کتاب مدیریت HSE پیمانکاران در پروژه های عمرانی اثر شمس الدین علیزاده ناشر فدک ایساتیس

 ارسال به شبکه‌های اجتماعی: (با استفاده از لینک‌های زیر این صفحه را برای دوستان خود در یاهو، گوگل، فیس بوک، گوگل پلاس، تویتر و ... بفرستید)

گسترش دامنة پروژه‌های عمرانی در سطح کشور سبب شده است، طیف وسیعی از این فعالیت‌ها از طریق برون سپاری به پیمانکاران فعال در این حوزه واگذار شود. در این میان، عدم توانایی کارفرمایان در انتخاب صحیح پیمانکاران ذیصلاح با توجه به الزامات HSE زا یکسو و عدم آگاهی کافی پیمانکاران از این الزامات از سوی دیگر، منجر به بروز مشکلات و حوادث بسیار در این پروژه‌ها شده است.
 کتاب حاضر با رویکرد کاهش مشکلات و حوادث در پروژه‌های عمرانی تدوین شده است.
 در این کتاب سعی بر آن است، ضمن کمک به کارفرمایان در زمینة امتیازدهی و انتخاب پیمانکاران دارای صلاحیت با توجه به الزامات HSE، راهکارهایی کاربردی در خصوص مدیریت خطرات و کاهش حوادث در اختیار پیمانکاران فعال در پروژه‌های عمرانی قرار گیرد.
 این کتاب علاوه بر تشریح نحوة اجرای برخی از مهمترین عناصر سیستم مدیریت HSE، مطالب مفیدی در خصوص مباحث فنی ایمنی در پروژه‌های عمرانی ارائه نموده است.

پیشگفتار

 کار در پروژه های عمرانی به لحاظ تنوع کار، حضور گروه های مختلف کاری و عدم آشنایی کامل پیمانکار با محیط و شرایط کار، با پتانسیل بالای وقوع حوادث ایمنی، بهداشتی و محیط زیستی همراه است، از این رو پرداختن به موضوعات HSE در عملیات پیمانکاری اهمیتی دوچندان می یابد.
 حادثه از عواملی است که احتمال بروز آن، حتی با ایجاد تغییر در فعالیت‌ها، همچنان پابرجا خواهد ماند. پروژه‌های عمرانی نیز از فعالیت هایی هستند که به دلیل دارا بودن ماهیتی تغییر پذیر، حجم وسیعی از حوادث و خطرات را در درون خود جای داده‌‌اند. وسعت و تنوع بالای خدمات و فعالیت های عمرانی و همچنین خطرات گوناگون مرتبط با این خدمات، از بزرگترین چالش های مدیران و سرپرستان پروژه ها و کارگاه های عمرانی می باشند. از این رو، در اختیار داشتن کارشناسان HSE زبده و آشنا با پروژه های عمرانی از مهمترین دغدغه های مدیران این پروژه ها می باشد.
 روند رو به رشد پروژه های عمرانی در سطح کشور از یک‌سو و افزایش انتظارات کارفرمایان در خصوص موضوعات HSE‌ از سوی دیگر، پیمانکاران پروژه های عمرانی را با طیف وسیعی از مشکلات و موضوعات بهداشتی، ‌ایمنی و زیست محیطی مواجه کرده است. کنترل موضوعات مهندسی و مدیریتی HSE‌در پروژه های عمرانی نیازمند استفاده از حجم وسیعی از اطلاعات مرتبط با HSE‌ و همکاری متخصصین ایمنی و بهداشت در حوزه های عمرانی می باشد.
 چگونگی انتخاب پیمانکاران واجد شرایط از لحاظ HSE، از دیگر مشکلات رایج در حوزه ی پروژه های عمرانی می باشد. اگر چه کارفرمایان در دوران مناقصه از معیارهای مختلفی جهت ارزیابی پیمانکاران استفاده می کنند، ولی نبود سیستمی جهت ارزیابی پیمانکاران در خصوص موضوعات HSE، سبب شده کارفرمایان در دوران مناقصه با مشکلات زیادی در این خصوص مواجه گردند.
 از این رو در تدوین این کتاب سعی شده است علاوه بر ارائه جدیدترین روش ها و ابزارهای موجود در خصوص راه اندازی و اجرای سیستم مدیریت HSE‌ پیمانکاران در سازمان و معرفی تکنیک های ارزیابی پیمانکاران از لحاظ HSE، به جمع آوری و ارائه مهمترین نکات فنی و مهندسی در خصوص مدیریت موضوعات بهداشتی،‌ ایمنی و زیست محیطی در زمان اجرای پروژه های عمرانی پرداخته شود.
 این کتاب علاوه بر تأمین ضروری ترین اطلاعات مورد نیاز جهت مدیریت HSE پیمانکاران برای کارفرمایان پروژه های عمرانی، ابزارهای مفیدی را جهت هدایت و پیشبرد برنامه های HSE در طول اجرای پروژه های عمرانی برای پیمانکاران مربوطه ارائه می نماید.
 امید است کتاب حاضر که حاصل تجربیات چند ساله نویسندگان در زمینه HSE می باشد، برای استفاده کنندگان گرامی مفید واقع شده و نقطه‌نظرات ارزشمند خود را در جهت رفع ابهامات و تکمیل مطالب به گروه نویسندگان ارائه نمایند. از مدیریت محترم انتشارات فدک ایساتیس جناب آقای مجیدرضا زروئی جهت فراهم آوردن شرایط چاپ این کتاب نهایت تشکر را داریم.

