کتاب فرهنگ متالورژی اثر پویا نجم سهیلی ناشر فدک ایساتیس

در آمدی بر عکس روی جلد:

صاحب نظرات حدس می زنند که در حدود 6 الی 7 هزار سال پیش از میلاد یکی از ساحل نشینان نیل به حکم تصادف دریافت که چگونه فلز را از داخل سنگ های معدنی شبه جزیره سینا خارج کند. از آن پس سنگ های معدنی را با چوب حرارت می دادند، فلز ذوب شده را در قالب می ریختند و به کمک پتک، سندان آن را بصورت مطلوب در می آوردند.
به عقیده رالف لینتون، استخراج فلز خالص از سنگ معدن در خاور نزدیک 4 تا 5 هزار سال قبل از میلاد شروع شده است. از قراین چنین استنباط می شو که نخستین فلزی که بطور خالص و جدا از مواد معدنی مورد استعمال قرار گرفت مس بود. این کشف مقدماتی و مهم که می توان سنگ را با فعل و انفعالاتی بصورت فلز در آورد زمینه را برای پیشرفت ها و اختراعات سریع که اساس صنعت فلزکاری بشمار می آید را فراهم کرد.
پس از اختراع اولین روش تصفیه فلزات، عموم افرادی که با این صنعت سروکار داشتند به بررسی و مطالعه انواع سنگ ها پرداختند تا شاید سنگ های معدنی تازه ای کشف کنند و فلز جدیدی از آنها بدست آید. خوشبختانه بیشتر سنگ های معدنی فلزات به علت سنگینی وزن و ترکیب ساختمانشان از دیگر سنگ ها تمیز داده می شوند به همین سبب بزودی نقره، سرب، آنتیموان(سنگ سرمه) و قلع کشف شد و از آن پس فلز کاران به آلات و ابزار مختلف، با سرخ شدن و به درجه حرارت مورد نیاز جهت ذوب شدن فلزات و همچنین سختی، نرمی، شکنندگی و سایر خواص همبسته فلزات آشنا شدند و عاقبت با پیدا کردن ترکیب مس با عیار کمی از قلع عنصر مفرغ (برنز) بنا نهاده شد.
از ترکیب مس با کمی قلع آلیاژ بسیار خوبی به دست می آید که کاربرد بسیار زیادی داشته و هرچقدر درصد یاعیار قلع بیشتر باشد آلیاژ حاصل، محکمتر و به همان نسبت شکننده تر است. به طور مسلم در حدود 2500 تا 700 پیش از میلاد ایرانیان که از پیش قراولان فلز کاری بودند این موضوع را به خوبی دریافته بودند و به فراخور ابزارها و سایر مصنوعات خود، عیار قلع را در ریخته های مفرقی خود کم و زیاد می کردند.
ایشان پس از کشف فلز تنها کاربری آن را با توجه به اقتضای زمان، ساخت سلاح و جنگ افزار ندانسته و آنچنان آن را با هنر خویش درآمیختند که زیور و زینت بزرگان و اسباب و ظروف خویش و مهترانشان گشت. فلز را ذوب کرده و در قالب های هزار نقش ریختگی کردند حتی لگام اسبان خویش را بدان مزین کردند (طرح روی جلد)
تصاویر آمده در این کتاب تنها بخشی از مکشوفه های مفرغی بدست آمده از لرستان هستند. به گفته پرفسور گریشمن: زمانی که می خواهید هنر حقیقی ایران را دریابید به مفرغ های لرستان بنگرید. هنر شگفت انگیز فلز کاری لرستان بعدها تاثیر فراوانی بر فلزکاری دوره های ماد هخامنشی نهاد و خود یکی از درخشانترین فصل های تاریخ هنر ایران است که عموما بازتاب دهنده عقاید آئینی و مذهبی این قوم ساکن حاشیه زاگرس است. گفتنی است هنر ایرانیان در تپه سیلک کاشان، شهر سوخته، املش(گیلان)، خوروین(قزوین)، حسنلو(آذربایجان غربی) و... قابل رویت است.

مقدمه

آشنايي و شناخت واژه‌هاي فني و تخصصي در هر شاخه از علوم از مهمترين ملزومات اشراف بر آن علم است. آشنايي هرچه بيشتر با منابع نظري، درک ادبيات و دستيابي به آخرين و جديدترين يافته‌هاي علمي مستلزم در دست داشتن منبع غني و قابل اعتماد از واژگان و لغات مربوطه است.
فرهنگ لغات پيشين تدوين شده در رشته متالورژي عموماً بر اساس لغاتي شکل گرفته‌اند که ترجمه فرهنگستان و يا تحت‌الفظي دارند. با توجه به متداول شدن معاني به روزتري که توسط استادان و صاحب نظران در کتب مختلف متالورژي نگاشته شده و يا به‌صورت شفاهي بکار گرفته شده‌اند، فرهنگ لغات پيشين علارغم پيشگامي‌شان امروزه از اقبال و کاربرد کمتري نسبت به سالهاي نخست نگارش خود برخوردار هستند وليکن اين امر ذره‌اي از ارزش و ماندگاري اين کتب و تلاش و زحمات بزرگان مولف ايشان نمي‌کاهد.
تغييرات روز به روز علم متالوژي و در پي آن گستردگي دامنه لغات مولفان را بر آن داشت که با عنايت و راهنمايي‌هاي اساتيد برجسته و صاحب نام و نيز بهره‌گيري از آثار و تاليفات جديد علمي ايشان دست به تدوين اين مجموعه زده و پس از 6 سال تحليل و بررسي جامع ترين فرهنگ واژگان مواد متالوژي را مشتمل بر بيش از 27000 لغت در دسترس علاقمندان اين رشته قرار داده است.
اگرچه در اين اثر سعي و تلاش بسياري در جهت به حداقل رساندن کاستي‌ها شده است ليکن وجود نقصان در هر اثري امري بديهي است، لذا اميد مي‌رود كه اين اثر مقبول طبع صاحبنظران و دانش‌پژوهان قرار گيرد.
در پايان لازم مي‌دانيم از زحمات بي‌شاعبه جناب دكتر احمد ساعتچي (رئيس دانشكده مواد و متالورژي دانشگاه صنعتي اصفهان)، دكتر مريم كرباسي (عضو هيات علمي دانشكده مواد و متالورژي دانشگاه صنعتي اصفهان)، مهندس عبدالوهاب ادب‌آوازه (رئيس انجمن جوش و تست‌هاي غيرمخرب ايران)، مجيدرضا زروئي (مديريت انتشارات فدك ايساتيس)، مهندس جواد جوهري (مديرعامل تهويه‌ آذرنسيم) و همه عزيزاني كه در تهيه اين اثر ياري‌گر ما بوده‌اند تشكر و قدرداني خود را ابراز نماييم.

پويا نجم‌سهيلي
فرزاد نجم سهيلي
pouyanajmsoheyli@gmail.com