کتاب پایش مخاطرات بهداشتی محیط کار اثر سید باقر مرتضوی ناشر فدک ایساتیس

کتاب پایش مخاطرات بهداشتی محیط کار، منبع مهمی برای دانشجویان، کارشناسان بهداشت صنعتی و پزشکان طب کار بوده و راهنمای گام به گامی برای پایش مخاطرات بهداشتی فراهم آورده و موارد زیر را پوشش داده اشت:
بیشتر خطرات بهداشتی مهم در محیط کار از قبیل گرد و غبار هوابرد، الیاف، گازها، بخارات، عوام بیولوژیکی، صدا، پرتو و دیگر عوامل فیزیکی زیان آور؛
مدنظر قراردادن آخرین فن آوری ها و تجهیزات مورد نیاز پایش چنین خطراتی؛
روش چگونگی انجام ارزیابی ریسک.
 

مقدمه

در نیم قرن گذشته و حتی پیشتر از آن روش‌هایی برای سنجش مواجهه با خطرات در محیط کار توسعه یافته‌اند. مقدمه قانون بهداشت و ایمنی در محیط کار در سال 1974، مشوق اصلی بهبود روش‌های ارزیابی مواجهه کارگران با عوامل خطرناک فیزیکی، بیولوژیکی و شیمیایی در بریتانیا بود. این مقدمه کارفرمایان را ملزم می‌کرد تا اطمینان حاصل کنند که محیط‌های کار ایمن بوده و خطری برای سلامتی افراد ندارند. مقررات بعدی منتج شده از این قانون، نقشی اساسی در ایجاد نگرش مدرن به بهداشت و ایمنی در کار دارند. پیشرفت‌های اخیر، استانداردسازی نگرش‌های مربوط به سنجش و افزایش آگاهی از نقش سنجش مواجهه در ارزیابی ریسک را مدنظر قرار داده‌اند. طی ده سال گذشته، نحوه کمّی سازی مواجهه پوستی با مواد شیمیایی مورد توجه قرار گرفته است و در آینده انتظار داریم که سنجش مواد وارد شده به سیستم گوارشی فرد از طریق دستان و اشیای آلوده مورد توجه بیشتر قرار گیرد. امروزه، روش‌هایی برای اندازه‌گیری خطرات محیط کار در سرتاسر جهان به کار گرفته می‌شوند و در آینده فرآیند جهانی‌سازی و استانداردسازی، یکنواخت‌سازی در نگرش‌های اندازه‌گیری را تضمین خواهند نمود.
ویرایش‌های قبلی کتاب حاضر، راهنمایی‌های عملی و مفیدی را در خصوص نحوه سنجش گرد و غبار هوابرد خطرناک گرفته تا استرس‌های حرارتی محیط کار فراهم نموده‌اند. این کتاب جهت آموزش دانشجویان بهداشت شغلی استفاده می‌شود. همچنین منبع مناسبی برای دیگر متخصصان ایمنی و بهداشت بوده و به توسعه مهارت‌های آنها کمک می‌نماید. زمانی که می‌خواستیم متن کتاب را برای ویرایش چهارم بازنگری کنیم، به دقت بر روی تغییرات فکر کردیم تا محتوای آن را کاربردی‌تر نماییم.
ویرایش چهارم به صورت کامل مجددا در 6 بخش و 25 فصل مجزا سازماندهی شده است. در ابتدا مطالب اولیه مورد نیاز جهت درک اندازه‌گیری¬ها ارائه شده و سپس اندازه‌گیری مواجهه تنفسی، پوستی، گوارشی و نیز مواجهه با عوامل زیان‌آور فیزیکی از قبیل صدا، گرما و پرتو شرح داده شده‌اند. در بخش‌های پایانی، اثربخشی اقدامات مدیریت ریسک از قبیل تهویه موضعی و یا حفاظت فردی و اطلاع‌رسانی ریسک آورده شده‌اند. اعتقاد داریم که محتوای این کتاب، منبع جامعی است و به درک چگونگی اندازه‌گیری و نحوه اطلاع رسانی نتایج آن کمک خواهد نمود.
امیدواریم این کتاب منبع مفیدی برای دانشجویانی باشد که می‌خواهند جنبه‌های عملی اندازه‌گیری‌های بهداشت شغلی را یاد بگیرند. در ویرایش‌های قبلی کتاب، سعی شده بود اطمینان حاصل شود که محتوای آن برای گستره وسیعی از متخصصان بهداشت و ایمنی از قبیل مشاوران ایمنی، کارشناسان بهداشت شغلی، ارگونومیست‌ها و پزشکان طب کار قابل استفاده است.
ضروری است تاکید شود که روش‌های اندازه‌گیری شرح داده شده در این کتاب، ابزاری هستند که می‌توان از آنها جهت ارزیابی ریسک و تعیین اقدامات پیشگیرانه بهره برد. برای استفاده بهتر ضروری است که خوانندگان درباره مقررات، سم‌شناسی، مهندسی، مدیریت و دیگر علوم، اطلاعاتی داشته باشند. پرداختن به این موضوعات خارج از چارچوب این کتاب است. به علاوه قضاوت حرفه‌ای و دقیق کارشناسان هنگام تصمیم‌گیری در خصوص نوع اندازه‌گیری و تفسیر نتایج مورد نیاز می‌باشد. هیچ جایگزینی برای آموزش دانشگاهی و حرفه‌ای وجود ندارد. در بریتانیا، جامعه بهداشت شغلی بریتانیا، سیستمی را تدوین نموده است که اغلب روش‌های شرح داده شده در این کتاب را پوشش می‌دهد. انجمن آموزش بهداشت شغلی به صورت جهانی چنین نقشی را ایفا می‌کند. در بریتانیا و دیگر نقاط جهان، دوره‌های تحصیلات تکمیلی مرتبط در دانشگاه‌ها ارائه می‌شوند. خوشحال خواهیم شد که از خوانندگان درباره محتوای کتاب بازخورد دریافت نماییم.
 

