سیستم های مدیریت HSE اثر سارا لاهیجانی خسروشاهی

کتابی که در حال حاضر در دست دارید کتابی است که شما را در امر انتخاب و استقرار سیستم مدیریتی ایمنی/HSE تبدیل به یک حرفه ای خواهد کرد. مخاطبان اصلی این کتاب دانشجویان، فارغ التحصیلان و کارشناسان بهداشت صنعتی و صنایع و نیز علاقه مندان به بحث استقرار سیستم های مدیریتی در زمینه HSE می باشند.
در این کتاب سعی شده تا مدل های بین المللی (13 مدل) و ملی (4 مدل) رایج و موفق سیستم مدیریت HSE در سراسر دنیا توسط سازمان های معتبر ابداع شده و استقرار یافته اند، به تفصیل تشریح شود. در بخش پایانی کتاب به بیش از 60 شرکت برتر دنیا که در زمینه HSE به موفقیت هایی نائل گشته اند اشاره شده و تا حد امکان مدل های سیستم مدیریت HSE آنها تشریح شده است.

مقدمه

اجرا نمودن کلیه قوانین، الزامات و استانداردهای مربوط به ایمنی، بهداشت و محیط¬زیست در یک سازمان یا صنعت خاص مستلزم بکارگیری یک سیستم مدیریت می¬باشد تا کلیه جنبه¬های مربوط به HSE را با توجه به ماهیت و نیازهای آن سازمان یا صنعت مربوطه در نظر گرفته و به تحقق اهداف تعیین شده کمک نماید.
وجود سیستم مدیریت HSE، رویکرد پویا و سیستماتیکی را برای استقرار هر یک از موضوعات ایمنی، بهداشتی و زیست¬محیطی و تبیین تعامل و ارتباط بین آنها و در نهایت ایجاد بهبود مستمر فراهم می¬نماید. اما باید توجه داشت که پیاده¬سازی چنین سیستمی با همه خصوصیات مثبت نامبرده شده گاهی برای سازمان مشکل¬ساز و دست ¬و ¬پا گیر بوده و ایجاد بروکراسی می¬نماید و سازمان با صرف هزینه¬های زیاد و وقت فراوان به نتایج مطلوب دست نمی¬یابد.
از عواملی که می¬بایست در هنگام انتخاب و پیاده¬سازی یک سیستم مدیریت HSE به آنها توجه نمود میتوان به پیچیدگی سازمان، ماهیت کاری آن، اندازه سازمان، نوع صنعت، پراکندگی جغرافیایی و ... اشاره کرد.
باید خاطر نشان کرد که عدم دسترسی سازمان¬ها و کارشناسان مربوطه به مدل¬ها و الگوهای مختلف مدیریت HSE می¬تواند در انتخاب مدل مناسب ایجاد محدودیت نماید. شاهد این مدعا استفاده حدود 95% شرکت¬ها و سازمان¬های ایرانی از مدل¬هایی مثل OHSAS 18001 و ISO 14001 است فارغ از اینکه آیا نیازهای سازمان¬های مورد بحث با پیاده¬سازی این مدل¬ها برآورده می¬شود یا خیر؟
در این کتاب سعی شده تا مدل¬های بین¬المللی و ملی رایج و موفق سیستم مدیریت HSE که در سراسر دنیا توسط سازمان¬های معتبر ابداع شده و استقرار یافته¬اند، به تفصیل تشریح شود. در بخش پایانی کتاب به حدود 60 شرکت برتر دنیا که در زمینه HSE به موفقیت¬هایی نائل گشته¬اند اشاره شده و تا حد امکان مدل¬های سیستم مدیریت HSE آنها تشریح شده است.
بدیهی است که کتاب حاضر دارای نقاط ضعفی نیز می¬باشد، بنابراین از تمامی اساتید، همکاران و دانشجویان عزیز این رشته¬ها تقاضا دارم برای ارتقاء کتاب در ویرایش¬های بعدی، از هرگونه انتقادی دریغ ننمایند.
وظیفه خود می¬دانیم از آقای مهندس حميد الماسي ويراستار فني كتاب كه همواره اينجانب را در تمامي مراحل نگارش ياري رساندند سپاسگزاري نمايم و نيز از آقايان مهندس علی مهرپور، مهندس صادق پور و مهندس مجید معتمد فتح بخاطر زحمات بی¬دریغ¬شان و از کلیه دوستان و همکاران که در این امر ما را یاری رساندند تشکر و سپاسگزاری مي‌نمايم.
در خاتمه از مديريت توسعه منابع انساني و كميته انتشارات شركت ملي نفت ايران كه امكان نشر اين اثر را فراهم نموده‌اند سپاسگزاري كرده و براي همه دست‌اندركاران انتشارات مطالب علمي آرزوي توفيق مي‌نمايم.
مولف- بهار 1393

