کتاب از مدیریت پروژه تا مدیریت سبد پروژه ها اثر مهدی روانشادنیا ناشر فدک ایساتیس

مدیریت پروژه مفهومی است که منحصر به عصر جدید نمی‌باشد. بانگاهی گذرا به پروژه‌های عظیمی مانند اهرام ثلاثه مصر، دیوار چین و تخت جمشید (پارسه) می‌توان به روشنی این موضوع را دریافت که اجرای این قبیل پروژه‌ها بدون داشتن طرح و برنامه‌ای مشخص و راهبری فرد یا گروه متخصص امکان‌پذیر نبوده است. تفاوت مفهوم مدیریت در عضر حاضر و دوران باستان به رویکرد علمی و ساختارمند آن باز می‌گردد. می‌توان مدیریت سبد پروژه‌ها را یکی از مهمترین دستاوردهای علم مدیریت نوین قلمداد کرد، که توانسته چالش‌هایی مانند اولویت‌بندی تخصیص منابع پروژه‌ها، مدیریت همزمان چند پروژه، بهینه‌سازی فرصت‌ها با وجود ریسک‌های مختلف و... را در شرکت‌های پروژه محور بر طرف نماید. کتاب حاضر سعی دارد با با بررسی اصول، استانداردها و تکنیک‌های حاک بر مدیریت سبد پروژه‌ةای سازمان، دریچه‌ای تخصصی‌تر را به روی مدیران ارشد سازمان بگشاید.
نگارندگان سعی کرده‌اند تا خلا موجود بین مدیریت پروژه و مدیریت سازمان را با تحول در دیدگاه مدیران ارشد سازمان از مدیریت پروژه به سمت مدیریت سبد پروژه‌ها بر طرف کنند. اگرچه می‌توان نوشته‌های متفاوتی را در این زمینه یافت، اما ویژگی‌های زیر باعث می‌گردد تا کتاب حاضر از ارزش بیشتری برای خوانندگان برخوردار باشد:

• توجه به مدیریت سبد پروژه‌ها به‌عنوان پلی بین مدیریت پروژه و مدیریت شرکت‌ها
• طرح دیدگاه‌های استانداردهای معتبر جهانی همچون PMBOK, OPM3, ICB, PMI Portfolio
• بررسی مبانی تئوری پرتفولیو و اثرات متنوع‌سازی فعالیت‌ها در کشورهای در حال توسعه
• تأکید بر مدیریت شرکت‌های پروژه محور و ملزومات سازمانی آنها از جمله دفاتر مدیریت سبد پروژه‌ها
• نگاهی تحلیلی به‌مفهوم سبد پروژه‌های سازمان و استفاده از مثال‌های متعدد
• ارائه روش‌ها و ابزارهای لازم جهت انتخاب پروژه و مدیریت سبد پروژه‌ها
• آوردن نمونه‌های متنوع کاربردی با استفاده از تکنیک‌های معرفی شده جهت مدیریت سبد پروژه‌ها
• معرفی یک مدل بومی مدیریت سبد پروژه‌ها جهت پیاده‌سازی در شرکت‌ها و سازمان‌های اجرایی کشور

