درباره ی کتاب
بیابان کجاست و تعریف آن چیست؟ آیا بیابان مخصوص مناطق خشک است؟ مناطق خشک چه تعریفی دارند و چطور قابل تشخیص هستند؟ وسعت مناطق خشک و بیابانی چقدراست؟ بیابانها روبه گسترش دارند؟ در صورتیکه جواب مثبت است، چه عواملی در بیابانزائی نقش دارند؟ عوامل مبارزه با بیابان و بیابانزائی کدامند؟ آیا آنها صرفاً نتیجة نامساعد بودن اوضاع جوی هستند، و بشر در آن دخالت ندارد؟ اگر دارد، این دخالت چه دامنهای وچه عواقبی دارد؟ نقش دولت و سازمانهای اداری در این میان چیست؟ آیا دولت و مردم میتوانند جلوی گسترش بیابانها را بگیرند؟ عوامل تشدید بیابانزائی کدامند؟چه عواملی مبارزه با گسترش بیابانها را الزامآور میکند؟عوامل فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی بابیابانها چه نسبتی دارند؟ اهمیت صیانت از منابع طبیعی و توجه به زمان تجدیدپذیری آنها چه ضرورتی دارد؟ بین مدیریت علمی خاک در این مناطق وپایداری محیط زیست چه نسبتی وجود دارد؟ آلودگیهای زیست محیطی درکجای این معادلات قرار میگیرند؟
به جرأت میتوان گفت که بیابانزائی در کشور ما با حداکثر قدرت میتازد، و عرصهها را در مینورد، و در این راه با هیچ مانع عمدة فراگیر و با دوامی مواجه نمیشود.شاید در اولین واکنش،عقیدهای گستاخانه تلقی شود. اگر چنین است باید به صحنههای مختلف مملکتی برگردیم.آیا بدون همکاری بسیارنزدیک قوای سهگانه و سایر ارکان مملکتی،مبارزه با بیابانزائی امکان دارد؟کدام عزم ملی فراگیر در مملکت طراحی، پیاده و عملی شده است؟ غیراز عملیات تثبیت شنهای روان،چه کار چشمگیری درمهار بیابانزائی به عمل آمده است؟جنگلزدائی نمیشود؟ چرای بیرویه و بیش از ظرفیت در تمامسطح مملکت رواج ندارد؟آبهای زیرزمینی بیمحابا وبیکنترل استحصالنمیشوند؟ سطح آبهای زیرزمینی دچار افت چشمگیر نشده است؟آبخانداری تا چه حد گسترش یافته است؟با فرسایش آبی چه برخوردی شده است؟برای جلوگیری از بوتهکنی و سوزاندن آنها در عرصة کشوری که یکی از غنیترین منابع نفت و گاز را دراختیار،و نیروی بیکران باد و انرژی فراوان گرمیبخش خورشید رادر دسترس دارد، چه ترفندی اندیشیده شده است؟برای جلوگیری از مهاجرت روستائیان و خالی شدن ده و روستا چه کردهایم؟
پس چه باید کرد؟
تا زمانی که انسان در عرصة گیتی زندگی میکند، همواره باید بیاموزد که چگونه زندگی کند، و به چه نحو از مواهبو منابع طبیعی برخوردار شود.بایستی بداند که استفادة نابخردانه از منابع طبیعی به بهانههایی همچون تأمین زمین برای مسکن، غذا و سایر امکانات زندگی، وضع را به سویی میکشاند، که نتیجة آن پیشروی به سوی عرصههای اکولوژیکی طبیعی و دست نخورده، و یا تغییر کاربری زمینهای مرغوب کشاورزی در محدودة شهرها میباشد. به این ترتیب اراضی جنگلی و مرتعی شیبدار، به زراعتهای دیم بی، یاکم حاصل تبدیل می‌شوند، جنگلها تخریب شده و مراتع ضعیف و بیمایه، آخرین رستنیهای خود را در اختیار دامهای گرسنه قرار میدهند، حرارت بیابانها و داغی شنزارها، اراضی همجوار خود را درهم نوردیده، و همه و همه حلقة محاصره بر انسان را لحظه به لحظه تنگتر میکنند،تا جائی که راهی جز تجاوز به حریم جنگلها،قطع درختان و تهیة زمینهای جدید برای کشت و زرع یا شهرسازی و سایرمصارف باقی نمیماند. این مسئله پیامدی جز کاهش ذخایر منابع طبیعی درون و بیرون سطح زمین را به دنبال ندارد. به این صورت همواره سطح آبهای زیرزمینی پایینتر رفته، محیط زیست اعم از زمین، هوا و آب آلودهتر شده، و بروز وقایع ناهنجار از قبیل بروز سیلابها و شتشوی حجم عظیمی از خاکهای حاصلخیز کشاورزی، فزونی یافته است. در ادامة این داستان غمانگیز، برداشت انسان از طبیعت، بیش از پتانسیل آن و بدون رعایت هیچگونه اصول منطقی و علمی صورت میپذیرد. به هر طرف که بنگریم، برآیند همزیستی انسان و طبیعت چیزی جز حرکت به سوی ایجاد بینظمی و اغتشاش در طبیعت و محیط زیست نمیباشد. روند رو به افزایش سیل در کشور به خوبی نشانگر بروزاوضاعی است، که بر منابع طبیعی تحمیل شده است، و اگر امروز با آن برخورد صحیح و مسئولانه نشود، در آینده ممکن است خطراتی ایجاد کند که جلوگیری از آنها امکانپذیر نبوده، و یا با هزینهای سنگین و مشکلات فراوان انجام پذیرد.
مطالب فوق به همراه دهها مورد و سوال دیگر،مطالبی هستند که این کتاب سعی درپاسخ دادن به آنها میکند.
ناگفته نماند که هدف اصلی این کتاب،نگرش به علوم خاک وآب و ارتباط آن با بیابان، واصولاً بهرهبرداری صحیح و پایدار از منابع خاک و آب مناطق خشک و نیمهخشک است، که درصورت عدم رعایت، باعث گسترش بیابانها و آلودگیهای زیست محیطی گسترده خواهد شد.با وجود این، و ضمن آنکه نمیتوان به عوامل دیگر مؤثردر بیابانزائی بیاعتنا بود، نمیتوان لااقل در سطح این کتاب، بهای زیادی برای آنها قائل شد، وفضای زیادی را به بحث درمورد آنها اختصاص داد. با تأکیدبر اهمیت موضوعات وابسته، پرداختن به آنها رابه عهدة متخصصان مربوطه وامیگذارد.
با توجه به آن چه گذشت، این کتاب دارای سه بخش اساسی خواهد بود:
بخش اول:بیابان وبیابانزائی
بخش دوم:عوامل تشدید کنندة بیابانزائی در ایران، چالشها
بخش سوم:راههای مهار بیابانزائی، فرصتها
