کتاب راحتی و طراحی (ارگونومی) اثر محمدامین موعودی ناشر فدک ایساتیس

پیشگفتار مؤلف

رهیافت عوامل انسانی (ارگونومی) کاربرد نظام دار اطلاعات مربوط به قابلیت‌ها، محدودیت‌ها، مشخصه‌ها، رفتار و انگیزش‌های انسان در طراحی اشیاء و راه کارهای مورد استفاده مردم و محیط‌های به‌کارگیری این اشیاء و راه کارهاست. این کار شامل انجام پژوهش‌های علمی برای کشف اطلاعات مربوط به انسان و پاسخ او به اشیاء، محیط‌ها و غیره است. این اطلاعات به منزله مبنایی برای توصیه‌های طراحی و پیشگویی آثار احتمالی طرح‌های مختلف بدیل به کار می آید.
رهیافت عوامل انسانی شامل ارزیابی اشیاء طراحی شده نیز است، تا بدین وسیله بتوان اطمینان کسب کرد که اشیاء مورد نظر، هدف‌های طرح را تامین می‌کنند.
اگر چه نمی‌توان قلمرو کار عوامل انسانی را با عبارتی موجز بیان کرد، اما عبارت‌هایی مانند طراحی برای مصرف انسان و بهینه سازی شرایط کار و زندگی فقط جزئی از نقش عوامل انسانی را نشان می‌دهند. برای آن دسته از خوانندگان که می‌خواهند با تعریفی موجز و رسا از عوامل انسانی آشنا شوند که در آن عناصر اساسی کانون توجه، اهداف و رهیافت، که در بالا شرح داده شد، با هم تلفیق شده باشد، تعریف زیر را با اندکی اصلاح، از چاپانیس (1985) نقل می‌کنیم:
عوامل انسانی (ارگونومی) اطلاعاتی درباره رفتار، توانایی‌ها، محدودیت‌ها و سایر مشخصه‌های انسان کشف می‌کند و این اطلاعات را در طراحی ابزارها، دستگاه‌ها، سیستم‌ها، تکلیف‌ها، شغل‌ها و محیط‌های مختلف به‌کار می برد تا بیشترین بهره‌وری، ایمنی، راحتی، کارایی و حداقل خستگی و خطا را در هنگام استفاده انسان داشته باشند.
آموزه‌های کم و بیش تثبیت شده‌ای وجود دارد که حرفه عوامل انسانی را مشخص می‌کنند و وجوه تمایز آن را با سایر حوزه های کاربردی نشان می‌دهند:
پایبندی به این فکر که اشیاء، دستگاه‌ها و مانند آنها برای خدمت به انسان ساخته می‌شوند و در هنگام طراحی آنها باید همواره کاربر را در نظر داشت.
شناخت وجوه افتراق فردی در قابلیت‌ها و محدودیت‌های انسان و درک در برداشت‌های این وجوه افتراق برای طراحی
اعتقاد به اینکه طرح اشیاء، راه کارها و غیره بر رفتار و راحتی انسان تأثیر می‌گذارد.
تاکید بر داده‌های تجربی و ارزیابی در فرایند طراحی
پشت گرمی به روش علمی و استفاده از داده‌های عینی برای آزمون فرضیه‌ها و تولید داده‌های پایه درباره رفتار انسان
اگر چه موضوع اصلی این کتاب بررسی فرآیند طراحی و راحتی بسیاری از وسایل مورد استفاده انسان بر اساس مهندسی ارگونومی است، اما بعضی از موضوع‌های مربوط، از قبیل انطباق عوامل انسانی با سایر مراحل فرآیند طراحی را نیز به اختصار بررسی می‌کند.
با توجه به مطالب ارائه شده در فصول مختلف، این کتاب می‌تواند برای مدیران و مهندسین کارخانه‌ها و موسسات تولیدی مختلف مورد استفاده قرار گیرد. همچنین دانشجویان مهندسی صنایع، مهندسی بهداشت حرفه‌ای، مهندسی ایمنی، طراحان صنعتی، HSE، مهندسی مکانیک و... در مقاطع مختلف کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری نیز می‌توانند از آن بعنوان یک کتاب درسی مفید استفاده نمایند.
هدف و پاداش مؤلف و دیگر کسان که از آغاز تا پایان درگیر بوده‌اند بیش از هر چیز امید به خوشنودی پروردگار متعال و همراه و همگام شدن دیگر عزیزانی است که می‌خواهند گره‌ای از مشکلات این جامعه بگشایند. آنچه شده، آغاز است و آنچه باید بشود کرانه‌ای در دوردست‌ها دارد.
تقاضامند است دانشمندان و علاقه‌مندان، نکات و نظریات و ارشادی خویش را در جهت رفع اشکالات اعلام نمایند.