 گروه نویسندگان

 فهرست مطالب

بخش اول: راهبری سیستم مدیریت HSE پیش از عقد قرارداد 1

فصل اول طرح‌ریزی سیستم مدیریت HSE پیمانکاران 3
1.1 تعیین محدوده‌ی کاربرد سیستم مدیریت HSE پیمانکاران 4
2.1 تعیین نقش ها و مسئولیت های افراد در رابطه با مدیریت HSE پیمانکاران 4
3.1 تقسیم‌بندی گروه‌های پیمانکاری 5
1.3.1 گروه‌بندی قراردادها از طریق بررسی میزان ریسک پروژه 5
2.3.1 گروه‌بندی قراردادها از طریق بررسی وضعیت سیستم مدیریت HSE در شرکت پیمانکار 6
1.3.3 گروه‌بندی قراردادها با توجه به ارزش ریالی پروژه 6
4.1 تعریف حداقل الزامات مدیریت HSE پیمانکاران 7
5.1 تدوین مستندات و اسناد مدیریت HSE پیمانکاران 7

فصل دوم تعریف پروژه 9
1.2 معرفی پروژه و نوع فعالیت‌ها 10
1.2.1 مشخصات عمومی پروژه 10
2.2.1 زمان‌بندی و توالی فعالیت ها 10
3.2.1 نیروی انسانی 11
4.2.1 ماشین‌آلات و تجهیزات مورد استفاده 11
2.2 شناسایی مقدماتی خطرات 11
3.2 تدوین چارچوب طرح HSE کارفرما 11

فصل سوم ارزیابی اولیه پیمانکار 13
1.3 توزیع پرسش‌نامه مربوط به ارزیابی اولیه پیمانکاران 14
2.3 امتیازدهی به متقاضیان و تعیین فهرست اولیه پیمانکاران منتخب 15

فصل چهارم دوران مناقصه 17
1.4 بازنگری طرح HSE کارفرما 18
2.4 تعیین و انتشار مدارک مورد نیاز برای شرکت در مناقصه 18
3.4 ارزیابی طرح HSE پیمانکاران 18
1.3.4 بررسی سایر مستندات مناقصه 19
4.4 انتخاب پیمانکار برتر 19
5.4 عقد قرارداد و شروع پروژه 20

بخش دوم: اجرای پروژه 23

فصل پنجم راه‌اندازی پروژه 25
1.5 برگزاری جلسه‌ی افتتاحیه 26
2.5 تجهیز کارگاه 26
3.5 محصورسازی حریم کارگاه 30
4.5 جانمایی تسهیلات و تأسیسات 30

