کتاب فرزکاری، مته کاری، کام کنی و ابزارهای عمومی اثر محمدعلی نیکنام ناشر فدک ایساتیس

کتاب مناسب و مرتبط با برنامه درسی در سال 1390
 دارای تاییدیه دبیرخانه سازماندهی منابع آموزشی وتربیتی (مواد و رسانه ها)

 
این کتاب براساس قسمتی از استانداردهای مهارت ماشین کاری عمومی صنایع چوب "سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور" نوشته شده و در کارخانجات تولید مبلمان چوبی و درو پنجره سازی چوبی و ساخت کابینت از آن استفاده می کنند. کتاب در 20 فصل به این موارد می پردازد: عملیات ماشین کاری، سرویس و نگه داری ماشین های فرزمیزی، کم کنی عمودی مغاری، کم کنی افقی با یک تیغه و چند مته، کم کنی با فرززنجیری،‌ کم کن زنجیری، تعویض و انتخاب ابزار، محاسبات تعداد دورو سرعت پیشبرد کار.

این کتاب بر اساس قسمتی از استانداردهای مهارت ماشین کاری عمومی صنایع چوب سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور نوشته شده و مورد استفاده در کارخانجات تولید مبلمان چوبی و در و پنجره سازی چوبی و ساخت کابینت می باشد.
 موارد کاربردی کتاب شامل:

•  عملیات ماشین کاری
•  سرویس و نگهداری ماشین های (فرزمیزی، کم کنی عمودی مغاری، کم کنی افقی با یک تیغه و چند مته ، کم کنی با فرز زنجیری و کم کن رنجیری)
•  تعویض و انتخاب ابزار
•  محاسبات تعداد دور و سرعت پیشبرد کار

قابل استفاده برای
 مربیان سازمان آموزش فنی و حرفه ای
 هنرآموزان رشته صنایع چوب هنرستان های فنی کارودانش
 کارآموزان رشته ماشین های عمومی صنایع چوب
 هنرجویان کار ودانش مهارت ، رشته درودگری درجه 1 ودرجه 2
 دانشجویان رشته مبل سازی و سازه های چوبی
 مهندسین و استادکاران کارخانجات صنایع چوب