محمد امین موعودی
پائیز 1391

فهرست مطالب

فصل 1 تجربه راحتی 1
1.1 اهمیت راحتی 2
2.1 اهمیت ناراحتی 2
3.1 تلاش برای (نا) راحتی 3
4.1 دانش راحتی مورد نیاز است 4
5.1 جنبه‌های راحتی در هواپیما 5
6.1 اهمیت راحتی در مجلات 6
7.1 جنبه‌های ناراحتی در مجلات 7
8.1 راحتی برای همه است 9
9.1 راحتی و ارگونومی 9
10.1 راحتی و احساس 10
11.1 نتیجه‌گیری 13

فصل 2 تئوری راحتی 15
1.2 مقدمه 16
2.2 تئوری عمومی 16
1.2.2 راحتی در واژه‌نامه‌ها 16
2.2.2 راحتی در مطبوعات علمی 17
3.2.2 راحتی یک پدیده ذهنی است 17
4.2.2 مدل راحتی 18
5.2.2 عناصر مدل راحتی 19
3.2 تئوری هر محصول 23
1.3.2 پیشگیری از ناراحتی هنگام کار 23
2.3.2 عوامل تأثیرگذار آزمایش راحتی 24
3.3.2 نظریه‌ی راحتی صندلی 24
4.3.2 نظریه‌ی راحتی ابزاردستی 28
5.3.2 نظریه‌ی راحتی داخل وسیله‌ی نقلیه 30
4.2 نتیجه‌گیری‌ها 36

فصل 3 تئوری توزیع فشار و ناراحتی صندلی 39
1.3 فشار و ناراحتی 40
2.3 بحث و گفتگوی کلی 40
3.3 توضیح در یک مورد و حالت خاص 42
4.3 نتیجه 46

فصل 4 ارگونومی مشارکتی و راحتی 47
1.4 چرا ارگونومی مشارکتی؟ 48
2.4 مشارکت کننده‌ها در طراحی 48
3.4 تعریف ارگونومی مشارکتی 49
4.4 رویکردها 50
5.4 نظر کارشناسان 50
6.4 ماهیت دیدگاه 51
7.4 گروه‌های مشارکت 52
8.4 مراحل به سمت پیاده‌سازی (اجرا) 52
1.8.4 مرحله 1: پیشنهاد (ابتکار) 52
2.8.4 مرحله 2: شناسایی مشکل و تعیین اهداف 53
3.8.4 مرحله 3: انتخاب راه‌حل‌ها 53
4.8.4 مرحله 4: پیاده‌سازی 54
5.8.4 مرحله 5: ارزیابی 54
9.4 تعدادی از مشکلات در ارگونومی مشارکتی 54
10.4 طرح و روش‌های ارگونومی مشارکتی 55
11.4 مزیت استفاده از ابزارهای تخیلی 55
12.4 واقعیت مجازی و مشارکت 56
13.4 مثال استفاده از یک ابزار فرضی 58
14.4 فرآیند طراحی مشارکتی 59

