همان گونه که هرگونه محدودیت بر روی شبکه های اطلاعاتی در عین آن که می تواند از بسیاری از مشکلات اخلاقی جلوگیری کند، ممکن است افرادی را از حق داشتن و کسب اطلاعات مفید محروم سازد.
در این جا است که اخلاقیون فقط با ترجیح خیر کثیر بر شر قلیل در مقایسه میان مفاسد و مصالح جامعه بدین اقتضا می رسند که برخی لوازم و پیامدهای غیر اخلاقی یا ضد اخلاقی از منظر خویش را تحمل کنند. اما اگر اخلاق در برابر مصلحت عمومی حرف اول را بزند، می تواند حتی به خاطر یک شر قلیل، خیر کثیری را از میان راه بردارد. یکی از مبانی عملکرد اینترنت، در رابطه قرار دادن طرفین ارتباط است و برای برقراری کیفیت متناسب از نظر ارتباطات متقابل آنچه که برای عاملان در شبکه ضرروی است، تدوین قواعد « دانش برقراری رابطه» است؛ چراکه در پرتو آن می توان یک نگرش مبتنی بر تنظیم خود به خودی را میان طرفین ارتباط برقرار کرد و به این طریق، فقدان کنترل مرکزی را به نوعی جبران نمود. در این کنترل، در عین حال، نه حضور فیزیکی مشخص مطرح است و نه فرایند شناختی که قابلیت اطمینان کافی داشته باشد. آداب معاشرت در شبکه همانند برخی از قواعد زندگی روزمره نظامی هنجاری و اخلاقی است. در حقیقت، مجموعه قواعد کم و بیش ثابت و نانوشته است که تعیین می کند چه چیزی مناسب است؛ قواعدی که از کاربردها و عملکردها اخذ شده است.
پیشگفتار
اينترنت كه در گروه بزرگراه‌هاي اطلاعاتي در مقام اول قرار گرفته است، يك بانك اطلاعاتي نيست؛ بلكه گسترده‌ترين و با اهميت‌ترين شبكه رايانه‌اي جهان است و شايد نمونه‌اي اوليه از بزرگراه‌هاي اطلاعاتي ربع اول قرن بيست و يكم باشد كه منشأ تغييراتي در قلمرو فرهنگ در مفهوم عام است. اينترنت در حكم مخزني از اطلاعات خوب و بد، زشت و زيبا، اخلاقي و غيراخلاقي مي‌تواند تلقي شود. البته مسأله در ا ين است كه جامعه‌هاي مختلف مرزهاي ميان اين صفات دوگانه را چگونه تعريف مي‌كنند. در جامعه ما اينترنت نامي كم و بيش آشنا، اما در عين حال مهم و اسرارآميز است؛ نامي كه دانستني‌هاي پراكنده درباره آن همواره در طول چند سال اخير رو به افزايش بوده و توسعه و تحول سريع آن نيز سبب گرديده است كه اطلاعات در اين‌باره به سرعت كهنه شود. از سوي ديگر، بسياري از افراد، سازمان‌ها و به‌ويژه سازمان‌هاي علمي و آموزشي نيز نتوانسته‌اند در مقابل اين پديده نوظهور كه الگويي از يك جامعه اطلاعاتي است، بي‌تفاوت بمانند. به همين جهت، متقاضي اتصال به اينترنت شده‌اند
به هر حال، با گسترش تدريجي شبكه‌هاي اطلاعاتي به‌خصوص اينترنت در جامعه ما، ابعاد مختلف اين نوع فعاليت‌ها آماج انتقادات و مخالفت‌هاي گوناگوني نيز بوده است كه مهم‌ترين آنها در مورد مسائل اجتماعي – فرهنگي نظير تسهيل دسترسي به صفحه‌هاي مغاير با شئون اخلاقي و انتشار صور قبيحه است، هر چند كه در مقابله با اين مسأله در برخي كشورها، كنترل دسترسي به برخي از اين پايگاه‌ها را توصيه و عمل كرده‌اند. در برخي از كشورها از جمله خود آمريكا قوانيني به تصويب رسيده است كه به موجب آن انتشار تصاوير مغاير با شئون اخلاقي جامعه در شبكه‌هاي متصل به اينترنت ممنوع شده است. اين ممنوعيت در مواردي شركت‌هاي برقرار كننده ارتباط ميان اينترنت و استفاده‌كنندگان را هم مسئول قرار داده است. اما اين وضعيت در خيلي از كشورهاي دنيا با نارسايي‌هاي متعدد حقوقي مواجه است. به علت جديد بودن ماهيت جرائمي كه ممكن است واقع شود، راه حل مناسبي در اغلب موارد به وجود نيامده است. قوانين حقوق نويسندگان و هنرمندان كه در خيلي از كشورهاي دنيا وجود دارد، در فضاي انفورماتيك كارايي خود را از دست داده است. موضوعيت اغلب اين قوانين در دنياي چاپ و نشر خلاصه و فضاي ديجيتال در آن جايي ندارد.