 پیشگفتار

ای عزیزی که با توکل به خداوند منان این کتاب را به نیت شکر ذره‌ای از نعمت‌های خداوندیش که به من عطا نموده برای شما تدوین می‌کنم و امیدوارم به عنوان مخلوق این خداوند مهربان که ما را در نعمت‌هایش مخصوصاً نعمت ولایتش به عنوان یک مسلمان غرق نموده موفق شویم شاکر نعمت‌هایش باشیم.
در جشن یکصدمین سال تأسیس هنرستان فنی تهران که اکنون به نام هنرستان شهید بهشتی نامیده می‌شود در تاریخ پنج‌شنبه 14/4/1386 شمسی مربی آموزش رشته صنایع چوب خودم آقای مهندس باقرزاده را ملاقات کردم که درست 50 سال پیش در این هنرستان تحت آموزش ایشان این رشته را شروع کردم. در این جشن به من فرمودند انتظار دارد به عنوان شاگردش حقیقت‌گو و حقیقت‌جو باشم. لذا امیدوارم در این کتاب به عنوان کارورز ماشینکار عمومی صنایع چوب مطالبی را بنویسم که به تعهد شخصی خودم نسبت به او عمل کرده باشم و از شما عزیزان نیز همین درخواست را دارم که همواره دنبال حقیقت و طرفدار حقیقت که وجود انسان را منور می‌کند، باشید و به شاگردان خود نیز توصیه کنید.
شکر نعمت‌الهی ایجاب می‌کند که هر چیز را صحیح، آگاهانه به مقدار کافی و در جای صحیح به‌کار گیرید. لذا در این مبحث و آموزش صنایع چوب نیز هدف شکر نعمت‌الهی است که در حد توان خود آگاهی از ماشین‌آلات عمومی صنایع چوب به‌دست آوریم و توانایی کار کردن با آنها را بیاموزیم به‌طوری که بتوانیم در محل صحیح مراحل تولید و آموزش آنها را به مقدار کافی به کار ببریم و نهایتاً باعث شویم بهترین، زیباترین و ارزان‌ترین تولیدات صنایع چوب را ایجاد نماییم و از این راه به همنوعان خود که بهترین مخلوق خداوند هستند، خدمت کنیم.
بعضی از نیازهای آموزشی که توانمندی آن برای انجام وظایف کارورز ماشینکاری عمومی و متخصص ماشینکار عمومی تواماً مورد نیاز می‌باشد وجود دارد که به صورت واضح در سرفصل‌های درس آورده نشده مانند اطلاع از اجزاء ماشین که در تمام ماشین‌آلات منجمله ماشین‌آلات عمومی صنایع چوب کاربرد دارند. لذا در این مبحث از جلد اول کتاب که «توانایی راه‌اندازی ماشین مته کم‌کنی افقی، عمودی و فرز زنجیری و انجام عملیات سوراخکاری و کم کندن با آنها» می‌باشد آورده شده تا به‌کارگیری از اطلاعات آن را در تمام طول درس برای کارورز ماشین‌آلات خصوصاً طراحی و ساخت فیکسچرها برای متخصص ماشینکار استفاده کنید. و در ادامه آن برای اجرای این توانمندی که تنظیم و سرویس اجزاء ماشین در آن وجود دارد و همچنین سایر توانمندی‌های مشابه جهت دیگر ماشین‌آلات صنایع چوب لازم است شناسایی لازم در مورد ابزارهای عمومی مکانیک مانند انواع آچارها و غیره و نیز به‌دست آورید و بتوانید با آنها به‌خوبی کار نموده و وظایف تنظیم و سرویس اجزاء ماشین را انجام دهید به همین دلیل به آموزش این ابزارها نیز در ادامه پرداخته شده است.

