کتاب مدیریت بهداشت، ایمنی و محیط زیست در ترافیک اثر علیزاده، خطیبی، صفری، رسولی

مقدمه مولفان

     امروزه حوادث رانندگی و مسائل مرتبط با آن در حوزه­های مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مورد توجه بوده و از ابعاد مختلف، پیامدها و آثار آن بر روی سلامت انسانها، خصوصاً آسیب‌دیدگان از این حوادث، مورد کنکاش قرار می­گیرد. رعایت قوانین و مقررات رانندگی به طور ناخودآگاه، از شخصیت واقعی راننده سرچشمه گرفته و چگونگی رفتار اجتماعی وی را نشان می‌دهد. هدف مدیریت ترافیک، استفاده بهینه از شبکه هاي راه‌هاي ارتباطی موجود و افزایش ایمنی راه‌ها است. این هدف باید تا حد ممکن بدون لطمه زدن به محیط‌زیست تحقق یابد. به عبارت دیگر مدیریت ترافیک، استفاده از امکانات موجود، افزایش بهره‌وري آنها و حفظ منافع عمومی مربوط به شبکه راههاي ارتباطی است. اقدامات مربوط به اعمال مدیریت ترافیک شهري، به نوع ترافیک بستگی دارد. اصولا طرحهاي مدیریت ترافیکی با توجه به انواع مختلف جاده‌ها و نیازهاي گوناگون مردم با یکدیگر متفاوت است و نیز طرح هر موضوع ترافیکی با طرح همین موضوع در جایی دیگر و یا در زمانی دیگر ممکن است یکسان نباشد.

     در کشور ما در زمینه آموزش ترافیک فقر فرهنگی وجود دارد و ما اغلب نمی‌دانیم که ابزار ترافیک جزء اموال عمومی است یا شخصی و هنوز نمی‌دانیم که این همه علائم نصب شده در خیابان ها براي تزئین نیستند. به نظر می‌رسد بهترین راه حل برای این معضل اجتماعی- اقتصادي– فرهنگی، آموزش فرهنگ ترافیک است .آموزش ترافیک بصورت بنیادي و فرهنگی بهتراست از گروههاي سنی پایین و از سطوح کودکستان و دبستان و سپس مدارس راهنمائی و دبیرستان شروع شود تا این فرهنگ از کودکی در خمیر نسل آینده حک شود. علاوه بر انسان که اولین عنصر تشکیل دهنده ترافیک است با عامل دیگري روبرو هستیم و آن راننده است که باید فرهنگ استفاده از وسیله نقلیه خود و کاربرد آنرا بخوبی بداند تا بتواند بصورتی رانندگی کند که خود انتظار دارد دیگران رانندگی کنند. باید توجه داشت که آموزش باید بطور مداوم و مستمر براي این گروه از رانندگان که نقش بسیار حساسی را در ترافیک شهرها به عهده دارند انجام شود. بر این اساس کتاب حاضر که حاصل تلاش پنج سال مطالعه و بررسی نویسندگان است؛ منبع جامع و مناسبی برای عموم جامعه، برنامه‌ریزان و تصمیم‌گیران حوزه ترافیک، پلیس راهنمایی و رانندگی، راهداری‌ها، شهرداری‌ها، رانندگان، مدیران و معلمان مدارس، دانش‌آموزان، کلیه دانشجویان به ویژه دانشجویان رشته‌های مدیریت HSE، مدیریت ایمنی ترافیک و سلامت و ترافیک فراهم آورده است. لذا مطالعه این کتاب به همگان توصیه می‌شود. در پایان بر خود واجب می‌دانیم از لطف و زحمات مدیریت و کارکنان انتشارات فدک ایساتیس به ویژه جناب آقای زروئی قدردانی نمائیم. همچنین با تمام دقتی که در تدوین این کتاب به کار گرفته شده است قطعا خالی از ایراد نبوده و از هرگونه پیشنهاد سازنده و مفید در غنای محتوای کتاب در چاپ‌های آتی استقبال می نمائیم.

فهرست مطالب

 فصل 1         مقدمه‌ای بر ترافیک   1

1.1    مقدمه   2

1.2    تاریخچه‌ی ترافیک   2

1.2.1    تاریخچه اتومبیل و خودروسازی در جهان   4

1.2.2    تاریخچه ورود خودرو به ایران   7

1.2.3    نخستین تصادف رانندگی در ایران   8

1.3    تعریف ترافیک   8

1.3.1    ترافیک مطلوب   9

1.3.2    مهندسی ترافیک   9

1.3.3    آموزش ترافیک   13

1.4    ریشه‌ي مشکلات ترافیک   30

1.5    وضعیت ترافیک ایران در مقایسه با سایر کشورها   32

 فصل 2         قوانین و آیین‌نامه‌ها    33

2.1    مقدمه   34

2.2    تاریخچه قوانین و مقررات   36

2.3    تاریخچه علائم راهنمایی و رانندگی   38

2.3.1    كاربرد عوامل انساني در طراحي علايم راهنمايی و رانندگی   40

2.4    تاثیر اعمال مقررات بر ایمنی تردد   41

2.5    حقوق و وظایف   42

2.5.1    حقوق رانندگان   43

2.5.2    مسئولیت عابر پیاده و سواره   44

2.6    تخلف   44

2.7    جرایم موجود در کشور و مقایسه آن با سایر کشورها   46

2.7.1    مطالعه تطبیقی جریمه‌های ترافیکی راهنمایی و رانندگی در ایران و سایر کشورها   46