فهرست مطالب
 

بخش اول مقدمه 1
فصل 1 بهداشت شغلي و ارزيابي ريسك 3
1.1 مقدمه 4
1.2 خطر و ريسک 8
1.3 ارزيابي ريسک 8
1.4 مراحل ارزيابي ريسک 9
1.5 چه کسي بايد ارزيابي ريسک را انجام دهد 12

فصل 2 شناسايي خطرات 15
2.1 مقدمه 16
2.2 شناسايي خطرات 16
2.3 مثالي درباره شناسايي خطر 19
2.4 بحث در خصوص ارزيابي خطرات 19

فصل 3 مواجهه، راه‌هاي مواجهه و پايش بيولوژيك 21
3.1 مقدمه 22
3.2 اندازه‌گيري مواجهه 23
3.3 پايش بيولوژيکي 25
3.4 ارزيابي مواجهه 25
3.5 نتيجه‌گيري 26

فصل 4 محتواي مواجهه 29
4.1 محتواي اندازه‌گيري 30
4.2 منابع مواد خطرناک 30
4.3 پراکندگي در محيط کار 31
4.4 دريافت کننده 33
4.5 مشاغل و وظايف 33

فصل 5 اندازه‌گيري 35
5.1 مقدمه 36
5.2 دلايل انجام پايش 36

فصل 6 چگونگي انجام يك بررسي 39
6.1 مقدمه 40
6.2 طرح‌ريزي بررسي 40
6.3 پايش محيط کار 41
6.4 استراتژي‌هاي پايش 43
6.5 تضمين کيفيت و کنترل کيفيت 45
6.6 چک ليست‌هاي بررسي 47

فصل 7 تحليل نتايج اندازه‌گيري 53
7.1 مقدمه 54
7.2 تغييرپذيري در نتايج اندازه‌گيري‌ها 54
7.3 ارائه خلاصه داده‌هاي آماري 55

