 نردبان طنابی 53
6.5.3 بالابرها ( لیفت) 53
6.3 دستگاه ها و تجهیزات ترمینال 53
1.6.3 مقتضیات عمومی 53
2.6.3 تجهیزات متحرک 54
3.6.3 نوار نقاله (کانویر) 60
4.6.3 تجهیزات الکتریکی 61
5.6.3 ابزارهای دستی 62
6.6.3 ماشین آلات 62
7.6.3 بولارد و دولفینهای مورینگ 62
8.6.3 تسهیلات چادرکشی وسیله نقلیه باری 63
9.6.3 سایر تجهیزات 63
7.3 ترمینال بارهای فله 63
1.7.3 بار جامد 63
2.7.3 مایعات و گازهای فله ( انبوه) 64
8.3 ترمینال کانتینرها 65
1.8.3 تعاریف 65
2.8.3 مقتضیات عمومی 66
3.8.3 جداسازی 66
4.8.3 تسهیلات دریافت 67
5.8.3 اتاق های کنترل 68
6.8.3 گریدها 68
9.3 ترمینال مسافری 69
10.3 ترمینالکشتی های رورو 69
11.3 انبارها و انبارهای باز ترانزیت 70
12.3 دفاتر گیت و دفاتر اسکله 71
1.12.3 دفاتر گیت 71
2.12.3 دفاتر اسکله ها 72
13.3 راه آهن بندر 72
14.3 قایقهای کار و تِندر 74
15.3 وسایل حفاظت فردی 75
1.15.3 مقتضیات عمومی 75
2.15.3 نگهداری و مراقبت از وسایل حفاظت فردی 76
فصل چهارم دستگاههای بالابر و متعلقات باربرداری 77
مقتضیات اساسی 78
1.1.4 مقتضیات عمومی 78
2.1.4 ترمزها 78
3.1.4 تأمین یا برق رسانی 79
4.1.4 مقدار بار مجاز یا ایمن 79
5.1.4 کنترلها 81
6.1.4 وسایل محدودکننده 82
7.1.4 روغن کاری (روانسازی) 83
8.1.4 اتاق یا کابین اوپراتور 83
9.1.4 وزنه انتهای طناب (طناب سیمی) بالابر 83
10.1.4 هَرزگَرد (swivels) 84
11.1.4 تایرها 84
12.1.4 دستیابی ایمن 84
13.1.4 وینچ و گردونه طناب، طنابهای لید و مهارها 84
14.1.4 نگهداری ( Maintenance ) 85
4.2 تست، معاینه کامل، نشانه گذاری و بازدید فنی از دستگاه های بالابر و متعلقات باربرداری 85
1.2.4 معرفی 85
2.2.4 تست فنی دستگاههای بالابر 86
3.2.4 تست فنی متعلقات باربرداری 86
4.2.4 معاینه به طور کامل 87
5.2.4 گزارش ها ، ثبت و گواهی تست و معاینه 88
6.2.4 علامت گذاری یا مارکینگ 88
7.2.4 بازدید و بازرسی 90
3.4 دستگاههای بالابر 90
1.3.4 دستگاههای بالابر کشتی 90
2.3.4 کرینهای ساحل 94
3.3.4 لیفتراک 98
4.4 متعلقات باربرداری 103
1.4.4 مقتضیات عمومی 103
2.4.4 زنجیرها و اسلینگهای زنجیری 104
3.4.4 طنابهای سیمی و اسلینگ ها 104
4.4.4 طناب های الیافی و اسلینگ ها 108
5.4.4 بلوکها (جعبه قرقره) 111
6.4.4 سایر متعلقات باربرداری 113
5.4 وسایل باربرداری که بخشی از خود بار بشمار میرود 116
1.5.4 مقتضیات عمومی 116
2.5.4 کیسه های انعطاف پذیر بار فله 117
3.5.4 پالت ها 118
فصل پنجم کاربرد ایمن دستگاه های بالابر و متعلقات باربرداری 119
1.5 مقتضیات اساسی 120
1.1.5 مقتضیات عمومی 120
2.1.5 برنامه ریزی و کنترل عملیات بالابری 120
3.1.5 آموزش 122
4.1.5 بازدید فنی 122
5.1.5 وضعیت جوی 125
2.5 دستگاه های بالابر (کرین، جرثقیل و غیره) 126
1.2.5 مقتضیات عمومی 126
2.2.5 دستگاه های بالابر (جرثقیل های) کشتی 129
3.2.5 کرین های ساحل 137
4.2.5 لیفتراک ها 140
5.2.5 سایر دستگاههای بالابر 147
6.2.5 استفاده از بیش از یک بالابر برای بالا کشیدن بار 148
3.5 متعلقات باربرداری 148
1.3.5 مقدار بار مجاز 148
2.3.5 استفاده ایمن 151
3.3.5 طناب ها و اسلینگ ها 158
4.3.5 سایر متعلقات دیگر 161
4.5 سیگنالر (مسئول دادن علامت به اوپراتور کرین) 167