2.7.2    تقسیم‌بندی جرایم   48

2.7.3    چگونگی اتخاذ تصمیم نسبت به جریمه‌های راهنمایی و رانندگی   49

2.7.4    مقایسه جریمه   49

2.7.5    قوانین جدید جرائم رانندگی در ایران   50

2.7.6    جایگاه جريمه و مجازات در فرهنگ‌سازي   51

2.8    گواهينامه   52

2.8.1    مراحل گرفتن گواهینامه در کشورهای مختلف   53

 فصل 3         علل حوادث رانندگی    55

3.1    مقدمه   56

3.2    عوامل موثر در وقوع تصادفات رانندگي   57

3.2.1    عامل انسانی   59

3.2.2    وسیله‌ی نقلیه   68

3.2.3    جاده   70

3.2.4    شرایط جوی   74

 فصل 4         ترافیک و سلامت    77

4.1    مقدمه   78

4.2    تاثیر آلودگی هوا بر زندگی   79

4.2.1    آلودگي هوا در جهان   79

4.2.2    عوامل اصلي آلودگی هوا و اثرات آن بر روي انسان و بروز بيماري‌ها   81

4.2.3    تاثير آلاينده‌ها بر سلامت انسان   82

4.2.4    اقداماتی برای کاهش آلودگی هوا   91

4.3    تاثیر سروصدا   92

4.3.1    اثر سر و صدا برکاهش شنوایی   95

4.3.2    تاثیر صدا بر روی کودکان   95

4.3.3    تاثیر صدا بر روی خواب   96

4.3.4    تاثیر آلودگی صوتی بر سیستم اندوکرین  97                                                                 

4.3.5    راهکارهای مقابله با آلودگی صوتی   98

4.4    اثرات روانی ترافیک   99

4.4.1    ﺗﺮﺍﻓﻴﮏ ﻋﺎﻣﻞ ﻣﻬﻢ ﺧﺴﺘﮕﯽ، ﮐﺞ ﺧﻠﻘﯽ ﻭ ﺳﮑﺘﻪ ﻗﻠﺒﯽ   99

4.4.2    ترافيك، تراكم و احساس ازدحام   100

4.4.3    ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﺮاﻓﯿﮑﯽ ﻣﻮﺛﺮ در ﮐﺎﻫﺶ ﻋﻮارض رواﻧﯽ- اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ   105

4.5    اثرات تصادفات   106

4.5.1    اختلال استرسی پس از آسیب (P.T.S.D) ناشی از حوادث ترافیکی   106

4.5.2    تاثیر تصادف بر زنان   107

4.5.3    تاثیر تصادف بر مردان   107

4.5.4    تاثیر تصادف بر کودکان   108

 فصل 5         ایمنی راه‌ها    109

5.1    ساخت و طراحی راه‌ها   110

5.1.1    برنامه‌ریزی   110

5.1.2    برنامه‌ریزی ترافیک شهری   110

5.1.3    انواع راه‌های شهری   111

5.1.4    ظرفیت راههای شهری   113

5.1.5    طبقه‌بندی راه‌ها (برون‌شهری)   114

5.2    علائم و تجهیزات   116

5.2.1    نگهداری از علائم و تجهیزات ایمنی   116

5.2.2    هدف از بازرسی علائم و تجهیزات ایمنی   117

5.2.3    انواع بازرسی علائم و تجهیزات ایمنی   117

5.2.4    طبقه‌بندی معایب علائم و تجهیزات ایمنی   119

5.2.5    اصول و مبانی نگهداری از علائم عمودی راه‌ها   119

5.2.6    اصول و مبانی نگهداری از علائم افقی راه‌ها   126

5.2.7    اصول و مبانی نگهداری از تجهیزات ایمنی راه‌ها   128

5.3    ایمنی پیاده‌روها، خیابان‌ها و جاده‌ها   131

5.3.1    روشنایی جاده و تقاطع‌ها   132

5.3.2    روشنایی تونل   134

5.3.3    تهویه و آتش‌سوزی تونل   136

5.4    عوامل موثر بر اختلال در جریان در ترافیک   142

5.4.1    یخبندان   142

5.4.2    بارندگی   146

5.5    سرویس‌دهی مناسب در شهرها و خارج از شهرها در زمان‌های عادی و ویژه   148

5.6    ایمنی در خصوص افراد در معرض خطر بیشتر   148

5.6.1    عابر پیاده   148

5.6.2    کودکان   158

5.6.3    معلولین و جانبازان   165

 فصل 6         فرهنگ ترافیکی    171

6.1    مقدمه   172

6.2     آموزش    173

6.2.1    فرهنگ ترافیک، لازمه زندگی شهری   173

6.2.2    آموزش و فرهنگ‌سازی، بهترین راه‌حل ترافیک   174

6.2.3    اهمیت آموزش و نقش آن در ارتقاء فرهنگ ترافیک و پیشگیري از تصادفات رانندگی   175