فصل 8 گزارش‌ها و سوابق بهداشتي 59
8.1 سوابق اندازه‌گيري 60
8.2 گزارش 62

بخش دوم مواجهه استنشاقي 67
فصل 9 گردوغبار و آئروسل‌هاي فيبري 69
9.1 مقدمه 70
9.2 گرد‌و‌غبار هوابرد 70
9.3 فيبرها 73
9.4 اندازه‌گيري ميزان گردوغبار هوا بُرد 74
9.5 اندازه‌گيري دبي 82
9.6 پمپ‌ها 82
9.7 وسائل قرائت مستقيم آئروسل‌ها 83
9.8 کاليبراسيون روتامتر يا کاليبراسيون دبي با استفاده از روش حباب صابون 84
9.9 اندازه‌گيري ذرات هوابرد قابل تنفس 88
9.10 اندازه‌گيري ذرات هوابرد قابل تنفس با استفاده از نمونه‌بردار سيکلوني 92
9.11 نمونه‌برداري و شمارش الياف هوابرد آزبست 93
9.12 انتخاب فيلتر و نگهدارنده ي فيلتر مناسب براي فيوم، ميست يا گرد و غبار خاص 98
9.13 رديابي رفتار گردوغبار با استفاده از پديده تيندال 98

فصل 10 گازها و بخارات 103
10.1 مقدمه 104
10.2 وسايل جمع‌آوري 106
10.3 ظروف 113
10.4 وسايل قرائت مستقيم 114
10.5 اندازه‌گيري ميزان مواجهه فردي با بخارات حلال‌ها توسط لوله‌هاي جاذب سطحي 116
10.6 نمونه برداري از گازها با استفاده از يک بابلر 118
10.7 تعيين غلظت گازهاي هوابرد با استفاده از دتکتور تيوب 120
10.8 اندازه‌گيري غلظت بخار با استفاده از نمونه‌بردار انتشاري 121

فصل 11 بیوآئروسل¬ها 125
11.1 مقدمه 126
11.2 طبقه‌بندي ميکروارگانيسم‌ها 127
11.3 ويروس‌ها 127
11.4 باکتري‌ها 128
11.5 کپک‌ها و مخمرها 130
11.6 آلرژن‌ها 130
11.7 اصول حفاظت 131
11.8 کار با ميکروارگانيسم‌ها 132
11.9 پايش بيوآئروسل‌ها 133
11.10 اندازه‌گيري آندوتوکسين‌ها و آلرژن‌ها 137
11.11 تفسير نتايج نمونه‌برداري 137

بخش سوم مواجهه پوستي و گوارشي 139
فصل 12 سنجش مواجهه پوستی و گوارشی 141
12.1 مقدمه 142
12.2 مشاغلي که در آنها مواجهه پوستي حائز اهميت است 142
12.3 اثرات موضعي و سيستماتيک 143
12.4 تعيين مشكلات ناشي از مواجهه پوستي 144
12.5 چه چيزي را بايد اندازه‌گيري کرد؟ 145
12.6 روش‌هاي اندازه‌گيري مواجهه پوستي 146
12.7 استراتژي نمونه‌برداري 150
12.8 مايعات و جامدات 151
12.9 پايش زيستي و مدل‌سازي مواجهه پوستي 151
12.10 از مواجهه تا جذب 152
12.11 کنترل مواجهه‌ي پوستي 154
12.12 مواجهه گوارشي غيرعمدي 154

بخش چهارم عوامل فيزيكي 159
فصل 13 سر و صدا 161
13.1 مقدمه 162
13.2 فشار و تغييرات فشار 163
13.3 فرکانس 164
13.4 مدت زمان مواجهه 166
13.5 حدود مواجهه شغلي 167
13.6 تجهيزات در دسترس 168
13.7 ترازسنج‌هاي صدا و دزيمترهاي فردي 168
13.8 دزيمترهاي فردي صدا 171
13.9 کاليبراسيون 172
13.10 اندازه‌گيري سر و صداي محيط کار با استفاده از يک دستگاه ترازسنج صدا 173
13.11 اندازه‌گيري صداي محيط کار با استفاده از دزيمتر فردي 176
13.12 اندازه‌گيري طيف صداي پيوسته با استفاده از آناليز اکتاو باند 178
13.13 تعيين درجه‌ي مواجهه با صدا 181