فصل ششم عملیات در ساحل 173
موارد کلی 174
1.1.6 مقتضیات عمومی 174
2.1.6 ترتیب و مقدمات دسترسی 174
3.1.6 پاکیزگی بندر و نظافت 176
4.1.6 جابه جایی با دست یا دستی 176
5.1.6 محمولات ترانزیتی 178
6.1.6 عملیات نگهداری 178
7.1.6 کار گرم یا Hot Work 179
8.1.6 استفاده از وسایل حفاظت فردی یا (PPE) 180
6.2 بسته بندی محموله 181
3.6 عملیات کانتینری 184
1.3.6 کنترل عملیات کانتینری 184
2.3.6 مناطق انباشت کانتینرها 189
3.3.6 جابه جایی و بلندکردن کانتینر 190
4.3.6 تعویض فریم شاهین (اسپریدر) 194
5.3.6 دسترسی به سقف یا بالای کانتینرها 194
6.3.6 عملیات داخل کانتینرها 195
7.3.6 تعمیرو مرمت کانتینرهای ترانزیت 198
4.6 نقاله ها یا کانوایر 199
5.6 تجهیزات الکترونیکی 199
6.6 محصولات جنگلی 200
1.6.6 مقتضیات عمومی 200
2.6.6 انبار کردن 200
3.6.6 جابه جایی ( هندلینگ) 202
7.6 اتاقهای گیت های ورودی و ساختمان های دریافت 204
8.6 عملیات جنرال کارگو ( کالای متفرقه) 204
9.6 ماشین آلات ( عمومی ) 206
10.6 تجهیزات متحرک و سیار (عمومی) 207
1.10.6 مقتضیات عمومی 207
2.10.6 وسایل حمل ونقل داخلی بندر 207
3.10.6 عملیات تریلی 208
4.10.6 خرک Trestle 209
5.10.6 تریلی کله غازی 210
6.10.6 تریلی های رولر 211
7.10.6 کاست ها 211
8.10.6 پارکینگ 213
9.10.6 سوختگیری 214
11.6 محموله فله مایع 214
12.6 کنده درخت یا لوگ 217
13.6 عملیات مورینگ (پهلو گیری و جدا شدن کشتی ها از اسکله)) 219
14.6 جابه جایی پالت 221
15.6 ترمینال مسافری 222
16.6 عملیات ریلی (راه آهن) 222
1.16.6 مقتضیات عمومی 222
2.16.6 تخلیه و بارگیری واگنهای قطار 225
3.16.6 حرکت دادن واگن های قطار 226
17.6 عملیات رورو 227
18.6 فلزات اسقاطی 229
19.6 محموله فله جامد 229
20.6 انبارکردن و انباشت محموله 232
21.6 محصولات فولادی و سایر فلزات 233
1.21.6 مقتضیات عمومی 233
2.21.6 انبار کردن 233
3.21.6 جابه جایی ( هندلینگ) 234
22.6 وسایل نقلیه تجاری 237
23.6 کنترل ترافیک 238
24.6 انبارها و انبارهای باز ترانزیت 239
25.6 فضای مسدود (Confined Space) 240
1.25.6 مقتضیات عمومی 240
2.25.6 خطرات و احتیاط ها 240
فصل هفتم عملیات در کشتی یا در شناور 243
مقتضیات عمومی 244
2.7 دسترسی به روی کشتی ها 245
1.2.7 مقتضیات عمومی 246
2.2.7 پله تشریفاتی 246
3.2.7 گَنگ وی Gangway 247
4.2.7 پله قابل حمل 249
5.2.7 پلة طنابی 249
6.2.7 پله بولوارک 249
7.2.7 دسترسی به عرشه کشتی های فله بر و سایر کشتی های بزرگ 249
8.2.7 دسترسی به بارج ها و سایر کشتی های کوچک 251
9.2.7 دسترسی به کشتیهای رورو 251
10.2.7 دسترسی از یک کشتی به کشتی دیگر 253
11.2.7 دسترسی از طریق آب 253
3.7 دسترسی به روی کشتی ها 254
1.3.7 متقتضیات عمومی 254
2.3.7 دسترسی به انبارهای کشتی 254
3.3.7 دسترسی به محمولات روی عرشه 255
4.7 هچ 256
1.4.7 درپوش هچها 256
2.4.7 جابه جایی درپوش هچ 258
3.4.7 چیدن و محکم کاری درپوش هچ ها 260
4.4.7 حفاظت هچ ها 260
5.7 کار در انبار کشتی 261
1.5.7 مقتضیات عمومی 261
6.7 خطرات افتادن 262
1.6.7 روال کارها 262
7.7 کار روی عرشه کشتی 266
1.7.7 مقتضیات عمومی 266
2.7.7 لاشینک و مهار محموله 268
8.7 محموله شات یا کارگو شات (Shot Cargo) 268