محمد علی نیکنام

مقدمه

این کتاب با نیت شکر به درگاهش نوشته شده و در قبال نعمت‌های بیکران خداوندی ذره‌ی ناچیزی است که به خوانندگان ارجمند عرضه می‌شود.
آرزومندم که پای ملخی باشد به درگاه احدیتش که ما را غرق نعمت‌های بیکران پروردگاری‌اش مخصوصاً نعمت ولایت نموده است.
به تاریخ چهاردهم تیرماه هشتاد و شش شمسی، پنجشنبه بود که استاد بزرگوارم مهندس باقرزاده - یاد و نامش همیشه پایدار و روانش شاد باد - در جشن یکصدمین سال تأسیس «هنرستان فنی تهران» - که اکنون «هنرستان شهید بهشتی» نامیده می‌شود - به راقم این سطور فرمودند: «پسرم سعی کن که در ادوار مختلف زندگی‌ات همواره حقیقت را بگویی و در جستجوی حقیقت باشی» آرزومندم که توانسته باشم بخش اندکی از سفارش آن استاد بزرگوار را که 50 سال قبل آموزش رشته‌ی صنایع چوب را در خدمت ایشان آغاز نمودم به پاس زحمات آن بزرگوار و سایر راهنمایان عزیز زندگی‌ام جامه‌ی عمل پوشانده باشم.
و خود نیز واسطه‌ی انتقال این سفارش طلایی آن استاد یعنی حقیقت‌جویی و حقیقت‌پویی به خوانندگان متحرم بوده و آرزومندم که پیوسته از جاده‌ی راستی و درستی خارج نشویم (خدایا چنان کن سرانجام کار تو خشنود باشی و ما رستگار).
امیدوارم که خوانندگان ارجمند پس از مطالعه‌ی کتاب حاضر بتوانند از چگونگی تعداد کمی از ماشین‌آلات صنایع چوب آگاه شده و توانایی کار با آنها را فراگیرند تا بتوانند بهترین و زیباترین و ارزان‌ترین تولیدات صنایع چوب را بسازند و از این راه به فرزندان این مرزوبوم که بهترین مخلوق باری‌تعالی هستند خدمت کنند.
پاره‌ای آموزش‌ها که هم برای انجام وظایف کارور ماشین کار عمومی و هم برای متخصص ماشین کار عمومی مورد نیاز است وجود دارد که به روشنی برای هر ماشینی در کتاب‌های صنایع چوب آورده نشده، همچون آشنایی با ابزارهای عمومی مکانیک و اطلاع از اجرای ماشین که در تمام ماشین‌آلات از جمله ماشین‌آلات عمومی صنایع چوب کاربرد دارند. لذا در این کتاب که هدف توانایی تنظیم و سرویس و راه‌اندازی ماشین مته کم‌کنی افقی و عمومی در فرز زنجیری و فرز میزی و انجام عملیات سوراخ‌کاری و کام کندن و فرزکاری با آنهاست آورده شده تا به‌کارگیری آن اطلاعات یاریگر شما در کار با ماشین‌آلات به‌ویژه طراحی و ساخت فیکسچرهای تسریع‌کننده در تولید و حفاظت و ایمنی بیشتر باشد.
امید است چنانچه خداوند مهربان یاری نماید این کتاب سرآغاز تدوین سری کتاب‌های کاربرد و سرویس و نگهداری بقیه ماشین‌آلات عمومی صنایع چوب نیز باشد. از جمله ماشین‌های: رنده - گندگی - اره‌نواری - اره مجموعه‌ای - اورفرز - سنباده - پرس - خراطی - لبه‌چسبان - کاربرد جیگ و فیکسچر در ماشین‌آلات چوب - ماشین‌های تیزکنی و چپ و راست کنی و ...

محمدعلی نیکنام

فهرست مطالب

قسمت اول: کلیات کم‌کنی و سوراخ‌کاری 1

فصل اول شناسایی اصول تنظیم و سرویس اجزای ماشینی مته افقی، عمودی و فرززنجیر 2
1.1 ماشین مته افقی 2
2.1 ماشین‌های مته چند تیغه 2
3.1 ماشین‌های فرز زنجیری 4
4.1 ماشین مته عمودی و پایه‌دار 4
5.1 اجزای ماشین مته افقی، عمودی و فرززنجیری 6
1.5.1 ماشین مته‌افقی 6
2.5.1 ماشین مته عمودی پایه‌دار (مته ستونی) 8
3.5.1 ماشین کم‌کن زنجیری 10
6.1 تنظیم و سرویس اجزای ماشین 12
1.6.1 تعریف اجزای ماشین 12
2.6.1 تعریف مکانیسم 12
3.6.1 تعریف ماشین 12
4.6.1 طبقه‌بندی اجزای ماشین 13
7.1 شناسایی و کاربرد ابزارهای عمومی مکانیک در ماشین‌کاری صنایع چوب 32
1.7.1 شناسائی و کاربرد پیچ گوشتی‌ها 32
8.1 عملیات کارگاهی کار با ابزارهای عمومی 42
9.1 عملیات کارگاهی برای تنظیم و سرویس ماشین‌های عمومی صنایع چوب 43
10.1 تذکر مهم در مورد روغن و گریس‌کاری ماشین‌آلات 43
11.1 عملیات تنظیم و سرویس ماشین‌های مته افقی و عمودی و فرز زنجیری 44
1.11.1 تنظیم و سرویس اجزای ماشین‌های مته افقی 44
2.11.1 تنظیم و سرویس اجزای ماشین مته عمودی 46
3.11.1 تنظیم و سرویس اجزای ماشین کام‌کنی عمودی 50
4.11.1 تنظیم و سرویس اجزای ماشین فرز زنجیری 55