فصل 14 ارتعاش 183
14.1 مقدمه 184
14.2 ارتعاش 186
14.3 حدود مواجهه شغلي 188
14.4 ارزيابي ريسک 188
14.5 اندازه‌گيري و وسايل اندازه‌گيري 189
14.6 اندازه‌گيري ارتعاش دست و بازو 190
14.7 کنترل ارتعاش 195

فصل 15 گرما و سرما 197
 15.1 مقدمه 198
15.2 استرس گرمايي 200
15.3 تجهيزات اندازه‌گيري 201
15.4 پايش فردي 206
15.5 اندازه‌گيري در محيط گرم 207
15.6 شاخص استرين گرمايي پيش‌بيني شده 210
15.7 استراتژي ارزيابي ريسک 211
15.8 سرما 213
15.9 محاسبه فاکتور خنک کنندگي باد 214 

فصل 16 روشنايي 217
 16.1 مقدمه 218
16.2 استانداردهاي روشنايي 219
16.3 تجهيزات در دسترس 220
16.4 کاليبراسيون 220
16.5 اندازه‌گيري روشنايي 221
16.6 کنترل 224 

فصل 17 پرتوهاي يونساز (يونيزان) 227
 17.1 مقدمه 228
17.2 پرتوهاي يونيزان 229
17.3 پرتو زمينه 230
17.4 مفاهيم و كميت‌هاي اصلي 230
17.5 انواع پرتو 232
17.6 انرژي 233
17.7 فعاليت (اكتيويته) 233
17.8 واحدهاي دوز پرتو 234
17.9 حدود دوز 236
17.10 حدود استنتاجي 237
17.11 روش‌هايي براي كاهش دوز شغلي 238
17.12 دوزيمتري فردي و معاينات پزشكي 239 

فصل 18 پرتوهاي غيريونيزان 247
 18.1 مقدمه 248
18.2 اشعه‌ي ماوراء بنفش 250
18.3 پرتو مادون قرمز 252
18.4 امواج ماکروويو و امواج راديويي 254
18.5 ليزرها 255 

بخش پنجم ارزیابی اثربخشی کنترل‌ها 259
فصل 19 مقدمه‌اي بر كنترل 261

 19.1 ليزرها 262
19.2 اقدامات کنترلي خاص 262
19.3 اثربخشي اقدامات کنترلي  267 

فصل 20 تهويه 269
20.1 مقدمه 270
20.2 فشار هوا 270
20.3 تجهيزات اندازه‌گيري 272
20.4 ثبت اندازه‌گيري‌هاي سيستم تهويه 279
20.5 اندازه‌گيري جريان هوا در داخل کانال 284
20.6 اندازه‌گيري فشار در سيستم‌هاي تهويه 290
20.7 اندازه‌گيري سرعت دهانه يک هود يا اطاقک 292
20.8 اندازه‌گيري سرعت دهانه‌ي ورودي محفظه‌ي فيومي 294
20.9 اندازه‌گيري عملکرد دهانه مکش 296

فصل 21 تجهيزات حفاظت فردي 301
21.1 مقدمه 302
21.2 اجزاي يک برنامه موثر تجهيزات حفاظت فردي 302
21.3 آزمون تناسب با استفاده از شمارنده ذرات 299

بخش ششم ارزيابي و اطلاع‌رساني ريسك 317
فصل 22 ارزيابي ريسك 319

22.1 مقدمه 320
22.2 شناسايي همه مواد يا عوامل خطرناک 321
22.3 تعيين سطوح احتمالي مواجهه 321
22.4 شناسايي تمام افرادي كه احتمال در مواجهه هستند 323
22.5 ارزيابي اينكه آيا مواجهه مي‌تواند منجر به آسيب شود 324
22.6 حذف يا جايگزيني 324
22.7 تعيين اقدامات كنترلي مورد نياز جهت كاهش صدمه تا سطوح قابل قبول 324

فصل 23 اطلاع‌رساني ريسك 327
23.1 مقدمه 328
23.2 درک ريسک 328
23.3 اعتماد 329
23.4 اطلاع رساني 330
23.5 مثالي از ارزيابي ريسک کمّي براي کمک به اطلاع‌رساني ريسک 332