از طرفي، اين مسائل به ارزش‌هاي اجتماعي وابسته است. البته درباره منشأ ارزش‌ها، دو جهت‌گيري بر جريان‌هاي فكري جهان حاكم است: يك ديدگاه عقيده دارد كه ترسيم جهت‌گيري كلي ارزش‌ها و هدايت كساني كه از اين جريان‌ها سرپيچي مي‌كنند، از جانب نيرويي خارجي امكان‌پذير است. در مقابل اين ديدگاه، ديدگاه ديگري وجود دارد مبني بر اين‌كه انسان‌ها از توانايي كامل براي پي‌ريزي سيستم‌هاي ارزشي متناسب با سطح رشد و توانايي خود برخوردارند و با وجود چنين توانايي‌هايي هيچ نيروي خارجي را ياري مداخله در زندگي آنها نيست و اين انسان‌ها هستند كه با رشد و تكامل خود مي‌توانند مشكلات فردي و اجتماعي خويش را حل كنند. البته ديدگاه‌ها و مكاتب ديگري نيز در اين ميان وجود دارند كه به لحاظ تئوريك به يكي از اين دو جهت‌گيري اشاره شده، متمايل هستند.
بنابراين، بايد گفت كه ديدگاه واحدي نسبت به ارزش‌ها وجود ندارد و تنها مرز مشترك ميان آنها اين است كه اين ديدگاه‌ها هر يك به نوبه خود معيار ميان حق و باطل و مصالح و مفاسد تلقي مي‌شوند. اغلب ميان حق و مصلحت از يك سو، و باطل و مفاسد از سوي ديگر، رابطه برقرار مي‌شود. در هر صورت، اين درست است كه هر چيز مفيدي بايد مورد استفاده قرار گيرد؛ اما اين انسان‌ها هستند كه تصميم مي‌گيرند چگونه از فناوري‌هاي مختلف استفاده كنند.درادامه ازتمامی دانشجویان دانشگاه آزاداسلامی رباط کریم گروه مهندسی فن آوری اطلاعات2 که در جمع آوری اطلاعات این کتاب کمک نموده اند کمال تشکر را داریم.
ازطرف مولفین
مقدمه
همان‌گونه كه هر گونه محدوديت بر روي شبكه‌هاي اطلاعاتي در عين آن‌كه مي‌تواند از بسياري از مشكلات اخلاقي جلوگيري كند، ممكن است افرادي را از حق داشتن و كسب اطلاعات مفيد محروم سازد.