فصل دوم شناسایی اصول راه‌اندازی صحیح ماشین مته افقی، عمودی و فرززنجیری 59
1.2 اصول راه‌اندازی صحیح ماشین مته افقی یک تیغه 60
2.2 راه‌اندازی ماشین مته‌ ستونی پایه‌دار 63
3.2 راه‌اندازی ماشین کم‌کنی عمودی 66
4.2 راه‌اندازی ماشین کم‌کنی زنجیری 68
5.2 راه‌اندازی ماشین مته چندتیغه 71

فصل سوم شناسایی سرعت برشی و سرعت پیشبرد کار در ماشین مته افقی، عمودی و فرز زنجیری 80
1.3 سرعت برش در ابزارهای سوراخ‌کاری و کام‌کنی 81
2.3 تعداد دور مته و تیغه‌ی فرز زنجیری 82
3.3 تعداد دور بستگی به قطر مته دارد 87
4.3 سرعت پیشبرد کار در ماشین مته و کام‌کنی زنجیری 88

فصل چهارم شناسایی انواع مته و سه نظام، تیغه‌ی فرز زنجیری و نحوه‌ی کاربرد آنها 90
1.4 جنس مته 90
2.4 مته‌ی مارپیچ 93
3.4 انتخاب مته 93
4.4 مته‌ی مارپیچ ماشین یا سرمته‌ی الکتریکی TWisTDRILL 95
5.4 مته‌گره‌زنی FORSTNERBIT (Wigo) 96
6.4 مته‌ی مخصوص گره‌بر اره‌ای با نیش مرکزی spurBit 97
7.4 مته‌ مخصوص گره‌بر اره‌ای با پیچ مرکزی خودکار feeding Bit - Self 97
8.4 مته‌ی تخت با نیش مرکزی Flat Bit 97
9.4 مته‌ی یونیورسال Universal Bit 98
10.4 مته‌گردبر Forsetner 98
11.4 مته‌های اختصاصی کار با چوب 98
12.4 مته‌ی خزینه 99
13.4 مته‌ی برگی متغیر 99
14.4 مته‌ی مدل ایروین Irwin 100
15.4 مته‌ی مدل داگلاس Douglas 100
16.4 مته مارپیچ داگلاس (مته خزینه سرخود) Sleeper Piercing Drill 101
17.4 مته‌ی مارپیچ سرتخت با نیش مرکزی Brad point Bit 101
18.4 مته‌ی کام‌کنی Mortise Bit 101
19.4 انواع سه‌نظام 102
1.19.4 استقرار مته در سه‌نظام 103
2.19.4 سه‌نظام‌های کوچک 104
20.4 تیغه‌ی فرز زنجیری 106
21.4 کاربرد انواع مته، سه‌نظام و تیغه فرز زنجیری 107

فصل پنجم اصول انتخاب و به‌کاربردن انواع شابلون‌های خط‌کشی، کنترل و حفاظتی در ماشین مته و فرز زنجیری 110
1.5 تعیین و خط‌کشی وسط سوراخ 110
2.5 آماده کردن قطعه‌کار 112
3.5 شابلون‌های خط‌کشی و کنترل 112
4.5 شابلون‌های کنترل عمق سوراخ 114
5.5 کار با شابلون 115
6.5 حفاظت از مته‌ها 116
7.5 عملیات کارگاهی 118

فصل ششم شناسایی اصول انتخاب و به‌کاربردن فیکسچرهای حفاظت و ایمنی 120
2.6 فیکسچرهای ساده‌ی حفاظت و ایمنی 121
1.2.6 ساخت فیکسچر ساده برای سوراخ‌کاری قطعات قوس‌دار 127
2.2.6 ساخت فیکسچر ساده برای سوراخ‌کاری سر استوانه‌ی چوبی 127
3.2.6 ساخت فیکسچر تکمیلی برای سوراخ‌کاری سر استوانه‌ی چوبی 129
4.2.6 به‌کارگیری فیکسچرهای نسبتاً پیچیده 130
5.2.6 نمونه‌ی تکمیل اجزای ماشین به فیکسچر مکمل 131
6.2.6 فیکسچر جهت سوراخ‌کاری قطعات غیر هندسی در زوایای مختلف 131