پیش‌گفتار

پروژه‌ها، شریان حیاتی بسیاری از شرکت‌های امروزی هستند و سال‌ها مفهوم مدیریت پروژه مورد بررسی و کاربرد پژوهشگرن و متخصصان بوده است. لیکن، ناهماهنگی و عدم انطباق استراتژیک این شریان‌ها، می‌تواند به عملکرد نامناسب و گاه سکته یا مرگ یک بنگاه اقتصادی بیانجامد. نگاه جزیره‌ای به موقعیت پروژه‌ها، می‌تواند با تشدید رقابت‌های درون سازمانی برای دستیابی به منابع، تقابل برنامه‌های کاری و عدم انسجام استراتژی‌ها، تهدید کننده سرنوشت شرکت‌های پروژه محور باشد.
تحقیقات نشان می‌دهد، ریسک یک سازمان چند پروژه‌ای متنوع سازی شده، به مراتب کمتر از جمع ریسک‌های تک تک پروژه‌هاست، که این با ضرب المثل قدیمی « همه تخم‌مرغ‌هاست را در یک سبد نگذار» دارای همسویی معناداری است. در کشورهای در حال توسعه، وجود عدم قطعیت‌های فراوان، ضعف ساختارهای اقتصادی، سیاسی و قضایی و تغییر مکرر قوانین و سیاست‌های اجرایی، ریسک بالایی را برای شرکت‌های متمرکز ایجاد کرده و انگیره مناسبی برای تشکیل سبدی متنوع از فعالیت‌ها ایجاد می‌نماید.
به گروهی از پروژه‌ها، طرح‌ها و فعالیت‌های مستقل که تحت هدایت و حمایت یک سازمان مشخص انجام می‌گیرند، سبد (پرتفولیو) پروژه‌ها و به مدیریت آن، مدیریت سبد پروژه‌ها گفته می‌شود. جهت گیری این کتاب، بر طرح موضوع مدیریت سبد پروژه‌ها، به عنوان پلی بین مدیریت پروژه‌ها و مدیریت شرکت‌ها، بین مدیریت اجرایی و مدیریت استراتژیک و به عنوان روشی برای تسهیم منابع، منافع و ریسک‌ها در قالب استراتژی‌های کلی سازمان‌هاست.
محتوای انی کتاب، در قالب شش فصل ارائه شده است. فصل اول، با مروری بر مبانی، به طرح جدیدترین نظریه‌ها و رویکردهای مدیریت پروژه‌ها می‌پردازد. همچنین، گزیده‌ای از دیدگاه استانداردهای موسسه بین المللی مدیریت پروژه (PMI)، انجمن بین المللی مدیریت پروژه (IPMA)، انجمن پیشرفت مهندسی ژاپن (ENAA) و سایر نهادهای جهانی ارائه شده است، تئوری پرتفلیو را هری مارکوئیتز، در مقاله معروف خود با عنوان « انتخاب پرتفلیو» در سال 1952 مطرح کرد. مهمترین رویکرد مارکوئیتز، ارائه یک سبد بهینه در یک سطح معین ریسک بوده، به گونه‌ای که سبد مذکور دارای بیشترین عایدی باشد. استفاده از این تئوری در پروژه‌ها، معرفی مفاهیم، ضرورت‌ها و پیشینه آن در فصل دوم بررسی می‌شود. فصل سوم، به ضرورت‌های برنامه‌ریزی هدفمند برای متنوع کردن فعالیت‌ شرکت‌ها می‌پردازد. ارتباط موضوعاتی چون ریسک و استراتژی شرکت‌ها و توجه به زیرساخت‌هایی چون دفتر مدیریت پروژه از دغدغه‌های این فصل است. در فصل چهار، به رویکرد استاندارهای روز مدیریت سبد پروژه‌ها، توجه شده است. مهم‌ترین بخش مدیریت سبد پروژه‌ها، انتخاب سبد می‌باشد. انتخاب سبد پروژه، فعالیت دوره‌ای است که به منظور انتخاب سبدی از پروژه‌ها از بین گزینه‌های ممکن انجام می‌شود. مجموعه روش‌های انتخاب سبد پروژه‌ها و خاستگاه‌های آنها در فصل پنجم معرفی شده‌اند. فصل ششم، یک مدل منطبق با شرایط بومی ارائه می‌دهد، که با توجه به ملاحظات سازمانی، مشخصات پروژه، ریسک‌ها، ملاحظات مالی، و تأثیر سبد پروژه‌های موجود شرکت، امکان انتخاب پروژه‌های جدید، در قالب یک فرایند سیستماتیک را فراهم می‌نماید و سرانجام، با پیاده سازی گام به گام مدل در یک مثال، نمونه‌ای عملگرایانه رای باری خوانندگان طرح می‌کند. در واقع، فصل ششم ارائه بخشی از تلاش نگارندگان کتاب برای تدوین مدل انتخاب پروژه می‌باشد، که حاصل آن تاکنون در چندین مجله معتبر بین‌المللی چاپ شده و در مواردی به کاربرد عملی رسیده است.
اگرچه، تا پیاده‌سازی حرفه‌ای و گسترده مفاهیم مدیریت پروژه در کشور فاصله بسیار وجود دارد، باز شدن جایگاه مفهوم مدیریت سبد پروژه‌ها، می‌تواند کمکی به سرآمدی سازمان‌های ایرانی در آینده باشد. این کتاب، حاصل چند سال تلاش نگارندگان در مطالعه و پیاده‌سازی مفاهیم علمی مدیریت راهبردی شرکت‌های پروژه محور است. با این حال، بیشتر ایده‌های طرح شده در این اثر، متعلق به پیشگامان علم مدیریت پروژه بوده و نگارندگان فقط مسئولیت چگونگی ارائه آنها به جامعه متعلق به پیشگامان علم مدیریت پروژه بوده و نگارندگان فقط مسئولیت چگونگی ارائه آنها به جامعه تخصصی کشور را به عهده گرفته‌اند. هرچند، دیدگاه این کتاب صرف انتقال مفاهیم نبوده و سعی شده، با مثال‌های عملی بین المللی و ایرانی، نحوه به کاربندی عملی و مدل‌سازی برای فعالان حرفه‌ای و پژوهشگران دانشگاهی مطرح گردد.
در پایان، از حسن سلیقه شما در انتخاب این کتاب، سپاسگزاری نموده و دست همه بزرگوارانی که پیشنهادهای اصلاحی و انتقادات خود را از طریق وب‌سایت www.ravanshadnia.com به ما انعکاس می‌دهند به گرمی می‌فشاریم.