فصل 5 اندازه‌گیری هیجانات 63
1.5 مقدمه 64
2.5 روش‌های اندازه‌گیری هیجان 65
1.2.5 ابزارهای غیرکلامی برای اندازه‌گیری هیجانات 66
2.5.5 ابزارهای کلامی برای اندازه‌گیری هیجانات 67
3.5 ابزار اندازه‌گیری هیجان محصول 68
1.3.5 هیجانات اندازه‌گیری شده توسط premo 70
2.3.5 انیمیشن‌های کارتونی متحرک 71
3.3.5 اعتبار و قابلیت اطمینان (reliability) 72
4.5 کاربرد میان فرهنگی 73
1.4.5 اختلافات بین فرهنگی 75
5.5 بحث پایانی 76

فصل 6 زمانی که یک اتومبیل لبخند را به لبانتان می‌نشاند 81
1.6 توسعه و کاربرد یک ابزار جهت اندازه‌گیری هیجانات محصول. 82
2.6 نتیجه‌گیری و بحث 90

فصل 7 کاهش ناراحتی در کارهای تأسیساتی 93
1.7 آشنایی 94
2.7 بررسی یک شرکت تاسیساتی در این مورد 94
3.7 ایمنی و بهداشت 95
4.7 رویکرد 95
5.7 شیوه 96
6.7 نتایج 97
7.7 بحث 100
8.7 نتیجه‌گیری 102

فصل 8 کاهش ناراحتی در کارهای اداری 103
1.8 مقدمه 104
2.8 مداخلات ارگونومی: چه کاری انجام می‌دهید و چطور انجام می‌دهید 104
3.8 بررسی خود شرکت در این مورد 105
4.8 یک رویکرد مشارکتی 105
5.8 سه بررسی و سه پرسش تحقیقاتی 106
6.8 شیوه‌ها و روش‌‌ها 107
1.6.8 بررسی 1 107
2.6.8 بررسی 2 107
3.6.8 بررسی 3 108
7.8 نتایج بررسی 1: مکان کار قبلی (45n=) 109
8.8 نتایج بررسی 2 آزمایش ارگونومیک (12n=) 110
1.8.8 مکان کار خود انتخابی 111
2.8.8 مقایسه مکان کار قبلی و مکان کار پیشنهادی 111
3.8.8 مقایسه مکان‌های کار قبلی، پیشنهادی و خود انتخابی 112
9.8 نتایج بررسی 3: بررسی پیگیرانه (45n=) 113
1.9.8 مقایسه موقعیت طراحی شده توسط خود شخص و بررسی قبلی (45 n=) 114
2.9.8 مقایسه دو زیر گروه: دوازده و سی و سه کارمند (45 n=) 115
3.9.8 پاسخ به سوالات تحقیقاتی 116
10.8 نتیجه‌گیری 117

فصل 9 بهره‌وری و ناراحتی در انجام فعالیت‌های مونتاژ دستی 119
1.9 ناراحتی در مونتاژ 120
2.9 افزایش بهره‌وری برای نیازهای بازار 120
3.9 ابزارهایی برای حمایت از بهره‌وری 121
4.9 مورد مطالعاتی فابر (The Faber Case) 125
5.9 شرایط اولیه 126
6.9 فرایند بهبود 127
7.9 احتمال و امکان منحصر به فرد 129
8.9 ارزیابی 130
9.9 نتایج 6 مرحله 131
10.9 نتایج ارزیابی 134
11.9 بحث و گفتگو 136
9.12 نتیجه‌گیری 138

فصل 10 بهره‌وری و ناراحتی در کار مونتاژ: اثرات مکان ارگونومیک مناسب در کارخانه فیلیپس DAP 141
1.10 ناراحتی و میزان بهره‌وری 142
2.10 ناراحتی در عملیات مونتاژ 142
3.10 افزایش بهره‌وری و تقاضای بازار 143
4.10 مورد فیلیپس 144
5.10 روش آزمون 144
1.5.10 افراد و وظیفه 144
2.5.10 بهره‌وری 146
3.5.10 ناراحتی 146
6.10 تأثیر آزمایش 146
7.10 بحث و بررسی 147
8.10 نتیجه‌گیری 148

