مبانی ارزش گذاری اقتصادی منابع طبیعی

 پیش گفتار

رشد روز افزون جمعیت بشری و سرعت توسعه اقتصادی در دهه های اخیر فشار بیش از حدی را به منابع طبیعی وارد نموده است لذا توجه به آثار اقتصادی منابع طبیعی از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. به طوری که یکی از مهم ترین چالش های فراروی دولت ها در قرن بیست و یکم، بحران های منابع-طبیعی است. به همین دلیل تلاش بر این است که تا با اتخاذ سیاست ها و برنامه های مختلف مبتنی بر نتایج حاصل از پیمایش های میدانی بر مشکلات ناشی از این بحران فائق آیند. لیکن به علت نقصان مطالعات تجربی در این زمینه و کمبود کتب علمی در مورد ارزش گذاری و کمی سازی آثار منابع-طبیعی رشد قابل ملاحظه ای در جهت خنثی سازی این بحران صورت نگرفته است. بنابراین تدوین کتابی جامع و کامل در عین حال ساده و روان در مورد چگونگی کمی سازی اثرات و ارزش های منابع طبیعی ضروری به نظر می رسد.
کتاب حاضر در 5 فصل تنظیم شده است. فصل اول در باره کلیات منابع-طبیعی می باشد که در ان پیرامون آشنایی با منابع طبیعی و انواع طبقه بندی و اثرات این منابع در توسعه اقتصادی بحث می کند.
فصل دوم در باره کارکردها، کالاها و خدمات منابع طبیعی و ویژگی هریک از از این کارکردها می باشد در این فصل انواع کارکردها و نقش آن در تحولات منابع طبیعی مطالبی ارائه شده و هریک از کارکردها و تاثیر ان در منابع طبیعی بیان شده است.
فصل سوم مبانی نظری ارزش گذاری اقتصادی را به تفصیل بیان می نماید در ابتدا مفهوم ارزش و ضرورت ارزش گذاری ارائه و ضمن بیان اثار رفاهی تغیر قیمت و اندازه گیری اثار رفاهی بهبود کیفیت منابع طبیعی، تمایل به پرداخت و دریافت نیز ارائه شده است.
فصل چهارم روش های ارزش گذاری اقتصادی منابع طبیعی را توضیح می-دهد. در این فصل با توجه به نبود منبع جامع و کاملی در مورد موضوع مورد بحث به زبان فارسی، کلیه روش های ارزش گذاری، استخراج پیشنهاد، الگوی براورد ارزش و در پایان روش انتخاب نمونه و برازش مدل ارائه شده است.
فصل پایانی در مورد کاربرد روش تجربی در ارزش گذاری در مطالعات موردی می باشد. در این فصل بخشی از یافته های تحقیقاتی مولف در این زمینه ارائه شده است. با توجه به اینکه مولف برای اولین بار در ایران روش استخراج پیشنهاد بصورت تک بعدی با نرم افزار را استخراج نموده، کاربرد این روش در مطالعات موردی را توضیح داده است.
امید است کتاب حاضر برای کلیه دانشجویان اقتصاد، اقتصاد کشاورزی و اقتصادانان منابع طبیعی و محیط زیست به عنوان یک منبع درسی مفید باشد. علی رغم دقت خاصی که در تایپ و تالیف کتاب حاضر شده است، مسلماً خالی از اشکالات تایپی و علمی نیست لذا استدعا دارد اساتید و دانشجویان گرامی بر مولف منت نهاده ، با راهنمایی های خود بر غنای کتاب در چاپ های بعدی بیفزایند.
در خاتمه از زحمات همکارانم در دانشگاه اردکان به ویژه آقای دکتر حسین غفوری چرخابی ریاست محترم دانشگاه و مدیریت پژوهشی که اقدامات چاپ کتاب حاضر را فراهم نمودنند صمیمانه تشکر می کنم.
 

احمد فتاحی
مهرماه 1392
 

فهرست مطالب

فصل اول: کلیات منابع طبیعی 11
مقدمه: 13
1-1- تعريف منابع طبيعي: 13
1-2- منزلت منابع طبيعي در اسلام: 14
1-3- ویژگی های منابع طبیعی: 15
1-4- انواع منابع طبیعی 17
1-5- طبقه‌بندی و تقسیم‌بندی منابع طبیعی 18
1-5-1- تقسیم‌بندی منابع طبیعی بر اساس مکان 19
1-5-2- تقسیم‌بندی منابع طبیعی بر اساس قابلیت تجدید 19
1-5-3- تقسیم‌بندی کالایی منابع طبیعی 21
1-5-4- تقسیم‌بندی منابع طبیعی بر اساس ماهیت و منشاء تشکیل 22
1-6- دامنه استفاده از منابع طبیعی: 23
1-7- مالکیت منابع طبیعی: 24
1-8- تخصیص بهینه منابع طبیعی: 26
1-9- عوامل تخریب منابع طبیعی: 30
1-10- دیدگاه اقتصاددانان درباره منابع طبیعی 34
1-11- نقش و اهميت منابع طبيعي در توسعه 37
1-12- تأثير موجودي منابع طبيعي بر رشد اقتصادي 39