فصل ششم استقرار الزامات سیستم مدیریت HSE 35
1.6 پیاده‌سازی سیستم کنترل مستندات 36
2.6 طرح‌ریزی و استقرار سیستم مدیریت ریسک 38
3.6 سازماندهی نیروی انسانی و تعیین نقش ها و مسئولیت‌ها و شرح وظایف 41
4.6 طرح‌ریزی سیستم آموزش 42
1.4.6 تحلیل مشاغل 43
2.4.6 تحلیل ریسک های پروژه 44
3.4.6 تدوین شناسنامه های HSE برای هر شغل 44
4.4.6 ارزیابی سطح صلاحیت 45
5.4.6 تعیین نیازها و برنامه ریزی آموزشی 45
6.4.6 اجرای برنامه های آموزشی 46
7.4.6 بازنگری 47
5.6 طرح‌ریزی شرایط اضطراری 48
1.5.6 تعیین روش های اجرایی و طرح های موجود واکنش به شرایط اضطراری 48
2.5.6 شناسایی شرایط اضطراری بالقوه 48
3.5.6 طرح واکنش اضطراری 49
4.5.6 تدوین و اجرای روش های اجرایی واکنش به شرایط اضطراری 49
5.5.6 نحوه‌ی اطلاع رسانی شرایط اضطراری به پرسنل 51
6.5.6 تجهیزات واکنش به شرایط اضطراری 51
7.5.6 تخلیه‌ی اضطراری 51
8.5.6 نقش پرسنل در طرح واکنش اضطراری 52
9.5.6 آموزش واکنش به شرایط اضطراری 53
10.5.6 بررسی و بازنگری روش های اجرایی شرایط اضطراری 53
6.6 گزارش‌دهی و تحلیل حوادث 54
1.6.6 لزوم بررسی حوادث 54
2.6.6 اهداف بررسی حوادث 55
3.6.6 روش تحقیق و بررسی پیرامون حوادث 56
4.6.6 افراد مسئول در بررسی حوادث 57
5.6.6 برنامه‌ریزی برای بررسی حادثه 60
7.6 مدیریت و ارزیابی عملکرد 61
1.7.6 ارزیابی عملکرد HSE و انگیزش 61
2.7.6 چه چیز ارزیابی می‌شود 61
3.7.6 شیوه‌های ارزیابی عملکرد HSE 62
4.7.6 بازخورد نتیجه عملکرد 63
5.7.6 ارزیابی عملکرد HSE تیم 63
8.6 مدیریت تعمیرات و نگهداری 64
1.8.6 تعیین خط‌مشی قابلیت اطمینان 64
2.8.6 مهارت کارکنان نگهداری و تعمیرات 65
3.8.6 تعیین حیطه‌ی کاری کارکنان نگهداری و تعمیرات 65
4.8.6 سطح بالای برنامه‌ریزی و زمان‌بندی 65
5.8.6 درک صحیح مضمون نگهداری و تعمیرات پیشگیرانه 65
6.8.6 سازماندهی و انجام مناسب عملیات بنیادی و اساسی نگهداری و تعمیرات 66
7.8.6 نیازسنجی دقیق آموزشی برای کارکنان نگهداری و تعمیرات 66
9.6 راه‌اندازی کمیته‌ی حفاظت فنی و بهداشت کار 66
10.6 راه‌اندازی کمیته‌ی بحران 69
10.1.6 وظایف مدیرعامل/مدیر پروژه 69
10.2.6 وظایف معاونت عمران 70

فصل هفتم اجرای پروژه 73
مروری بر موارد مهم در ایمنی ماشین‌آلات عمرانی 74
بالابرها و جرثقیل ها 74
آسانسورهای کارگاهی 75
ایمنی وسایل نقلیه 75
تخلیه و بارگیری 75
ایمنی ماشین آلات راه‌سازی و ساختمانی 76
ایمنی در تعمیرات 79
تناسب کار با افراد 80
ایمنی در تخریب و خاکبرداری 80
روند تخریب 81
خاکبرداری 81
ایمنی چاه ها 82
ایمنی در داربست و نردبان 83
نقص در کوپلرها 84
نقص‌ها در تخته های داربست 84
نقص در لوله‌ی داربست ها 84
نکات عمومی کار با داربست ها 84
نکات ایمنی پیش از نصب داربست 85
ایمنی برق 87
نکاتی درباره اصول اولیه‌ی ایمنی برق 88
ایمنی ابزار 91
اعلام و اطفاء حریق 91
مواد خاموش‌کننده‌ی حریق 92
تقسیم‌بندی انواع تجهیزات اطفاء حریق 92
سیستم های اعلام حریق 93
الزامات در کنترل حریق 93
بهداشت، ایمنی و محیط زیست در محیط اداری 94
امکانات رفاهی 95
نمازخانه 95
کمپ های اسکان 95
آشپزخانه 95
غذاخوری 97
رختکن 98
حمام 98
دستشویی و توالت 99
آب آشامیدنی 101
آبدارخانه 101
ضبط و ربط محیط کار 101
جوشکاری و برشکاری 102
تجهیزات حفاظت فردی 104
کار در شب 107
کنترل سر و صدا 108
کنترل روشنایی در محیط کار 108
ایمنی در کارهای فولادی 109
ایمنی در حمل و نقل و انبار کردن مواد 109
انبار 112
قوانین بلند کردن بار در انبارها 114
انحراف ترافیک 114
شرایط کلی نصب 115
تجهیزات کنترل ترافیک 117
امداد و کمک های اولیه 121
حفاظت محیط زیست 121
کار در فضاهای بسته 122
ایمنی سیلندرهای تحت فشار 126
ایمنی در بچینگ 127
ایمنی نصب 128
ایمنی اتاق فرمان 128
شن‌کش 128
ایمنی کار با دستگاه بچینگ 128
الزامات ایمنی بچینگ 130
ایمنی و بهداشت در بتن‌ریزی 130
ایمنی سیمان 135
راهکار‌های کنترلی در کار با سیمان 136
ایمنی در آرماتوربندی 136
مروری بر نکات کلی در خصوص ایمنی کارگاه های ساختمانی 137

فصل هشتم برچیدن کارگاه 139
شناسایی خطرات و ارزیابی ریسک 140
ضبط و ربط محوطه های کاری 141

پیوست‌ها 145
پیوست الف 146
پیوست ب 156

منابع و مراجع 165

فهرست الفبایی 167