یکی از نشانه های رشد و توسعه پایدار، داشتن نیروی سالم به عنوان گرانمایه ترین سرمایه ملی است و امروزه جایگاه و نقش صنعت برق در جامعه بر کسی پوشیده نیست. کتاب پیش رو به بحث ایمنی در برق و حوادث ناشی از کار در کارگاه می پردازد و از آنجا که مخاطبان این کتاب کارگران، کارفرمایان و سایر اقشار با هر نوع سطح علمی در نظر گرفته و با نگرش کاربردی بر اساس تجربیات تهیه گردیده است، امید است با مطالعه و به کارگیری مطالب مندرج که نتیجه تلاش گروهی از کارشناسان و متخصصان می باشد، این تلاش در جهت ایجاد تغییر نگرش مطلوب و صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی کشور در پی داشته باشد.
سخن ناشر
حوادث معمولاً نتيجه‌ي شرايط يا اعمال ناايمن و استفاده از تجهيزات فرسوده، قديمي، مستهلك و غيراستاندارد است كه پيشگيري از حوادث ناشي از كار، صيانت از نيروي انساني و منابع مادي كشور را در پي خواهد داشت.
ايجاد فضاي سالم و ايمن كار مستلزم همكاري متقابل كارگران و كارفرمايان است و برنامه‌ريزي براي تأمين ايمني و بهداشت كار نه تنها از وظايف خاص كارفرمايان است بلكه از وظايف انساني، اخلاقي و ديني نيز به‌حساب مي‌آيد. توجه نكردن به اين امور مهم، سبب ضايعات نيروي انساني در محيط كار مي‌شود و اينگونه ضايعات نه تنها باعث مي‌شود كارگران گاهي براي هميشه سلامت خود از دست دهند بلكه تألمات روحي و رواني براي آنان و خانواده‌شان را بدنبال خواهد داشت.
انتشارات فدك بنا به وظيفه فرهنگي و همراستا بودن با سياست‌هاي توليد و علاقه‌مندي به اين موضوعات سعي كرده آثاري متفاوت، با آنچه تاكنون در اين زمينه موجود بوده، منتشر نمايد، چرا كه صرف‌نظر از آگاهي دادن براي حفاظت از منابع مادي حتي اگر بتواند جان يك انسان را با آموزش و آگاهي دادن نجات دهد تمام اجر معنوي خود را دريافت نموده چه بسا آن يك نفر نقش مهمي در جامعه به لحاظ داشتن مسئوليت كاري و يا مديريت خانواده داشته باشد.
لذا اين انتشارات توانست ارتباط بسيار خوبي در يكي دو سال اخير با نگارنده كه سوابق تخصصي مديريتي از جمله دبير شورايعالي حفاظت فني كشور و مدير كلي بازرسي كار را دارد برقرار نمايد و سعادتي بود كه توانستيم از تجربيات ديرينه ايشان كه در ابعاد مختلف و مشكلات كار داشتند و همچنين از نتايج و راه‌حل‌هايي كه به دست آورده بودند استفاده نماييم و آنرا در معرض توجه مخاطبين هدف قرار دهيم.
اين اثر حاصل تلاش ساعت‌ها مطالعه و بررسي توصيفي و تحليلي گروهي از كارشناسان ذبده اين رشته به سرپرستي آقاي مهندس محمد اصابتي است كه منجر به انتشار سري كتاب‌هاي حوادث كار گرديد كه با موضوعات مرتبط با حفاظت فني و بهداشتي كار سلسله‌وار منتشر خواهد شد. اميد است با تكيه بر ره‌يافت‌ها و روش‌هاي اجرايي مفيد، مورد استفاده علاقه‌مندان، اساتيد، كارشناسان و كارگران و كارفرمايان قرار گيرد.
انتشارات فدك ايساتيس، در اين راه آغوش خود را براي پذيرش هرگونه نظر، ايده و پيشنهاد و انتقاد ناظران و منتقدان مي‌گشايد و با كمال ميل از اين نظرات و پيشنهادات در جهت بهبود و ارتقاء اين آثار استفاده خواهد كرد.