فصل 11 راحتی در مبلمان خانگی 151
1.11 مقدمه 152
2.11 طراحی مشارکتی 152
3.11 گسترش 4 سایز 155
4.11 آزمایش 156
5.11 نتایج آزمایشات آزمایشگاهی 156
6.11 نتایج 158
7.11 بحث 160

فصل 12 ناراحتی دینامیک در صندلی اداری 161
1.12 طراحی صندلی نیاز به دانش بیشتری دارد 162
2.12 ناراحتی و صندلی‌های اداری 162
3.12 صندلی‌های دینامیک 163
4.12 این مطالعه 163
5.12 افراد و صندلی‌ها 164
6.12 آزمایش وظیفه 164
7.12 اندازه‌گیری‌ها 165
8.12 آنالیز داده‌ها 166
9.12 نتایج و بحث 167

13فصل طراحی صندلی‌های راحتی مسافر 171
1.13 مقدمه 172
2.13 روش: وضع نشستن 172
3.13 روش: مطالعه مبنا 172
4.13 اصلاحات 173
5.13 روش: آزمایش صندلی نمونه اولیه 173
6.13 نتایج: رفتار نشستن 174
7.13 نتایج: مطالعه معیار 175
1.7.13 ورود و خروج 177
8.13 اصلاحات 178
9.13 طراحی مجدد طرح پیشنهادی بر مبنای عقاید کاربران نهایی 179
13.9.1 زاویه پشتی و بالش زیرین 180
13.9.2 ارتفاع دسته صندلی 181
13.9.3 پشتی 181
13.9.4 تکیه‌گاه سر 181
13.9.5 پوسته پشتی 182
13.10 نتایج: آزمون نمونه اولیه صندلی 183
13.11 بحث 184

فصل 14 راحتی صندلی اداری به واسطه آگاهی – احساس (emotion) 185
14.1 هیجانات در فروش 186
14.2 واکنش هیجانی به یک صندلی اداری 187
14.3 نتایج و بحث 188
14.4 کنترل‌ها و صندلی‌های اداری 189
14.5 هیجانات در طول نشستن 190
14.6 طراحی و هیجان 190
14.7 مراحل طراحی 190
14.7.1 قدم 1: اندازه‌گیری‌ها 191
14.7.2 قدم 2: جنبه‌های هیجانی 192
14.7.3 قدم 3: طرفداران و منتقدان 194
14.7.4 قدم چهار طراحی نهایی 195
14.8 نتایج 197

فصل 15 گامی به سوی کاردک نقاشی راحت 199
15.1 مسئله 200
15.2 اولین ایده‌ها برای طراحی دوباره 200
15.3 ابزارهای ارگونومی بکو (Bahco) 202
15.4 روش تست کاربر 203
15.4.1 راه‌اندازی 203
15.4.2 بار فیزیکی 203
15.4.3 گونیومتری 203
15.4.4 آزمایش دوام 204
15.4.5 کاربر پسند بودن 204
15.5 نتایج 205
1.5.15 حالت و حرکت 205
2.5.15 نیروها و گشتاور عمل‌کننده بر مچ 206
3.5.15 کاربرپسند بودن: ایده‌های افراد 206
4.5.15 راحتی و ناراحتی 207
5.5.15 ارزیابی کیفی 208
6.15 بحث 208

فصل 16 توسعه ابزار آرماتوربندی 213
1.16 مقدمه 214
2.16 TyTekcer و بازار 214
3.16 تعریف مسئله 215
4.16 رویکرد 217
5.16 تحلیل 217
6.16 نتایج مشاهدات 217
7.16 نتایج مصاحبه‌ها 218
8.16 نتایج متون تحقیقاتی پیرامون بار ایستا (استاتیک) و پویا (دینامیک) 219
1.816 پوسچر کاری 219
2.816 حرکات تکراری 220
3.8.16 دستورالعمل‌های ارگونومی: مچ و دست 220
9.16 استنتاج و ارزیابی 223
1.9.16 پوسچر، پیکربندی و تعادل 223
10.16 طرح پیشنهادی 225
11.16 مدل تفضیلی 226
1.11.16 آزمون‌های قابلیت استفاده مدل 226
12.16 بحث و توصیه‌ها 227