مهدی روانشادینا، حمیدرضا عباسیان جهرمی

فهرست مطالب

فصل1 مدیریت پروژه/1

1.1 مفهوم مدیریت پروژه/2
1.1.1 مدیریت چیست؟/2
2.1.1 پروژه چیست؟/3
3.1.1 مدیریت پروژه چیست؟/3
2.1 مدیرتی پروژه از دیدگاه دانش مدیریت پروژه/7
1.2.1 تقسیم‌بندی براساس گروه‌های فرایندی/7
2.2.1 تقسیم‌بندی براساس حوزه‌ دانش/8
3.1 مدیریت پروژه از دیدگاه استاندارد ICB V 3.0/10
1.3.1 شایستگی تخصصی مدیریت پروژه/11
2.3.1 شایستگی رفتاری در مدیریت پروژه/15
3.3.1 شایستگی مفهومی در مدیریت پروژه/18
4.1 پیاده‌سازی پیکره دانش مدیریت پروژه و ICB v3.0 در یک مثال فرضی/20
5.1 مدیریت پروژه، مدیریت طرح و مدیریت سبد پروژه‌ها/26
6.1 نتیجه‌گیری/28
7.1 مراجع فصل اول/29

فصل2 مبانی مدیریت سبد پروژه‌ها/31

1.2 مدیریت سبد پروژه‌های شرکت چیست؟/32
1.1.2 پیدایش مفهوم پرتفیلو/32
2.1.2 معرفی تئوری پرتفلیو/33
3.1.2 تعریف سبد پروژه/35
4.1.2 مدیریت سبد پروژه/36
2.2 تاریخچه مدیریت سبد پروژه‌ها/37
1.2.2 از تئوری پرتفولیو تا مدیریت پروژه‌ها/37
2.2.2 تاریخچه کاربرد مدیریت سبد پروژه‌ها در شرکت‌های پیمانکاری/ 38
3.2.2 طبقه‌بندی زمینه‌های تحقیقاتی پژوهشگران مدیریت سبد پروژه‌ها/40
4.2.2 تحلیلی بر پژوهش‌های مدیریت سبد پروژه‌ها/40
3.2 مزایای مدیریت سبد پروژه‌ها/44
4.2 جمع‌بندی/46
5.2 مراجع فصل دوم/47

فصل 3 مدیریت سبد پروژه‌ها از دیدگاه مدیریت شرکت‌ها/49

1.3 ضرورت تشکیل سبد پروژه‌ها/50
1.1.3 گزینه‌های سرمایه‌گذاری برای شرکت‌ها/50
2.1.3 ضرورت متنوع‌سازی فعالیت شرکت‌ها در کشورهای در حال توسعه/51
3.1.3 متنوع‌سازی در شرکت/53
2.3 استراتژی شرکت‌ها در تشکیل سبد پروژه‌ها/53
1.2.3 سطوح تصمیم‌گیری در سازمان/54
2.2.3 اندرکنش استراتژی سازمان با انتخاب سبد پروژه/54
3.3.3 انواع استراتژی‌های شرکت‌ها/57
4.3.3 فرصت‌ها، تهدید‌ها، نقاط قوت و ضعف در انتخاب پروژه‌ها/59
4.3 مدیریت ریسک در تشکیل سبد پروژه‌ها/59
1.4.3 مدیریت ریسک/60
2.4.3 شناسایی ریسک/62
3.4.3 ارزیابی ریسک/63
4.4.3 پاسخ‌گویی و کنترل ریسک/67
4.4.3 ریسک در مدیریت سبد پروژه‌ها/69
5.3 دفتر مدیریت پروژه/71
1.5.3 مراحل تعالی سیستم مدیریت سبد پروژه‌ها/71
2.5.3 تعریف دفاتر مدیریت پروژه/72
3.5.3 وظایف دفتر مدیریت پروژه/72
4.5.3 مراحل پیاده‌سازی دفتر مدیریت پروژه/72
5.5.3 دفتر راهبردی پروژه/74
6.5.3 نقش‌های دفتر مدیریت پروژه در مدیریت سبد پروژه‌ها/74
6.3 نتیجه‌گیری/75
7.3 مراجع فصل سوم/78