پيشگفتار
انسان، از آغاز آفرينش براي پويايي زندگي خود به كار و كوشش مجبور بوده و سختي‌هاي بسياري را متحمل شده است. نيروي كار هر كشور از سرمايه‌هاي ملي آن كشور محسوب شده و پيشرفت و ترقي هر اجتماعي بستگي به نيروي كار افراد آن جامعه دارد و محصول كار هر كارگر نه تنها مايه امرار معاش زندگي خانواده اوست، بلكه سرمايه و پشتوانه اقتصاد يك جامعه نيز مي‌باشد، و در دستيبابي به توسعه پايدار نقشي بنيادي ايفا مي‌نمايد.
بديهي است كه پيشرفت‌هاي تكنولوژيك برنامه‌هاي توسعه و پروژه‌هاي زيربنايي با وجود تمامي مزايا و منافعي كه براي نسل بشر به همراه داشته‌اند، سرمنشاء مخاطرات و نارسايي‌هاي قابل توجهي نيز بوده‌اند. آمار نگران‌كننده حوادث كوچك و بزرگ كه هر لحظه در گوشه‌اي از اين دنياي پهناور و به‌ويژه كشور ما رخ مي‌دهد و واقعيت انكارناپذير آن اين است كه به‌رغم توسعه و تكامل فنون و فن‌آوري‌ها، جلوگيري حوادث كارگاه‌ها به‌طور كامل امكان‌پذير نبوده و نمي‌توان حوادث را از صفحه زندگي بشر به‌طور كامل حذف كرد، و ليكن مي‌توان با كاربست روش‌هاي عملي و بهره‌مندي از اصول مديريت ايمني تا حدود زيادي از وقوع آن جلوگيري كرد. چرا كه آگاهي كارگران، تكنسين‌ها، مهندسين كارگاه‌هاي عملياتي و كارفرمايان با عوامل و عناصر زيان‌بخش، و نيز مخاطرات ناشي از محيط كار، و همچنين آشنايي با قوانين و مقررات، و تدابير و تمهيدات مربوطه باعث مي‌شود كه نيروي انساني با حداكثر راندمان و حداقل مخاطرات انجام وظيفه نمايد.
اميد است در راستاي ترويج فرهنگ ايمني و كمك به اجراي برنامه‌هاي موثر در حوزه روابط كار «كتاب حوادث كار» بتواند كمبود كتب علمي و در عين حال فني را در جهت تبيين رويكردها، مباني روش شناختي و كاربردي را جبران كرده و بستر‌ساز محيط كار ايمن باشد.
جا دارد از تلاش‌هاي جناب آقاي مهندس محمد اصابتي مدير كل محترم بازرسي كار وزارت تعاون كار و رفاه اجتماعي و همه عزيزان كه در اين راه زحمت كشيده‌اند تشكر و قدرداني مي‌نمايم.
سيد حسن هفده‌تن
معاون وزير
و رئيس شورايعالي حفاظت فني
مقدمه
يكي از نشانه‌هاي رشد و توسعه پايدار، داشتن نيروي انساني سالم به عنوان گرانمايه‌ترين سرمايه ملي كشور است و يكي از ابعاد دستيابي به اين مهم رشد و اعتلاي همه جانبه فرهنگ ايمني در محيط كار است.
براساس مسئوليت‌هاي دوران خدمت براي توسعه فرهنگ ايمني، تهيه و تدوين كتب مرتبط با ايمني را در سرلوحه برنامه‌هاي كاري خود قرار داده و از آنجائيكه مخاطبان اين مجموعه از كتب، كارگران، كارفرمايان و ساير اقشار با هر نوع سطح علمي در نظر گرفته شده است. به جهت اهميت اين موضوع با انتخاب گزينه حوادث ناشي از كار و تجزيه و تحليل حوادث به زباني ساده و گويا به آن پرداخته شده است، با اين ديد كه گروه هدف بالاخص كارگران و كارفرمايان با مطالعه آن و آشنابي با حادثه خاص از تكرار مجدد آن در محل كار پيشگيري نمايند.