فهرست مطالب

قسمت 1 مدل‌هاي بين‌المللي 1

فصل 1 راهنماي سازمان جهاني كار (ILO) براي استقرار سيستم مديريت ايمني و بهداشت شغلي 3
1.1 بند1(ILO) مقدمه 4
1.2 بند2(ILO) چارچوب ملي براي سيستم‌هاي مديريت ايمني و بهداشت شغلي 4
1.3 بند 3(ILO) سيستم مديريت ايمني و بهداشت شغلي سازمان 4

فصل 2 آيين‌نامه بين‌المللي مدیریت ایمنی (ISM) ارائه شده توسط سازمان بین‌المللی دریانوردی(IMO) 19
2.1 بند1(ISM) كليات 20
2.2 بند2(ISM) خط مشی ايمنی و حفاظت از محيط زيست 22
2.3 بند3(ISM) مسئوليت‌ها و اختيارات 22
2.4 بند4(ISM) فرد (ا فراد) منتخب 22
2.5 بند5(ISM) مسئوليت‌ها و اختيارات فرمانده 22
2.6 بند6(ISM) منابع و كاركنان 23
2.7 بند7(ISM) توسعه طرح¬هايی برای عمليات بر روی کشتی¬ها 24
2.8 بند8(ISM) آمادگی برای مقابله با وضعيت¬های اضطراری 24
2.9 بند9(ISM) گزارشات و تجزيه و تحليل موارد عدم انطباق، حوادث و وقايع مخاطره-آميز 24
2.10 بند10(ISM) نگهداری و تعميرات کشتی و تجهيزات 25
2.11 بند11(ISM) مستندسازی 25
2.12 بند12(ISM) تصديق – بازنگری و ارزيابی شرکت 26
2.13 بند13(ISM) گواهينامه و تصديق دوره¬ای 26
2.14 بند14(ISM) گواهينامه موقت 28
2.15 بند15(ISM) تصديق 29
2.16 بند16(ISM) فرم¬های گواهينامه¬ها 30

فصل 3 سیستم مدیریت یکپارچه ارائه شده توسط آژانس بین¬المللی انرژی اتمی (IAEA) 31
3.1 بند1(IAEA) مقدمه 32
3.2 بند 2. (IAEA)سيستم مديريت 35
3.3 بند3(IAEA) مسئوليت مديريت 37
3.4 بند 4. (IAEA) مديريت منابع 39
3.5 بند5(IAEA) اجراي فرآيند 39
3.6 بند6(IAEA) اندازه‌گيري، ارزيابي و بهبود 43

فصل 4 مدل سيستم نظارتي ايمني ارائه شده توسط سازمان بين‌المللي هواپيمايي كشوري ICAO 47
4.1 خط مشي و اهداف ايمني 50
4.2 مديريت ريسك ايمني 51
4.3 تضمين ايمني 52
4.4 ترويج ايمني 52

فصل 5 مدل سیستم مدیریت HSE ارائه شده توسط انجمن بین¬المللی تولیدکنندگان نفت و گاز (OGP) 59
5.1 بند1(OGP) رهبري و تعهد 62
5.2 بند2(OGP) خط مشي و اهداف راهبردي 63
5.3 بند3(OGP) سازماندهي، منابع و مستندسازي 63
5.4 بند4(OGP) ارزيابي و مديريت ريسك 69
5.5 بند5(OGP) طرح‌ريزي 73
5.6 بند6(OGP) اجرا و پايش 76
5.7 بند7(OGP) مميزي و بازنگري 79