فصل2: کارکردها، کالاها و خدمات منابع طبیعی 45
مقدمه 47
2-1- ویژگی های کالاها و خدمات منابع طبیعی 47
2-2- طبقه بندی کارکردها، کالاها و خدمات منابع طبیعی 53
2-2-1- کارکردهای تنظیمی اکوسیستم های طبیعی و نیمه طبیعی 55
2-2-1-1- تنظیم گاز 57
2-2-1-2- تنظیم آب و هوا 59
2-2-1-3- تنظیم اختلال 60
2-2-1-4- تنظیم آب 60
2-2-1-5- عرضه و تأمین آب 61
2-2-1-6- حفظ خاک 61
2-2-1-7- تشکیل خاک 62
2-2-1-8- تنظیم مواد مغذی 64
2-2-1-9- عملیات دفع مواد زائد(تصفیه پسماندها) 65
2-2-1-10- گرده افشانی 65
2-2-1-11- کنترل بیولوژیکی 67
2-2-2-کارکردهای زیستگاهی اکوسیستم های طبیعی و نیمه طبیعی 68
2-2-2-1-کارکرد پناهگاهی 69
2-2-2-2-کارکرد خزانه ای 70
2-2-3-کارکردهای تولیدی اکوسیستم های طبیعی و نیمه طبیعی 71
2-2-3-1- غذا 71
2-2-3-2- مواد خام 72
2-2-3-3- منابع ژنتیکی و توارثی گیاهی 72
2-2-3-4- منابع دارویی 74
2-2-3-5- منابع تزئینی و آرایشی 74
2-2-4-کارکردهای اطلاعاتی اکوسیستم های طبیعی و نیمه طبیعی 75
2-2-4-1- اطلاعات زیباشناختی 75
2-2-4-2- تفریح و اکوتوریسم 76
2-2-4-3- اطلاعات فرهنگی و هنری 77
2-2-4-4- اطلاعات معنوی و تاریخی 78
2-2-4-5- علوم و آموزش 78

فصل3 : مبانی نظری ارزش گذاری اقتصادی 85
3-1- مفهوم ارزش و ارزش‌گذاري اقتصادي منابع طبیعی 87
3-2- ضرورت ارزش گذاری 90
3-3- ارزش کل اقتصادی منابع طبیعی 91
3-4- تقاضای کالای بازاری 95
3-4-1- تقاضاي معمولي و تقاضاي جبراني 97
3-4-2- تابع مخارج 100
3-4-3- آثار رفاهي تغيير قيمت 101
3-5- تمايل به پرداخت (WTP) و تمايل به دريافت (WTA) 105
3-6- تقاضاي كالاهاي منابع طبيعي 112
3-6-1- تقاضاي مقيد 113
3-6-2- اندازه‌گيري آثار رفاهي بهبود کیفیت منابع طبيعي 117
3-7- ارزش کارکردها، کالاها و خدمات منابع طبیعی 119