مجموعه پيش رو به مبحث برق و حوادث ناشي از كار مرتبط در كارگاه‌ها مي پردازد. امروزه جايگاه و نقش صنعت برق در كشور و اعتلاي رشد اقتصادي، فرهنگي و اجتماعي در جامعه بر هيچ كس پوشيده نيست و اهميت آن، ناشي از نقش ارزنده و روزافزون انرژي الكتريكي در رفع نيازهاي جامعه، تأمين رفاه و بسترسازي براي امور زيربنايي كشور است. بنابراين با توجه به اهميت انرژي الكتريكي، گستره و طيف وسيع كاربردهاي آن، تعامل افراد جامعه با آن و پرداختن به اصول ايمني در ارتباط با انرژي و آسيب‌هاي شغلي و شدت آن كه در بالاترين سطوح ضرورت قرار دارد. اين كتاب در چهار فصل با عناوين كليات، خطرات انرژي الكتريكي، آمار و اطلاعات و تجزيه و تحليل حوادث ناشي از كار و آئين‌نامه‌هاي مربوطه تهيه و تدوين گرديده است كه اميد است اين اقدام بتواند قدم مثبتي در جهت ايجاد تغيير و نگرش مطلوب براي صيانت از نيروي انساني باشد. هرچند كه در اين كتاب سعي بر آن بوده كه با نگرش كاربردي و تحليلي براساس تجربيات مطالب مطرح گردد ولي ممكن است تحليل‌هاي متفاوتي از سوي كارشناسان درخصوص تحليل حوادث ارائه شود كه موضوع قابل احترام مي‌باشد. درخاتمه از همه كساني كه با نظرات و پيشنهادات ارزنده ما را ياري مي‌نمايند پيشاپيش قدرداني نموده و از همكاري آقايان مهندس رضا ميرزايي و مهندس محمود حيدري و خانم‌ها ليلا حسني و رنجبران صميمانه سپاسگزاري مي‌نمايم.
بهار 1393
محمد اصابتي
فهرست مطالب
فصل 1 كليات بحث ايمني در برق 1
1.1 مقدمه 2
2.1 چگونه خطرات را بايد شناسائي كرد؟ 3
3.1 چگونه خطرات را بايد كنترل كرد؟ 4
4.1 انتخاب صحيح تجهيزات و تأسيسات الكتريكي مناسب 5
1.5 استانداردهاي قابل استناد مرتبط با مبحث ايمني برق 6
1.6 سيستم اتصال زمين 7
فصل 2 خطرات انرژي الكتريكي 11
1.2 مقدمه 12
2.2 شوك الكتريكي 12
3.2 سوختگي‌هاي الكتريكي 13
4.2 حريق الكتريكي 14
فصل 3 آمار و اطلاعات حوادث ناشي از كار در زمينه برق 17
1.3 مقدمه 18
2.3 نگاهي به آمار حوادث ناشي از كار 18
1.2.3 مديريت حوادث ناشي از كار 19
2.2.3 بهره‌گيري از منابع اطلاعاتي براي تحقيق و بررسي حادثه 19
3.2.3 جمع‌بندي اطلاعات حادثه 19
3.2.4 تجزيه و تحليل آماري حوادث در زمينه برق 20
3.2.5 ارائه پيشنهادات براي پيشگيري و كنترل حوادث در زمينه برق 22
3.3 نمونه‌هايي از حوادث ناشي از كار مرتبط با برق 26
3.3.1 قرار گرفتن در حريم شبكه برق 20 كيلو ولت 26
2.3.3 آسيب ديدگي چشم به علت ايجاد قوس الكتريكي 29
3.3.3 حادثه منجر به مصدوميت هنگام تعويض كليد فيوز 31
