پیشگفتار
روان شناسی احساس و ادراک یکی از مباحث عمده روان شناسی امروز است؛ ادراک به طور اعم، به معنای علم و آگاهی انسان از جهان بیرون و دنیای درون اوست و از دیرباز به عنوان اساس شناخت و شناسایی ،انسان موضوع بحث فلاسفه بوده است. برخی از آنان تجربیات حسی» و بعضی دیگر قوه ای به نام «عقل» را معیار شناسایی انسان میدانستند و عده ای نیز ادراک حسی را یکی از مراحل علم و ادراک و مقدمه تحقق شناخت کلی و عقلانی میشمردند. ولی آنچه در روان شناسی علمی امروز مطرح است آن ادراک حسی است که پایه و اساس زیستی - شناختی دارد در این توصیف از ادراک حسی محرک فیزیکی، موجود زنده و پاسخ فیزیولوژیک آن یا رفتار ادراکی در چهارچوب طرحهای آزمایشی، بررسی میشود روانشناسان برای کشف مکانیزمهای ادراکی و به منظور تبیین رفتار سازش یافته موجود زنده با محرکهای محیطی از حیوانات کمک می گیرند و با ملاحظاتی خاص چگونگی تشکل و سازمان یافتن ادراک انسان را بررسی می کنند. علوم مختلفی که در این روند نقش دارند هر یک با توجه به نوع نگرش خود، یکی از ابعاد ادراک را روشن می سازند. در گذشته به منظور هولت تحقیق احساس و ادراک را جدای از هم در نظر می گرفتند؛ ولی امروزه این دو را جدایی ناپذیر میدانند و احساس و ادراک را به عنوان یک رفتار کلی موجود زنده اعم از حیوان و انسان با آزمایشهای دقیق محک می زنند. در میان نظریه های روان شناسی ،ادراک نظریهٔ گشتالت از اهمیت خاصی برخوردار است. داده های تجربی و آزمایشگاهی پیروان این مکتب، چگونگی سازمان یافتن پدیده هایی مانند ثبات ادراکی و خطاهای ادراکی را نشان میدهد. بنابر این نظریه ادراک هر چیز جدای از مجموعه دربرگیرنده آن میسر نیست؛ زیرا مجموعه عناصر تشکیل دهنده میدان ادراکی (گشتالت در ادراک تأثیر می گذارند؛ یعنی هر جزء») به تبع «کل» خود ادراک میشود. مکتب «ایمز» و پیروان آن ادراک را حاصل تأثیر متقابل فرد ادراک کننده و شی ادراک شده میدانند و در چهارچوب روان شناسی تعاملی» به آزمایشهای متعددی در خصوص آمادگیهای روانی و ذهنی فرد ادراک کننده ارزشهای اجتماعی در تعامل با واقعیت و چگونگی سازمان عناصر میدان ادراکی، دست زده اند. امروزه فیزیولوژیستها با تحقیقات بسیار دقیق روی ساختمان و عملکرد مغز، داده های گرانبهایی را در اختیار روان شناسان فیزیولوژیست قرار داده اند که حقایق بسیاری از ابعاد ناشناخته دستگاه عصبی مرکزی و نقش آنها در ضبط و ربط محرکهای محیطی یعنی ادراک حسی را روشن ساخته است. با وجود این هنوز سؤالات بسیاری در چگونگی ادراک وجود دارد که به آنها پاسخی داده نشده است. بنابراین، چگونه میتوان به تدوین کتابی جامع ـ که دربردارنده اطلاعات کافی در خصوص روان شناسی احساس و ادراک باشد اقدام کرد؛ در حالی که در منابع موجود، داده های آزمایشگاهی دقیق و نظریه جامعی که قابل قبول همـه روان شناسان باشد، وجود ندارد. با وجود این نیاز به یک کتاب درسی دانشگاهی در زمینه احساس و ادراک باعث شد تا بر اساس فهرست عنوانها و ریز مطالب برنامه آموزشی این درس ـ که به تصویب شورای عالی برنامه ریزی رسیده است ـ کتابی با عنوان روان شناسی احساس و ادراک تألیف شود. بدین منظور در حد دسترسی به منابع فارسی و خارجی مطالبی در ابعاد زیستی شناختی به نحوی که برای دانشجویان روان شناسی قابل درک باشد فراهم آمد؛ به این امید که در جهت پیشبرد علم روان شناسی احساس و ادراک، گامی برداشته باشیم. مطالب این