6.2.4    نقش رسانه‌ها در آموزش فرهنگ ترافیک   175

6.2.5    مدرسه يا آموزش‌ و پرورش   179

6.2.6    شهرداري‌ها و سازمان‌هاي مردم‌نهاد   182

6.2.7    پليس يا نيروي انتظامي (پليس راهنمايي و رانندگي)   183

6.3    اطلاع‌رسانی   187

6.3.1    عوامل تأثیرگذار در ساخت و پذیرش برنامه‌هاي ترافیکی   187

6.3.2    محتواي برنامه‌هاي ترافیک و پیام‌هاي ترافیکی   189

6.3.3    تابلوهاي پیام متغیر   190

6.4    خانواده   190

6.4.1    خانواده و فرهنگ ترافیک   191

6.4.2    تأثير خانواده‌ها در بروز رفتارهاي ناهنجار ترافيكي   193

6.4.3    اخلاق ترافيكي   194

6.5    آگاهی مدیران و مسئولین مربوطه نسبت به مسائل و مشکلات   199

6.5.1    نقش مدیریت شهری در کنترل ترافیک شهر   200

6.5.2    هدف مدیریت ترافیک   200

6.5.3    درك مهندسي و درك عاميانه از ترافيك   201

6.6    تأثیر سبک زندگی بر فرهنگ ترافیک   201

 فصل 7         ارزیابی تأثیر فرهنگ جامعه بر ترافیک    205

7.1    مقدمه   206

7.2    مهم‌ترین دلایل بروز رفتارهاي ناایمن   207

7.2.1    اثر جنسیت بر تصادفات از طریق رفتارهاي غلط رانندگی و نوع شخصیت راننده   208

7.2.2    ارتباط بین سن و میزان تخلف رانندگان   210

7.2.3    ارتباط بین میزان تحصیلات رانندگان و میزان تخلفات رانندگان   210

7.3    رفتارهاي کودك در نقش عابر پیاده   211

 فصل 8         اثرات ترافیک و حمل‌ونقل بر محیط‌زیست    213

8.1    مقدمه   214

8.2    ممیزي زیست‌محیطی راههاي کشور   216

8.3    تأثیر ایجاد راهها بر محیط‌زیست   218

8.3.1    جاده‌ها، آب، رسوبات، مواد شیمیایی و رودخانه‌ها   218

8.3.2    اثرات جاده بر روی آلودگی آب   219

8.3.3    اثرات ناشی از انباشت زباله بر روی محیط‌زیست   220

8.3.4    اثرات ناشی از نمکهای يخ‌زدا بر روی محیط‌زیست   220

8.3.5    کنارة جاده‌ها و نوارهاي مجاور آن   221

8.3.6    اثرات ناشي از تقطيع زيستگاه   221

8.3.7    اثرات جاده و وسایل نقلیه بر جمعیت‌ها   222

8.3.8    افزايش احتمال شكار   224

8.3.9    تصادفات   224

8.3.10    جاده‌ی جنگلی و آثار آن بر محیط‌زیست   225

8.4    تأثیر آلودگی بر محیط‌زیست   226

8.4.1    تقسیم‌بندی آلاینده‌هاي هوا   227

8.4.2    منابع آلوده‌کننده   228

8.4.3    تقسیم‌بندي منابع آلوده‌کننده هواي شهر   229

8.4.4    شهرنشینی و انتشار آلودگی   232

فصل 9         هزینه‌های مستقیم و غیرمستقیم وارده بر جامعه    233

9.1    مقدمه   234

9.2    آماری از هزینه تصادفات   236

9.3    هزینه‌های سلامتی، اجتماعی و اقتصادی   237

9.3.1    سلامتی و هزینه‌های اجتماعی   238

9.3.2    هزینۀ درمان مجروحان تصادفات جاده‌ای در ایران   240

9.3.3    هزینه‌های اقتصادی   241

9.4    وضعیت اجتماعی- اقتصادی و موقعیت   244

9.4.1    هزینه خانواده‌های مختلف   244

9.4.2    اثر فقر بر تشدید ضایعات اقتصادی تصادفات   245

9.5    هزینه‌های خارجی حمل ونقل جاده‌ای   245

9.6    هزینه‌های نگهداری راه‌ها   247

9.6.1    بررسي فرآيند تخصيص بودجه و هزينه‌هاي تعمير و نگهداري در ديگر کشورها   249

9.6.2    تحليل و ارزيابي مقیاس‌های نظام تخصيص بودجه تعمير و نگهداري راه‌ها در ايران و ساير كشورها   253

9.7    اهداف کلی محاسبۀ هزینۀ تصادفات   256

9.8    ضرورت تعیین هزینه تصادفات جاده‌ای در ایران   258

منابع و مراجع    263