فصل 4: روش های ارزش گذاری اقتصادی منابع طبیعی 123
مقدمه 125
4-1- ارزش های منابع طبیعی 125
4-2- روش‌هاي ارزيابي پولي 126
4-2-1- روش‌هاي مبتني بر برآورد منحني تقاضا 126
4-2-1-1- روش‌هاي ترجيحات آشكار شده 128
4-2-1-2- روش ترجيحات اظهارشده (بيان شده) 128
4-2-2- روش‌هايي كه به برآورد منحني تقاضا منتهي نمي‌شود 128
4-2-1-1-1- روش قيمت‌گذاري لذت‌گرايي 129
4-2-1-1-2- روش هزينه‌ي سفر 131
4-2-1-2- روش ترجيحات اظهار شده (بيان شده) 135
4-2-1-2-1- ارزش‌گذاري مشروط 137
4-2-1-2-1-1- اجزاي روش ارزش‌گذاري مشروط 140
4-2-1-2-1-2- طراحي و استخراج اطلاعات در روش ارزش‌گذاري مشروط 142
الف- اثر حوزه 143
ب- اثر توالي 146
ج- اثر اطلاعات 148
د- اثر فرضي 150
هـ- اثر راهبردي 151
4-2-1-2-2- روش استخراج پيشنهاد 174
4-2-1-2-2-1- استخراج پيشنهاد با روش بويل و بيشاپ 174
4-2-1-2-2-2- استخراج پيشنهاد با روش كوپر 177
4-2-1-2-3- الگوي برآورد ارزش(حداكثر تمايل به پرداخت) 184
4-2-1-2-3-1- برآورد الگوهای انتخاب دوتایی 186
4-2-1-2-3-2- تخمين الگوهای دوتایی 188
4-2-1-2-3-3- الگوهای لوجيت و پروبيت 194
4-2-1-2-3-4- تخمين الگوهاي لوجيت و پروبيت با استفاده از MLE 198
4-2-1-2-3-5- معيار خوبي برازش 199
4-2-1-2-4- برآورد ارزش(ميانگين تمايل به پرداخت) 202
4-2-1-2-5- اعتبار و قابليت اعتماد مطالعات ارزش‌گذاري مشروط 204
4-2-1-2-6- روش نمونه‌گيري و جمع‌آوري داده‌ها در روش ارزش‌گذاري مشروط 208
4-2-1-2-7- تعيين تعداد نمونه‌ي مورد نياز در روش CVM 210
4-2-2- روش‌هايي كه به برآورد منحني تقاضا منتهي نمي‌شود 212
4-2-2-1- روش تابع توليد 212
4-2-2-2- روش هزينه‌ي جايگزيني 219
4-2-2-3- روش رفتار تعديلي (مخارج پيشگيري) 220
4-2-2-4- روش انتقال منافع 220
4-2-2-5- روش هزينه‌ي فرصت از دسترفته 221
4-2-3- تعیین اولویت روش های ارزش گذاری 221

فصل 5 : کاربرد تجربی روش های ارزش گذاری در ارزش گذاری اقتصادی 225
بخش اول: ارزش گذاری اقتصادی آب های زیرزمینی دشت یزد- اردکان 227
5-1- مقدمه: 227
5-2- برآورد ارزش استخراجی آب های زیرزمینی 228
5-2-1- برآورد ارزش مصرفی آب های زیرزمینی 228
5-2-1-1- نتایج توصیفی(ویژگی های جامعه آماری) 229
5-2-1-2- سطح زیرکشت و تولید 229
5-2-1-3- نهادههای مصرفی 230
5-2-1-4- خصوصیات اقتصادی- اجتماعی بهره برداران 231
5-2-1-2- نتایج برآورد تابع تولید پسته 233
5-2-1-3- نتایج برآورد تابع تولید گندم 236
5-2-1-4- برآورد کشش های عوامل تولید و ارزش مصرفی آب های زیرزمینی 239
5-2-1-5- برآورد ارزش کل مصرفی آب های زیرزمینی 243
5-2-2- برآورد ارزش مصرفی غیرمستقیم آب های زیرزمینی(ارزش تفریحی) 244
5-2-2-1- آماره های توصیفی متغیرهای کمّی و کیفی 247
5-2-2-2- نتایج برآورد ارزش تفریحی 250
5-3- برآورد ارزش درجای طبیعی آب های زیرزمینی 257
5-3-1- آماره‌هاي توصيفي متغيرها: 260
5-3-1-1- آماره‌هاي توصيفي متغيرهاي اقتصادي- ‌اجتماعي 260
5ـ3ـ1ـ2ـ آماره‌هاي توصيفي گرايش هاي زيست محيطي پاسخگوها: 263
5-3-2- نتايج برآورد ارزش درجاي طبيعي آب هاي زيرزميني 264
5-3-2-1- عوامل موثر بر احتمال پذيرش مبالغ پيشنهادي 265
5-3-2-2- تاثير گرايش هاي پاسخ دهندگان بر ارزش "درجاي طبيعي" آب هاي زيرزميني 268
5-3-2-3- محاسبه مقدار مورد انتظار تمايل به پرداخت 272
6-3- نتيجه گيري وپيشنهادات: 281
6-3-1- نتيجه گيري 281
6-3-2- پيشنهادات: 286
بخش دوم: ارزش‌گذاري حفاظتي حوزه‌هاي آبخيز با استفاده از روش ارزش‌گذاري مشروط (مطالعه موردي: تالاب گميشان، کاربرد روش دوگانه دوبعدی) 292
بخش سوم: کاربرد روش انتخاب دوگانه تک بعدی در برآورد ارزش تفرجی مواهب زیست محیطی در مناطق بیابانی؛ مطالعه موردی چشمه غربالبیز یزد 307

فهرست منابع 333

بازگشت به بالا