فصل هفتم شناسایی اصول کنترل صحت عمل گیره‌ها و حفاظ‌های موجود در ماشین‌های مته و فرز زنجیری 134
1.7 صحت عمل گیره‌ها و حفاظ‌های موجود 136
1.7.1 ماشین مته افقی 136
2.1.7 ماشین مته ستونی عمودی 137
3.1.7 ماشین مته‌ی چند تیغه 138
4.1.7 ماشین کام‌کنی عمودی 139
5.1.7 ماشین کام‌کنی فرز زنجیری 140

فصل هشتم شناسایی اصول انجام عملیات سوراخکاری و کام کندن با ماشین مته افقی، عمودی و فرز زنجیری 141
1.8 گردش مته به‌دور خود 141
2.8 مته در امتداد خط مستقیم مقابل قطعه‌کار که محکم به گیره بسته شده حرکت می‌کند. 142
3.8 انجام عملیات سوراخ‌کاری و کام‌کنی با ماشین مته‌ افقی 142
4.8 سوراخ‌کاری با ماشین مته چند تیغه 143
5.8 سوراخ‌کاری با ماشین مته‌ستونی عمودی 151
6.8 کام‌کنی با ماشین مته و مغار عمودی 156
7.8 کام‌کنی با ماشین فرز زنجیری 159

فصل نهم شناسایی اصول تعویض تیغه فرز و مته مناسب با نوع کاربرد و نوع مواد و تنظیم دور آنها 162
1.9 تعویض تیغه‌ی فرز متناسب با نوع کار 163
2.9 تعویض تیغه‌ی کم‌کنی عمودی متناسب با نوع کار 164
3.9 تعویض مته‌ی سوراخ‌کاری عمودی 166

فصل دهم شناسایی اصول تشخیص معایب کام‌کنی و سوراخکاری و توانایی رفع‌معایب 173
1.10 تشخیص معایب مواد اولیه 173
2.10 تشخیص معایب سوراخ‌کاری 176
3.10 عملیات کارگاهی 176

قسمت دوم: عملیات فرزکاری با ماشین فرز میزی 181

فصل یازدهم شناسایی اصول تنظیم و سرویس اجزای ماشین فرز میزی 182
1.11 ماشین فرز میزی ساده 182
2.11 ماشین فرز میزی با میز کمکی 184
3.11 اجزای ماشین فرز میزی 185
4.11 عملیات کارگاهی سرویس اجزای ماشین فرز میزی 186
5.11 عملیات کارگاهی نصب و تنظیم اجزای ماشین فرز میزی 191

فصل دوازدهم شناسایی اصول راه‌اندازی صحیح ماشین فرز میزی 197
1.11 راه‌اندازی ماشین فرز میزی 198
2.12 راه‌اندازی ماشین فرز برای فرز‌کاری با توپی ساده سیلندری 202
3.12 نصب توپی فرز را به‌ترتیب زیر انجام دهید و آن را راه‌اندازی کنید. 205
4.12 تنظیم‌گونیای ماشین‌فرز را برای فرز‌کاری با توپی به‌ترتیب زیر انجام دهید. 208

فصل سیزدهم شناسایی تشخیص معایب چوب و فراورده‌های چوبی در رابطه با عملیات فرزکاری 213
1.13 چوب‌شناسی 213
1.1.13 تاریخچه 213
2.1.13 تعریف صنعتی چوب 214
2.13 معایب چوب 214
1.2.13 معایب طبیعی 214
2.2.13 کج تاری یا تغییرات جهت تارهای چوب 214
3.2.13 گره‌ها 215
4.2.13 شکاف و گسیختگی 215
5.2.13 هم‌کشیدگی 215
3.13 معایب تخته‌خرده‌چوب 217
4.13 معایب تخته‌لایی و تخته‌های مُطبَّق 218
5.13 تمرین‌های عملی 218