فصل 6 الزامات سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه¬ای OHSAS 18001:2007 83
6.1 بند1 (OHSAS 18001: 2007)دامنه كاربرد 84
6.2 بند2 (OHSAS 18001: 2007)نشريات مرجع 84
6.3 بند3(OHSAS 18001: 2007) اصطلاحات و تعاريف 85
6.4 بند4(OHSAS 18001: 2007) الزمات سيستم مديريت ايمني و بهداشت حرفه‌اي 90

فصل 7 استاندارد ISO 14001:2004 101
7.1 بند1(ISO14001:2004) دامنه كاربرد 102
7.2 بند2 (ISO14001:2004)استانداردهاي مرجع 102
7.3 بند3(ISO14001:2004) اصطلاحات و تعاريف 102
7.4 بند4(ISO14001:2004) الزامات سيستم مديريت زبست محيطی 106

فصل 8 طرح بین‌المللی Responsible Care (RC) 115
8.1 بند1 (Responsible Care (RC))خط مشي و رهبري 120
8.2 بند2 (Responsible Care (RC)) طرح‌ريزي 121
8.3 بند3 (Responsible Care (RC))اجرا، عمليات و پاسخگويی 122
8.4 بند4 (Responsible Care (RC))سنجش عملكرد، اقدام اصلاحي و پيشگيرانه 123
8.5 بند5 (Responsible Care (RC))بازنگري مديريت 124

فصل 9 راهنمایCCPS در مدیریت فنی ایمنی فرآیندهای شیمیایی 129

فصل 10 نقشه استراتژی ایمنی ارائه شده توسط شورای بین¬المللی تجارت حمل‌و‌نقل هوایی (IBAC) 139
10.1 بند1(IBAC) فرهنگ 142
10.2 بند2(IBAC) مجموعه آيين¬نامه¬های کاربردی 142
10.3 بند3(IBAC) پايبندي به استانداردهاي صنعت 143
10.4 بند4(IBAC) چهارچوب قانوني 144
10.5 بند5(IBAC) جمع‌آوري و تجزيه‌وتحليل داده‌ها 145
10.6 بند6(IBAC) ابزار و تجهيزات ايمني 145
10.7 بند7(IBAC) ناوبري هوايي و خدمات فرودگاهي 146
10.8 بند8(IBAC) خدمات پشتيباني صنعت 147

فصل 11 راهنمای سیستم مدیریت محیط زیست، بهداشت و ایمنی ارائه شده توسط سازمان API(API 9100B) 149
11.1 بند1 (API)تعاريف و مشخصات سيستم مديريت EHS 151
11.2 بند2 (API)اجراي يك سيستم مديريت EHS 159
11.3 بند3 (API)ارزيابي يا مميزي سيستم‌هاي مديريتي 164
11.4 بند4 (API)تعاريف 173

فصل 12 الزامات سيستم مديريت يكپارچه ارائه شده توسط موسسه استانداردهاي بريتانيا (BSI) 175

فصل 13 مدل سیستم مدیریت اطلاعات HSE ارائه شده توسط سازمان GEMI 183
قسمت 2 مدل‌هاي ملي 192

فصل 14 استاندارد سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای کانادا 193
14.1 بند1(Z1000-06) دامنه 194
14.2 بند2(Z1000-06) نشريات مرجع 195
14.3 بند3 (Z1000-06)تعاريف 195
14.4 بند4 (Z1000-06)سيستم مديريت ايمني و بهداشت شغلي 195
14.5 بند5 (Z1000-06)بازنگري مديريت و بهبود مستمر 205

فصل 15 استاندارد سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای آمریکا 207
15.1 بند1(ANSI-Z10) دامنه، هدف و كاربرد 210
15.2 بند2(ANSI-Z10) مديريت و رهبري 210
15.3 بند3(ANSI-Z10) مشارکت کارکنان 210
15.4 بند4(ANSI-Z10) طرح‌ريزي 210
15.5 بند5(ANSI-Z10) اجراء و عمليات سيستم مديريت OHS 211
15.6 بند6(ANSI-Z10) ارزيابي و اقدام اصلاحي 211
15.7 بند7(ANSI-Z10) بازنگري مديريت 212

فصل 16 استاندارد سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه‌ای انگلستان 213
16.1 بند1(OHS-MS) خط مشي 215
16.2 بند2(OHS-MS) سازمان‌دهي 215
16.3 بند3(OHS-MS) طرح‌ريزي و اجرا 217
16.4 بند4(OHS-MS) سنجش و اندازه‌گيري عملكرد 219
16.5 بند5(OHS-MS) بازنگري عملكرد و مميزي 220