کتاب در دوازده فصل ارائه شده است فصل اول (کلیات) به تاریخچه علم و ادراک و بررسی نظریات فلاسفه ،یونان، حکمای اروپایی وپیشگفتار دانشمندان و فلاسفه اسلامی اختصاص دارد. بدیهی است بحث فلسفی ادراک در این مختصر نمی گنجد و در نظر نبوده است که از تجرد ادراک با ارائه نظریه های متعدد مکتبهای فلسفی سخن گفته شود؛ بلکه با توجه به اهمیت موضوع بحث، لازم بوده است که به آراء فلاسفه در سیر تاریخی مطالعات آنان مختصر اشاره ای بشود. در فصل دوم، روشهای مطالعه احساس در چهارچوب روشهای «پسیکوفیزیک» مطرح گردیده که به لحاظ تاریخی با اولین آزمایشهای روانشناسی در مکتب وونت» آغاز شده است؛ در این روشها به حاصل آزمایشهای سنجش و اندازه گیری آستانه های حواس مانند کسر وبر»، «قانون لگاریتمی حواس فخنر» و «قانون توانی استیونس» اشاره شده است. با توجه به روشهای پسیکوفیزیک، نظریه های دیگری همچون تشخیص پذیری علامت» و «سطح سازش نیز به اختصار مطرح شده است. در فصلهای سوم تا هشتم دربارۀ دستگاههای حسی و کنش آنها نه تنها از لحاظ فیزیولوژیک، بلکه از بعد روان شناسی و چگونگی مکانیزم نظامهای ادراک حسی براساس یافته های علمی بحث شده است. البته با توجه به تداخل مباحث این فصول با فیزیولوژی عمومی و روانشناسی فیزیولوژیک، تا حد امکان از توضیح جزئیات نظامهای حسی و تشریح دستگاههای گیرنده خودداری شده است. در فصل نهم از ساختمان و سازمان ادراک با تکیه بر نظریه گشتالت و قوانین آن سخن رفته است. در فصل دهم از چند پدیده ادراک قابل آزمایش در آزمایشگاه روانشناسی ادراک، شواهدی ارائه شده است. در فصل یازدهم جنبه های فردی و اجتماعی عوامل مؤثر در ادراک را توضیح داده ایم. در فصل دوازدهم بحث مختصری درباره ابعاد مختلف خطاهای ادراک و اختلالات آن ارائه شده است. امید است انتشار این کتاب که به اهتمام سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت) صورت می گیرد در ارتقای سطح علمی دانشجویان رشته روان شناسی و علاقه مندان به این ،رشته گام مؤثری باشد. بی شک این کتاب | مانند هر تألیف ،دیگری خالی از عیب و نقص نیست؛ بنابراین، انتقادها و پیشنهادهای ،استادان همکاران ارجمند و دانشجویان عزیز میتواند در رفع این نقایص راهنما باشد. در خاتمه مؤلفان از تمامی کسانی که به نحوی در تألیف، ویرایش و چاپ این کتاب ایشان را یاری داده اند به ویژه اعضای محترم کمیته روان شناسی سمت صمیمانه سپاسگزارند و توفیق روزافزون آنان را از خداوند متعال طلب میکنند
محمود ایروانی ـ محمد کریم خداپناهی
فهرست مطالب
عنوان
پیشگفتار
فصل اول: کلیات
تاریخچه
علم و ادراک از نظر فلاسفه یونان
علم و ادراک از نظر حکمای جدید غرب
علم و ادراک از نظر فلاسفه و دانشمندان اسلامی
احساس و ادراک در روانشناسی امروز
محرکهای محیطی
موضوع و تعریف احساس و ادراک
موضوع ادراک تعریف احساس ، تعریف ادراک
فصل دوم: پسیکوفیزیک
مفهوم آستانه حسی
سنجش احساس
روشهای غیر مستقیم ، روشهای مستقیم مقایسه روشهای مستقیم و غیر مستقیم
قوانین پسیکوفیزیک
قانون لگاریتمی فخنرقانون توانی استیونس ، پسیکوفیزیک عینی
و پسیکوفیزیک ذهنی
فصل سوم: حس بینایی
دستگاه بینایی
تغییرات فیزیولوژیک دستگاه بینایی
چگونگی عملکرد مردمک چشم تطابق ، تقارب غیر طبیعی:
نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم
گیرنده های نوری (سازش و رنگ بینی)
سازش میله ها و مخروطها ،نظریه های رنگ بینی
فصل چهارم : حس شنوایی