در اين‌جا است كه اخلاقيون فقط با ترجيح خير كثير بر شر قليل در مقايسه ميان مفاسد و مصالح جامعه بدين اقتضا مي‌رسند كه برخي لوازم و پيامدهاي غير اخلاقي يا ضد اخلاقي از منظر خويش را تحمل كنند. اما اگر اخلاق در برابر مصلحت عمومي حرف اول را بزند، مي‌تواند حتي به خاطر يك شر قليل، خير كثيري را از ميان راه بردارد. يكي از مباني عملكرد اينترنت، در رابطه قرار دادن طرفين ارتباط است و براي برقراري كيفيت متناسب از نظر ارتباطات متقابل آنچه كه براي عاملان در شبكه ضروري است، تدوين قواعد «دانش برقراري رابطه» است؛ چرا كه در پرتو آن مي‌توان يك نگرش مبتني بر تنظيم خودبه‌خودي را ميان طرفين ارتباط برقرار كرد و به اين طريق، فقدان كنترل مركزي را به نوعي جبران نمود. در اين كنترل، در عين حال، نه حضور فيزيكي مشخص مطرح است و نه فرايند شناختي كه قابليت اطمينان كافي داشته باشد. آداب معاشرت در شبكه همانند برخي از قواعد زندگي روزمره نظامي هنجاري و اخلاقي است. در حقيقت، مجموعه قواعد كم و بيش ثابت و نانوشته است كه تعيين مي‌كند چه چيزي مناسب است؛ قواعدي كه از كاربردها و عملكردها اخذ شده است.
اخلاق و آداب شبكه در برگيرنده مجموعه قواعد كم و بيش آشكار و مشخص پذيرفته شده از سوي اكثريت استفاده كنندگان اينترنت است. اين قواعد از سوي شخص يا سازمان مشخصي وضع نشده است؛ بلكه ساخته و پرداخته توده استفاده كنندگاني است كه براي خود قواعد رفتار مناسب تعيين كرده‌اند. بنابراين، بر طبق مقتضيات فضاي حاكم بر آن شبكه اطلاعاتي خاص و نوع رابطه، برنامه و موضوع هر يك از مسائل اخلاقي در سطوحي مختلف و مشخص ظاهر مي‌شود و واكنش‌هاي متعددي را از طرف كاربران (مشتريان) و همچنين توليدكنندگان پايگاه‌ها يا شبكه‌هاي مرتبط و حتي واسطه‌ها (توزيع كننده‌ها) ايجاد مي‌كند.
فهرست مطالب
فصل 1 کلیات و مفاهیم فن‌آوری اطلاعات و ارتباطات 1
1.1 مقدمه 2
تعريف فناوري اطلاعات 2
فناوري اطلاعات چيست؟ 3
مفهوم فناوري 3
1.2.3 اجزاي فناوري 3
1.3 انواع فناوري 4
1.4 چرخه حيات فناوري 5
1.5 تعریف فناوری اطلاعات و ارتباطات 6
ارتباط 7
1.6.1 انواع ارتباط 8
1.7 فناوری اطلاعات و ارتباطات 10
1.7.1 بخش‌های اصلی در فناوری اطلاعات و ارتباطات 12
1.7.2 بخش‌های اصلی در فناوری اطلاعات و ارتباطات 13
فصل 2 اخلاق فن‌آوری اطلاعات 17
2.1 مقدمه 18
2.2 تاريخچه و كليات اخلاق فناوري اطلاعات 18
2.3 فرصت‌ها و چالش‌هاي اينترنت 19
2.3.1 اینترنت 21