فصل چهاردهم شناسایی سرعت برش و پیشبرد کار در عملیات فرزکاری 220
1.14 انواع حرکت 220
2.14 سرعت و انواع آن 221
3.14 پیشبرد کار در ماشین‌های فرز میزی 224
4.14 مقدار برش هر دندانه یا تیغه 225

فصل پانزدهم شناسایی تیغه‌ها وتوپی‌های فرز و نحوه‌ی تنظیم کردن آنها 232
1.15 توپی یک تکه بشقابی 232
2.15 توپی فرز با تیغه‌های قابل تعویض ثابت به فرم‌های مختلف 233
3.15 توپی‌های فرز یک تکه 235
4.15 توپی‌های فرز یک تکه با لبه‌ی تیغه‌های الماسه 235
5.15 توپی‌های فرز با تیغه‌های الماسه‌ی تعویض شونده 236
6.15 توپی‌های فرز مرکب 237
7.15 مشخصات نوشته‌شده روی توپی‌های فرز و بسته‌بندی 239
8.15 طبقه‌بندی تیغه‌های فرز 240

فصل شانزدهم شناسایی اصول انتخاب و به‌کاربردن انواع شابلون‌های‌خط‌کشی و کنترل 248
1.16 کنترل قوس‌ها 249
2.16 ساخت شابلون کنترل 250
3.16 تهیه‌ی تیغه با شابلون‌ 251
4.16 دلایل اندازه‌گیری قطعات و پروفیل‌‌ها 252
5.16 روش اندازه‌گیری با خط‌کش فلزی 254
6.16 روش استفاده از کولیس 254
7.16 روش استفاده از گونیای مرکب 255
8.16 روش اندازه‌گیری با زاویه‌‌سنج (نقاله) 256
1.8.16 روش زاویه‌‌یابی بدون نقاله 256
9.16 کاربرد گونیای بازشو به عنوان شابلون خط‌کشی و کنترل زوایا 257
10.16 شناسایی میکرومتر و طریقه‌ی کنترل ابعاد 258
11.16 ساعت‌های اندازه‌گیری 260
12.16 آزمایش خشونت سطح با شابلون‌ها و تاسترهای اندازه‌گیری 262
13.16 شابلون‌های کنترل اتصالات و پروفیل 263

فصل هفدهم شناسایی اصول انتخاب و به‌کاربردن انواع فیکسچرهای تسریع‌کننده و حفاظت و ایمنی 268
1.17 استفاده از وسائل کمکی ساده‌ی حفاظتی 268
2.17 استفاده از فیکسچرهای ترکیبی حفاظتی 273
3.17 انتخاب و به‌کار بردن فیکسچر برای کارهای قوس‌دار 275

فصل هجدهم شناسایی اصول کنترل صحت عمل حفاظ‌های ایمنی ماشین فرز 277

فصل نوزدهم شناسایی اصول انجام عملیات فرزکاری روی چوب و صفحات‌پرورده‌چوبی 284
1.19 اصول فرز‌کاری 284
2.19 انجام عملیات فرز‌کاری روی چوب و صفحات پرورده‌ی چوبی با استفاده از گونیای ماشین 286
3.19 انجام عملیات فرز‌کاری با استفاده از جلودهنده‌ی مکانیکی 293
4.19 فرز‌کاری قطعات قوس‌دار 295
5.19 ایجاد فاق و زبانه با ماشین فرز 298

فصل بیستم شناسایی اصول تشخیص معایب فرزکاری و توانایی رفع معایب 300

منابع و مراجع 304

فهرست الفبایی 305