4.3.3 برق گرفتگي درنانوايي 34
5.3.3 اتصال بدنه دريل برقي و حادثه منجر به فوت 36
6.3.3 قرار گرفتن دكل جرثقيل در حريم شبكه 20 كيلو ولت 38
7.3.3 قرار گرفتن در حوزه شبكه 20 كيلو ولت 41
8.3.3 برق گرفتگي ناشي از اتصال سيم المنت 44
9.3.3 برق گرفتگي ناشي از اتصال بدنه يخچال 47
3.3.10 حادثه منجر به فوت در كارواش 49
3.3.11 برخورد ابزار كار با شبكه 20 كيلو ولت 51
3.3.12 اتصال بدنه بالابر و حادثه منجر به برق گرفتگي و سقوط 54
3.3.13 تعمير پمپ آب و حادثه در گل خانه 57
3.3.14 برق‌دار بودن شبكه برق 60
3.3.15 قرار گرفتن در حريم شبكه برق 20 كيلو ولت 63
فصل 4 آئين‌نامه‌ها 67
1.4 آئين‌نامه حفاظت تأسيسات الكتريكي در كارگاه‌ها 68
4.1.1 فصل اول ـ تعاريف و اصطلاحات 68
4.1.2 فصل دوم ـ مقررات عمومي 70
4.1.3 فصل سوم ـ سيم‌كشي 72
4.1.4 فصل چهارم ـ تجهيزات الكتريكي 75
4.1.5 فصل پنجم ـ ساير مقررات 77
2.4 آئين‌نامه ايمني كار روي خطوط و تجهيزات برق‌دار 79
1.2.4 مقدمه 79
2.2.4 فصل اول ـ كليات 80
3.2.4 فصل دوم ـ ابزار و لوازم ايمني 82
4.2.4 فصل سوم ـ تجهيزات مكانيكي 84
4.2.5 فصل چهارم ـ برقراري اتصال زمين تجهيزات و خطوط براي حفاظت افراد 85
4.2.6 فصل پنجم ـ خطوط هوايي 86
3.4 آئين‌نامه ايمني سيستم اتصال به زمين (ارتينگ) 90
4.3.1 فصل اول – تعاريف 91
4.3.2 فصل دوم – مفاهيم بنيادين سيستم اتصال به زمين 98
4.3.3 فصل سوم – سيستم‌هاي اتصال به زمين 102
4.3.4 فصل چهارم – انواع الكترودهاي مورد استفاده در سيستم اتصال به زمين 106
4.3.5 فصل پنجم – مقاومت ويژه خاك و محل نصب الكترودها 108
4.3.6 فصل ششم – الكترودهاي متفرقه 111
4.3.7 فصل هفتم – همبندي سيستم 114
4.3.8 فصل هشتم – انتخاب و نصب هادي زمين 116
4.3.9 فصل نهم – اندازه‌گيري مقاومت الكتريكي الكترود زمين 119
4.3.10 فصل دهم – اتصال به زمين تجهيزات توليد برق 120
4.3.11 فصل يازدهم – اتصال به زمين خطوط هوايي 123
4.3.12 فصل دوازدهم – اتصال به زمين روشنايي و تجهيزات الكتريكي مستقر در خيابان‌ها 124
4.3.13 فصل سيزدهم – اتصال به زمين داربست‌هاي موقت و سازه‌هاي فلزي 125
4.3.14 فصل چهاردهم – اتصال به زمين كاروان‌هاي مسافرتي و توقفگاه آنها 126
4.3.15 فصل پانزدهم – اتصال به زمين بندرگاه كشتي‌هاي كوچك و قايق‌ها 126
4.4 آيين‌نامه ايمنی درعمليات انتقال نيروی برق 128
4.4.1 فصل اول - تعاريف و اصطلاحات 128
4.4.2 فصل دوم - مقررات عمومی 132
منابع و مراجع 185
.jpg)