2.3.2 اکسترانت‌ها 22
2.4 مباحث اخلاقي در فناوري اطلاعات 23
2.5 چالش‌های اخلاقی در فناوری اطلاعات 23
2.5.1 شناخت مسائل اخلاقی و اجتماعی مرتبط با سیستم‌های اطلاعاتی 24
2.6 مدلی برای اندیشیدن در مورد مسائل اخلاقی، اجتماعی و سیاسی 25
2.6.1 پنج بعد اخلاقی اصلی عصر اطلاعات 26
2.7 اخلاق در جامعه اطلاعاتی 30
2.8 تحلیل اخلاقی 31
2.9 اصول اخلاقی 33
2.9.1 اصول اخلاقی نمونه 33
فصل 3 حریم خصوصی در فن‌آوری اطلاعات 39
مقدمه 40
خطرها و فايده‌هاي فناوري اطلاعات 41
3.3 گستردگي و انباشتگي اطلاعات 41
3.3.1 محرمانه بودن 42
3.3.2 تاريخچه و كليات حريم خصوصي 43
3.3.3 داده‌هاي خصوصي و محرمانه 43
3.4 آشنايي با حريم خصوصي 46
3.4.1 حريم خصوصي و الزامات شهروندي 47
3.4.2 اهداف سازمان در مقابل حفظ حريم خصوصي 48
3.4.3 ارزش ذاتي حريم خصوصي 49
3.4.4 ارزشگذاري حريم خصوصي 49
3.4.5 ارزشگذاري حريم خصوصي افراد و بازبيني اطلاعات آن 50
3.4.6 نكات قانوني، اخلاقي و سياست‌هاي عمومي 51
3.5 اخلاق و تجارت 55
3.6 نكات قانوني در تجارت الكترونيكي 56
فصل 4 امنیت اطلاعات 67
4.1 مقدمه 60
4.2 امنیت چیست؟ 61
4.3 انواع شكست امنيتي (Security Breach) 62
4.4 رويه‌ها و سياست‌گذاري‌هاي كلي امنيت 66
4.5 نرم‌افزارهاي حفاظت در برابر ويروس 68
4.6 امضاي ديجيتالي 68
4.6.1 رمزنگاري 69
4.7 هدف از ايجاد امنيت شبكه 70
4.8 احراز هویت 72
4.8.1 انواع ابزارها و روش‌های احراز هویت 73
4.9 امنیت فناوری اطلاعات 78
4.10 جرایم کامپیوتری و تروریسم الکترونیکی 79
4.10.1 نمونه‌هایی از جرایم کامپیوتری 79
4.11 ارزش تجاری امنیت و کنترل 84
4.12 شهود الکترونیکی و جرم‌شناسی کامپیوتری 86
4.13 ايجاد چارچوبي براي امنيت و كنترل 88
4.14 فرآیند توسعه‌ی امنیت 97
فصل 5 سایبری 105
5.1 مقدمه 106
5.2 تاریخچه‌ی جرایم رایانه‌ای 107
5.2.1 تعریف جرم رایانه‌ای 108
5.2.2 شاخه‌های حقوق و جرایم سایبری 109
فصل 6 فایروال 123
6.1 مقدمه 124
6.2 فایروال چیست؟ 124
6.2.1 مشخصه‌های مهم یک فایروال 125
6.2.2 برتری فایروال سخت‌افزاری به فایروال نرم‌افزاری 130
6.2.3 برتری فایروال نرم‌افزاری به فایروال سخت‌افزاری 130
6.2.4 موقعیت‌یابی برای فایروال 132
6.3 نحوه‌ی انتخاب یک فایروال 135
6.4 چگونگی کارکرد فایروال در یک نگاه کلی 135
6.4.1 لایه اول فایروال 137
6.4.2 لایه دوم فایروال 138
6.4.3 لایه سوم فایروال 139
6.5 آنچه فایروال‌ها سیستم را از آن محافظت می‌نمایند 139