فصل 17 مدل سیستم مدیریت ایمنی و بهداشت حرفه¬ای استرالیایی- نیوزیلندی (AN NZS 4801) 223
قسمت 3 بررسی سیستم¬های مدیریت HSE شرکت‌های برتر دنیا 227

فصل 18 شرکت¬های فعال در زمینه نفت و گاز 229
18.1 شرکت Exxon Mobil 231
18.2 شرکتBP 235
18.3 شرکت شل (Shell) 238
18.4 شرکت Eni 241
18.5 شرکت Schlumberger 241
18.6 شرکت توسعه نفت عمان (PDO) 243
18.7 شرکت PETRONAS 249
18.8 شرکت Gazprom 251
18.9 شرکت SK energy 251
18.10 شرکت Norco 254
18.11 شرکت Russ Neft 255
18.12 شرکت Petra energy 256
18.13 شرکت Inpex 257
18.14 شرکت ONGC هند (شرکت نفت و گاز طبيعی) 259
18.15 شرکت CNPC 260
18.16 شرکت Interoil 261
18.17 شرکت ATWOOD 263
18.18 شرکت Wintershall 265
18.19 شرکت Kerui Group 266
18.20 شرکت TRANCE CANADA 267
18.21 شرکت اکتشاف SEABIRD 268
18.22 شرکت Ensign 269
18.23 شرکت GASCO 270
18.24 شرکت CPECC 271
18.25 شرکت خدمات سايزميک (ژئوفيزيک و لرزه نگاری) seismic Global 273
18.26 شرکت Marathon Oil 275
18.27 شرکت Mol Group 277

فصل 19 شرکت¬های فعال در زمینه انرژی 281
19.1 اداره Oak Ridge (ORO) 282
19.2 شركت sanjel 286
19.3 گروه شركت‌هاي wood 287

فصل 20 شرکت¬های فعال در زمینه حمل‌و‌نقل 291
20.1 شركت کُبهام (COBHAM) 292
20.2 فرودگاه بين‌المللي کپنهاک(CHP) 296
20.3 شركت حمل‌ونقل كانادا 298
20.4 گروه شركت‌هاي حمل‌ونقل ريليAG( DB AG)Deutsche Bahn 300
20.5 راه‌آهن اتحاديه اروپا 302
20.6 سازمان ITSR (سازمان قانون¬گذار مستقل در زمينه ايمنی حمل‌ونقل) 306
20.7 سازمان FMCSA 307

فصل 21 شرکت¬های فعال در زمینه صنایع شیمیایی 309
21.1 شركت IPL 310
21.2 شركت Aknozobel 314

فصل 22 شرکت¬های فعال در زمینه مشاوره HSE 317
22.1 موسسه ارتقاء كار سالم 318
22.2 سازمان IAPA 326
22.3 شركت Russell 333
22.4 شركت مشاوره خدمات مديريت ايمني (SMS) 336
22.5 شركت RiskPro 342
22.6 شركت مشاوره RSSB (مشاور دهنده در زمينه HSE به شرکت حمل و نقل ريلی آلمان) 344
22.7 شركت مشاوره Inter safe 346
22.8 شركت Wallgate 347

فصل 23 شرکت¬های فعال در زمینه معدن 349
23.1 شرکت BHP Billiton 350
23.2 شرکت Rio Tinto 357
23.3 شرکت UK Coal 358

فصل 24 شرکت¬های فعال در چندین حوزه مختلف 361
24.1 شركت DuPont 362
24.2 شركت فلور 367
24.3 شركت FMC 372
24.4 شركت Hirotec 375
24.5 شركت M-ISWACO 376
24.6 شركت MODEC 378
24.7 گروه صنعتیReliance 380
24.8 شركت Transfield 381
24.9 شركت بين‌المللي Oceaneering 383

فصل 25 سایر شرکت¬ها 385
25.1 شركت Fugro-TSM 386
25.2 شركت SNEC(Sinopec) 390
25.3 شركت Syngenta 393
25.4 شركت BREDERO SHAW 394
25.5 شركت NCS 396

منابع و مراجع 399