9.7 کشتی های کانتینربر 269
1.9.7. مقتضیات عمومی 269
2.9.7 عرشه کاری یا کار روی عرشه (Deck Working) 272
3.9.7 کار روی سقف کانتینرها 273
10.7 کشتیهای رورو 275
1.10.7 مقتضیات عمومی 275
2.10.7 تحرک وسایل نقلیه 277
3.10.7 تحرک مسافران 277
4.10.7 عملیات لاشینگ وسیله نقلیه 278
5.10.7 بالابرهای (آسانسور) محموله 278
11.7 کشتیهای فله بر 279
12.7 کار گرم (Hot work) 280
فصل هشتم محموله یا مواد خطرناک 281
محمولات خطرناک بسته بندی شده 282
1.1.8 مقتضیات عمومی 282
2.1.8 موافقتنامه های بین المللی 282
3.1.8 کلاسمان سازمان ملل 282
4.1.8 قوانین بین المللی محمولات خطرناک دریایی (IMDG Code) 283
5.1.8 بازرسی بسته بندی محمولات خطرناک 288
2.8 محمولات فله جامد 287
3.8 محمولات فله مایع یا گازی 287
4.8 احتیاطهای عملیاتی 288
1.4.8 مقتضیات عمومی 288
2.4.8 آموزش 284
3.4.8 کنترل ورود و موجودیت 289
4.4.8 اعلام محموله های خطرناک 290
5.4.8 بررسی اطلاعات 290
6.4.8 جابه جایی و بارچینی 291
7.4.8 ترتیبات اضطراری در منطقه بندر 292
8.4.8 موارد خاص 292
9.4.8 تعمیر و نگهداری 293
فصل نهم بهداشت یا سلامتی Health 295
خطرات بهداشتی 296
1.1.9 مقتضیات عمومی 296
2.1.9 محموله گرد و غباری 297
3.1.9 سایر محموله ها 298
4.1.9 صدا (نویز) 298
5.1.9 خستگی Fatigue)) 299
6.1.9 فیوم یا گاز دود 299
7.1.9 ارتعاش 301
8.1.9 محیط های ناهنجار 301
9.1.9 سایر جوانب بهداشت و سلامتی 301
10.1.9 ارگونومی 302
2.9 خدمات بهداشت شغلی 302
1.2.9 مقتضیات عمومی 302
2.2.9 پرسنل کمکهای اولیه 303
3.2.9 پرسنل خدمات سلامت شغلی 304
فصل دهم تسهیلات روحی رفاهی پرسنل 305
1.10 مقتضیات عمومی 306
2.10 تسهیلات توالت 306
3.10 امکانات استحمام و رختشویی 307
4.10 رخت کن 307
5.10 آب آشامیدنی 308
6.10 سالنهای غذاخوری و کانتینها 308
7.10 آژانسهایکاریابی و اتاقهای انتظار 309
فصل یازدهم ترتیبات اضطراری 311
1.11 ترتیبات اضطراری در ساحل و کشتی 312
1.1.11 مقتضیات عمومی 312
2.1.11 آسیب و بیماری ها 312
3.1.11 نجات 312
4.1.11 صدمات مالی 313
5.1.11 آتش سوزی 313
6.1.11 ریزش محموله (Cargo Spillage) 314
7.1.11 سقوط یا افتادن در آب 315
8.1.11 از کار افتادن خدمات 318
9.1.11 هوای طوفانی و سایر بلایای طبیعی 318
10.1.11 خطرات اصلی و عمدة تأسیسات 319
2.11 طرحهای اضطراری 319
1.2.11 مقتضیات عمومی 319
2.2.11 قلمرو و حدود وظایف 319
3.2.11 مسئولیتها 320
4.2.11 رابط و ارتباط 320
5.2.11 طرح های اضطراری 321
3.11 تجهیزات و وسایل اضطراری 324
فصل دوازدهم سایر مسایل مربوط به ایمنی 325
1.12 محیط زیست 326
1.1.12 مقتضیات عمومی 326
2.1.12 سیستم های مدیریت زیست محیطی 326
3.1.12 جنبههای زیست محیطی عملیات بندر 327
4.1.12 اقدامات احتیاطی 327
2.12 امنیت و حراست 327
پیوست ها 329
پیوست الف تست دستگاه های بالابر 330
پیوست ب تست متعلقات باربرداری Testing of loose gear 335
پیوست پ معاینه کامل دستگاههای بالابر و متعلقات باربرداری 337
پیوست ت وزنه تست 338
پیوست ث فاکتور ایمنی (ضریب بکاربری) 339
پیوست ج گرید یا درجه بندی کیفیت فولاد 340
پیوست چ عملیات حرارت دهی آهن نرم 341
پیوست ح علامت گذاری بلوکهای تک قرقره 342
منابع و مراجع 346
فهرست الفبایی 349