فصل 17 اثرات راحتی طراحی مشارکتی پیچ‌گوشتی‌ها 231
1.17 مقدمه 232
2.17 روش 235
1.2.17 سلامتی و اندازه‌گیری‌های ناراحتی 236
2.2.17 اندازه‌گیری بهره‌وری 237
3.2.17 نظر کاربر نهایی 237
4.2.17 آمار 237
3.17 نتایج 237
1.3.17 سلامتی و ناراحتی 238
2.3.17 بهره‌وری 238
3.3.17 نظر کاربرنهایی 238
4.17 بحث 239
1.4.17 سلامتی 239
2.4.17 بهره‌وری 240
3.4.17 راحتی 240
4.4.17 مشاهدات کلی 241
5.17 نتایج 241

فصل 18 راحتی بستن کیسه توسط دست 243
1.18 بستن کیسه‌ی توسط دست 244
2.18 توسعه 244
3.18 تحقیق کاربر 244
4.18 روش‌ها 246
5.18 نتایج 247
1.5.18 بسته‌بندی توسط فروشنده 247
2.5.18 بازکردن توسط مشتریان 249
3.5.18 ایمنی 249
4.5.18 امتیاز کل 250
6.18 بحث 252

فصل 19 راحتی دید در ماشین خاک‌بردار 255
1.19 مقدمه 256
2.19 موقعیت کنونی 256
3.19 انواع ممکن بهبود دید 257
4.19 تقاضاها از نوشته‌ها 257
1.4.19 دید مستقیم 257
2.4.19 دید غیر مستقیم 258
5.19 اطلاعات واصله از اپراتورها و سازندگان 259
6.19 روش طراحی 261
7.19 سه راهکار 262
8.19 ماشین آینده 264
9.19 نتایج 264

فصل 20 راحتی رانندگان تراموا (واگن برقی داخل شهری) 267
1.20 الزامات داخلی تراموا 268
2.20 الزامات بهینه‌سازی عملکرد راننده 268
3.20 فرآیند طراحی 269
1.3.20 شیوه مشارکتی مرحله‌ای 269
4.20 نتایج 273

فصل 21 طراحی مجدد ماشین‌های خاکبردار: به‌طور مفصل 275
1.21 مقدمه 276
2.21 روش 276
3.21 نتایج 278
4.21 ایده کاربر نهایی در خصوص پیشرفت‌های ماشین Paus 278
1.4.21 کاربران 278
2.4.21 ورود و خروج 279
3.4.21 صندلی 279
4.4.21 فرمان 280
5.4.21 داشبورد 280
6.4.21 کنترل‌ها 281
7.4.21 آب وهوا 282
8.4.21 آینه‌ها 283
9.4.21 نوفه 283
5.21 نظر کاربر نهایی در خصوص اطلاحات ماشین kiser 284
1.5.21 صندلی 284
2.5.21 ورود و خروج 285
3.5.21 پدال‌ها 285
4.5.21 دسته فرمان 286
5.5.21 پنجره جلو 287
6.5.21 تنظیم دما 287
7.5.21 نوفه 288
8.5.21 نتایج آزمون مجدد برای ETEC 288
6.21 بحث 289

فصل 22 ارزیابی راحتی سه نوع پیچ گوشتی موجود در بازار ایران 291
1.22 مقدمه 292
2.22 روش 292
3.22 نتایج 295
4.22 بحث 296

فصل 23 تعیین مشخصه‌های آنتروپومتریکی استاتیکی جهت طراحی و ارزیابی راحتی صندلی زینی 299
1.23 مقدمه 300
2.23 مواد و روش‌ها 301
3.23 نتایج 302
4.23 بحث 303

فصل 24 ارزیابی راحتی خودکار ارگونومی penagain در مقایسه با خودکارهای معمولی غیر ارگونومی موجود در بازار ایران 307

ضمیمه1 پرسشنامه راحتی ابزار دستی (CQH) Comfort Questionnaire for Hand tools 317

واژه‌نامه 319

فهرست الفبایی 327