فصل4 مدیریت سبد پروژه‌ها از دیدگاه استاندارهای مدیریت پروژه/81

1.4 استاندارد مدیریت سبد پروژه موسسه بین‌المللی مدیریت پروژه/82
1.1.4 فرایندهای تنظیم‌کننده/84
2.1.4 فرایندهای نظارتی و کنترلی/88
2.4 استاندارد مدیریت سازمان‌های پروژه محور/90
1.2.4 فرایندهای آغازین سبد پروژه‌ها/92
2.2.4 فرایندهای برنامه‌ریزی سبد پروژه/92
3.2.4 فرایندهای اجرایی سبد پروژه/94
4.2.4 فرایندهای کنترلی سبد پروژه/94
5.2.4 فرایندهای خاتمه سبد پروژه/95
3.4 استاندارد ICB V3.0 /95
4.4 نتیجه گیری/97
5.4 مراجع فصل چهارم/99

فصل 5 روش‌های انتخاب سبد پروژه‌ها/101

1.5 مقدمه‌ای بر روش‌های انتخاب پروژه/102
2.5 تاریخچه انتخاب پروژه/102
3.5 دسته‌بندی روش‌های انتخاب پروژه/103
1.3.5 روش‌های ارزیابی و انتخاب تک پروژه/104
2.3.5 روش‌های ارزیابی و انتخاب پروژه با توجه به سبد پروژه‌های موجود/109
4.5 عوامل مؤثر در انتخاب تکنیک انتخاب پروژه/114
5.5 مدل برنامه‌ریزی آرمانی برای تحلیل سبد پروژه‌ها/116
1.5.5 مدل برنامه‌ریزی آرمانی صفر- یک خطی/117
2.5.5 دو مشکل اساسی برنامه‌ریزی آرمانی/118
3.5.5 ماهیت انتخاب پروژه/118
4.5.5 مدل کلی برنامه‌ریزی آرمانی/119
5.5.5 اهداف بهینه‌سازی سبد/119
6.5.5 محدودیت‌های مدل/120
6.5 مثالی کاربردی از پیاده‌سازی مدل برنامه‌ریزی آرمانی/122
7.5 نتیجه‌گیری/129
8.5 مراجع فصل پنجم

فصل 6 مدلی چند معیاره برای انتخاب سبد پروژه‌ها/133

1.6 موضوعات مورد توجه در تدوین چارچوب انتخاب پروژه/134
1.1.6 مشکلات مدلسازی انتخاب سبد پروژه‌ها/134
2.1.6 ویژگی‌های مدل انتخاب سبد پروژه‌ها/135
2.6 معیارهای کلیدی تصمیم‌گیری انتخاب پروژه/139
1.2.6 مجموعه‌ای از معیارهای انتخاب پروژه/139
2.2.6 معیارهای منتخب/141
3.6 مدل چند معیاره فازی انتخاب پروژه/142
1.3.6 معرفی مدل/142
2.3.6 مراحل مدل/142
3.3.6 غربال اولیه/143
4.3.6 تعیین ورودی‌های سیستم ارزیابی/146
5.3.6 ارزیابی پروژه‌های قابل قبول/149
6.3.6 انتخاب پروژه و اقدامات بعدی/154
4.6 پیاده‌سازی مدل/155
1.4.6 مواجه با پروژه‌های جدید/155
2.4.6 تعیین ورودی‌های سیستم/157
3.4.6 نتایج پیاده‌سازی مدل/159
5.6 جمع‌بندی160
6.6 مراجع فصل ششم/162

فهرست الفبایی/165