6.5.1 ورود به سیستم از راه دور 140
6.5.2 درهای مخفی برنامه کاربردی 140
6.5.3 دزدیدن ارتباط 140
6.5.4 اشکالات سیستم عامل 140
6.5.5 رد سرویس 141
6.5.6 بمب‌های E-mail 141
6.5.7 ماکروها 141
6.5.8 ویروس‌ها 141
6.5.9 هرزنامه 142
6.5.10 تغییر دادن مسیر بمب‌ها 142
6.5.11 مسیریابی مبدا 142
6.6 معرفی برخی از نرم‌افزارهای فایروال جدید و معروف دنیا 142
6.7 سرويس‌دهنده پروكسي 148
6.8 كامپيوترهاي تحمل‌پذير خطا 149
6.9 سيستم‌هاي تامين منبع بي‌وقفه 150
فصل 7 حقوق مالکیت فکری و معنوی فن‌آوری اطلاعات 153
7.1 مقدمه 154
7.2 اصول رفتاری (پاسخگویی ) 154
7.3 اقسام و مصادیق مالكيت فكري 155
7.4 موارد تحت حمایت حقوق مالکیت صنعتی 156
7.4.1 حق اختراع 156
7.4.2 اسرار تجاری 159
7.4.3 اسرار تجاری و جاسوسی‌های سایبری 161
7.4.4 فواید نهاد اسرار تجاری برای کسب و کارهای کوچک و متوسط 162
7.4.5 علائم تجاری 163
7.5 قوانین حقوق مالکيت معنوي و فکري در ایران 169
7.5.1 حقوق مالکیت فکری 170
فصل 8 کپی رایت 179
8.1 مقدمه 181
8.2 تاریخچه کپی‌رایت 182
8.3 سرقت دیجیتالی 183
8.3.1 جلوگیری از سرقت دیجیتالی 183
8.4 نرم‌افزارهای عمومی 185
8.5 قوانین بین‌المللی حق تکثیر 185
8.5.1 مدت زمان حق تکثیر 187
8.5.2 حقوق انحصاری حق تکثیر 188
8.6 کپی‌لفت 188
8.7 موانع و راهكارهاي كپي رايت در ايران 191
8.7.1 دلایلی که ایران قواینن کپی‌رایت را نمی‌پذیرد 195
8.8 مزایا و معایب و موانع الحاق ایران به کپی‌رایت 196
8.8.1 مزایای الحاق 196
8.8.2 معایب الحاق 196
8.9 موانع پیش رو برای الحاق ایران به کپی‌رایت 197
فصل 9 ﻗﺎﻧﻮﻥ ﺛﺒﺖ ﺍﺧﺘﺮﺍﻋﺎﺕ، ﻃﺮح‌هاﻱ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻭ ﻋﻼﺋﻢ ﺗﺠﺎﺭﻱ 199
9.1 بخش ﺍﻭﻝ ـ ﺍﺧﺘﺮﺍﻋﺎﺕ 200
9.2 بخش ﺩﻭﻡ ـ ﻃﺮح‌هاﻱ ﺻﻨﻌﺘﻲ 208
9.3 بخش ﺳﻮﻡ ـ ﻋﻼﺋﻢ، ﻋﻼﺋﻢ ﺟﻤﻌﻲ ﻭ ﻧﺎم‌هاﻱ ﺗﺠﺎﺭﻱ 210
9.4 بخش ﭼﻬﺎﺭﻡ ـ ﻣﻘﺮﺭﺍﺕ ﻋﻤﻮﻣﻲ 213
فصل 10 قواعد اساسي در تنظیم قراردادهاي انفورماتيك 215
10.1 مقدمه 216
10.2 قواعد اساسي لازم‌الاجرا قبل از انعقاد قرارداد 216
10.3 قوانين اساسي قراردادها 218
10.4 اجزاي عمومي و اختصاصي قراردادهاي انفورماتيك 219
10.5 ويژگي‌هاي خاص قراردادهاي مطالعات انفورماتيك 221
10.5.1 ويژگي‌هاي خاص قراردادهاي امتياز بهره‌برداري يا امتياز استفاده مولف 222
10.5.2 تعيين محدوده امتياز يا استفاده 223
10.6 نمونه‌بندها 226
10.7 برون سپاري در پروژه‌هاي انفورماتيکي 228
پيوست‌ها 231