دستگاه شنوایی
پسیکوفیزیک دستگاه شنوایی
ساخت و کنش قسمتهای مختلف گوش
وظیفه گوش میانی و درونی
دریافت ارتعاشات صوتی توسط گوش درونی
چگونگی دریافت تحریک توسط سلولهای مژه دار
عصب شنوایی و راههای آن
علل کم شنوایی و کری آزمایشهای بالینی کم شنوایی
سازش در دستگاه شنوایی و اهمیت عملی آن
جهت یابی و تعیین محل صدا
فصل پنجم: حس تعادل
ساخت دستگاه تعادل
ساخت و کنش سلولهای حسی
چگونگی پدید آیی جریان عصبی در سلولهای مژه دار
ویژگیهای تحریک اندام ماکولا
ویژگیهای تحریک مجاری نیم دایره
راه عصبی دستگاه تعادل
اختلالات دستگاه دهلیزی
فصل ششم: حس جسمی - احشایی
حس لامسه، حساسیت جسمی - احشایی
نقاط لمس و آستانه پراکندگی نقاط لمس
گیرنده های مکانیکی
بافت شناسی گیرنده های مکانیکی ، عمل گیرنده های
مکانیکیاحساس وضعی - عضلانی
جنبه های اجتماعی تماس
حساسیت حرارتی
احساس حرارت پوست ، سازش ، نقاط سرما و گرما
گیرنده های سرما و گرما ، بافت شناسی
حس درد
انواع درد آستانه درد ، سازش ، نقاط درد و گیرنده های درد
ویژگی گیرنده های درد ، تارهای مرکز رسان
درد
راههای عصبی حسی جسمی - احشایی
فصل هفتم: حس شیمیایی حس چشایی
ساختمان دستگاه چشایی
نحوه ارتباط عصبی ادراک اصلی چشایی ، فیزیولوژی
چشایی
حس بویایی
وضع و ساختمان بافت پوششی بویایی کیفیت بوها ،
فرق بین آستانه ادراک و آستانهٔ تشخیص بویایی ، اهمیت بیولوژیک
حس بویایی
فصل هشتم : احساس عمومی احساس تشنگی
محرک مناسب برای احساس تشنگی ، گیرنده ها و مکانیزم
مرکزی ، سازش
احساس گرسنگی
عوامل ایجاد گرسنگی ، سیری ، عوامل روانی مؤثر در تنظیم مصرف غذا ، مرکز تنظیم غذا
فصل نهم : سازمان و تشکل ادراکی سازمان ادراکی
سازمان شکل و نظریه گشتالت
قوانین گشتالت
تشکل ادراکی
هماهنگی اطلاعات حسی در ادراک شیء ، ذاتی و اکتسابی بودن ادراک
تأثیر معنی اشیاء در تشکل ادراک
نقش زبان در ادراک اشیاء ادراک کودک و نوزاد
مفهوم شیء دائمی ، ادراک فضا و مسافت در کودکان
فصل دهم : پدیده های ادراکی
ادراک فضا، فاصله و عمق
نشانه های ادراک فاصله
ادراک حرکت
حرکت ظاهری حرکت استروبوسکپی
، اثر خود جنبشی
رد تصویر
ادراک زمان
عوامل فیزیکی ، عوامل زیستی عوامل روانشناختی
ثبات ادراکی
ادراک اندازه تغییر ناپذیری اندازه و فاصله
ثبات
ثبات رنگ
ثبات مكان
فصل یازدهم : عوامل مؤثر در ادراک
زمینه های فردی
نیازها ، گزینش و مقاومت یا دفاع ادراکی
آمادگی و انتظار ادراکی ، حالات انفعالی
تأثیر زبان و ترکیبات لفظی بر ادراک
ادراک و تفاوتهای فردی
زمینه های اجتماعی
تأثیر فرهنگ و جامعۀ کل ، تأثیر گروه اجتماعی
ادراک اجتماعی ، ادراک اشیاء اجتماعی
تصور اجتماعی ادراک شخص
پژوهشهای مکتب ایمز در ادراک اجتماعی
نتیجه گیری از آزمایشهای مکتب ایمز
فصل دوازدهم : خطاها و اختلالات ادراکی
نظریه های خطای ادراکی
انواع خطاهای ادراکی
خطاهای بینایی ، خطاهای شنوایی ، خطاهای زمان و مکان ،
خطاهای حرکتی خطاهای تخمین وزن ، خطاهای وضعی - عضلانی
خطای ادراکی ماه
اندازه گیری خطاهای ادراکی
اختلالات ادراکی
اختلالات ادراکی ناشی از برخی بیماریهای روانی
اختلالات ادراکی ناشی از ضایعات مغزی اختلالات ادراکی ناشی از نقص
اختلالات ادراکی ناشی از تأثیر داروهای توهمزا»
اعضای حسی
اختلالات ناشی از تصویر ذهنی بدن ، اختلالات ناشی از محرومیت حسی
نتیجه
واژه نامه
منابع و مآخذ
منابع برای مطالعه بیشتر
برای خرید سایر کتاب های پرفروش روانشناسی کلیک کنید
