کتاب 101 بازی و فعالیت ویژه کودکان با طیف اختلالات اتیسم اثر تارا دلانی ترجمه نرگس محمودی

مقدمه نویسنده

تقریبا پنج، شش ساله بودم که برای اولین­بار به­قدرت بازی پی بردم. مادرم از دنیا رفته بود و من احساس سرگشتگی می‌کردم. پدرم زوج سن و سال­دارتری نسبت به­خود را برای مراقبت از من و خواهرم بعد از ساعات مدرسه پیدا کرد تا بتواند سرکار برود. آن زوج به­جز ما از کودکان دیگری نیز مراقبت می‌کردند که یکی از آن‌ها دختری هم سن و سال من بود. او دچار اختلال در رشد بود و نمی­توانست به‌خوبی صحبت کند. او همیشه در ایستگاهی که من از اتوبوس مدرسه پیاده می‌شدم منتظر آمدن من می‌ماند. به­یاد دارم که مشتاق دیدار او بودم، بدون این‌که بدانم به او چه بگویم یا چه­کار کنم.

یک­روز وقتی از اتوبوس پیاده شدم، دیدم توپی در دست دارد. او توپ را به‌سمت من انداخت و توپ بر روی زمین افتاد. کتاب­هایم را روی چمن گذاشتم، توپ را برداشتم و به­سوی او انداختم. خندید و دستانش را به‌سمت جلو حرکت داد تا توپ را بگیرد. توپ به روی زمین افتاد. توپ را برداشت و دوباره به‌سمت من پرتاب کرد. من توپ را گرفتم و به او لبخند زدم. تمایل او به درگیر کردن من در این بازی، مسیری را در کودکی برای من پدیدار ساخت.

سال­های بعد هنگامی­که من یک کاردرمانگر شدم، به "شلیا" و قدرت تاثیر شرکت در یک بازی ساده (گرفتن توپ در هوا) در زندگی خود فکر می‌کردم. تا زمانی‌که کار حرفه­ای خود را شروع نکرده بودم نمی­دانستم این ماجرا چه تاثیری در زندگی او نیز داشته است.

در اوایل زندگی حرفه­ای برای تکمیل تحصیلات خود به دانشگاه Wisconsinدر مرکز Waisman رفتم تا در دوره آموزشی مدیریت و رهبری شرکت کنم. به‌عنوان بخشی از آن برنامه، کار با خانواده­ای که یک­ کودک با مشکلات سیستم عصبی داشت، به­من سپرده شد. قرار نبود فقط به‌عنوان یک درمانگر در ارتباط با این خانواده باشم، بلکه باید به‌عنوان عضو دیگری از خانواده با آنان همراه می‌شدم. لحظه­به­لحظه در کنارشان بودم، با آن‌ها غذا می‌خوردم، پارک می‌رفتم، می‌خوابیدم و حتی در برخی موارد پرستار کودک بودم. با بودن در کنار این پسر کوچک و خانواده­اش، می‌توانستم ببینم که چگونه پردازش حسی و مشکلات ارتباطی زندگی او را درگیر کرده و چگونه چیزهایی که برای کودکان دیگر جذاب و سرگرم­کننده بود، باعث ترس و اجتناب او می‌شد. همچنین به­طور مستقیم مشاهده کردم که چگونه والدینش با به­کارگیری فنون استفاده از حواس، او را با افرادی­که در زندگی با آن‌ها سروکار دارند، مواجه می‌کردند. دریافت من از این دو خاطره، قدرت بازی در آموزش، رشد و ارتباط کودکان با جهانشان است.

هرقدر از تاثیر بازی‌های فیزیکی تعاملی در یادگیری مهارت‌های اساسی مورد نیاز در جهان واقعی و اجتماعی کودکان و قابلیت‌های شناختی آنان بگویم کم گفته‌ام. ماهیت پویای بازی با برقراری ارتباط بین مغز و بدن، رشد سیستم عصبی را تسریع می‌بخشد. به­علاوه، طبق تجربه شخصی من و نتایج تحقیقات انجام‌گرفته، هیچ جای­گزینی برای بازی در بهبود کیفیت یادگیری در سطح سیستم عصبی، زبان و مفاهیم اجتماعی و شناختی وجود ندارد. در حین بازی، این فرصت برای کودکان فراهم می‌شود تا با کمک اعضای بدن خود، اشیاء پیرامون را دست­کاری کنند. این کار تنها روش درک دنیای فیزیکی و فضایی جهان کودک است. بازی، به­سبب ماهیت تعاملی­اش می‌تواند زمینه‌ی بسیار مناسبی را برای یادگیری مفاهیم زبان‌آموزی و تقویت مهارت درک متقابل برای کودک فراهم کند.

در طی دو دهه گذشته،به‌عنوان کاردرمانگر کودکان، با کودکانی که دچار مشکلات سیستم عصبی بوده­اند کار کرده‌ام. هنگام کار با این کودکان، هدف نخست من کسب مهارت‌های جدید در حوزه‌های حسی، حرکتی، اجتماعی و علمی بوده است. من سال‌ها پیش دریافتم که انگیزه کودک برای شرکت در یک فعالیت، یکی از مهم­ترین عوامل تعیین موفقیت آن فعالیت است. تعامل موفق، نخستین گام یادگیری است. بازی‌ها و فعالیت‌ها را با این ایده طراحی کرده‌ام که همراه با تمرکز بر مهارت‌های مشخص، لحظات لذت­بخش و شاد برای کودکان ایجاد شود. در طی سال­ها، بازی‌های فراوانی را تدوین کرده‌ام که در این کتاب آمده است­.

فعالیت‌ها و بازی‌های این کتاب مبتنی بر یک مدل رشد به­نام " کتاب­خانه مغز" سازمان­دهی شده است­. من این مدل را برای نشان دادن اهمیت تجارب اولیه کودکان در موفقیت‌های علمی و اجتماعی آتیه آنان به والدین و مربیان ایجاد کرده‌ام. تجارب اولیه زندگی ما موجب شناخت، رشد و اصلاح مهارت‌هایی می‌گردد که مغز و بدن ما در تمام طول حیات خویش به آن‌ها نیاز خواهد داشت. در مدل "کتاب­خانه مغز" هرکدام از تجارب ما از دوره جنینی به بعد، به یک کتاب تشبیه شده است.

در سال‌های نخستین زندگی، بیشتر تجارب ما حسی – حرکتی هستند. این تجارب کتاب‌هایی را تشکیل می‌دهند که پایه و اساس کتاب­خانه مغز ماست. کتاب‌های این کتاب­خانه به سه بخش اصلی طبقه­بندی شده­اند. بخش بنیادی، بخش مهارت‌های یک­پارچه و بخش توانایی­ها. قفسه‌های بخش بنیادین این کتاب­خانه حواس اصلی ما را در خود جای می‌دهند. حس تعادل و حرکت، حس عمقی، حس لامسه، حس بینایی، حس شنوایی، حس چشایی و حس بویایی. طبقه مهارت‌های یک­پارچه، شامل مهارت‌هایی است که ما به‌عنوان یک انسان برای تعامل موفقیت­آمیز به آن‌ها نیاز داریم؛ مانند توانایی طراحی و برنامه­ریزی برای حرکت، که کل طبقه را پر می‌کند؛ مهارت‌های روزانه زندگی؛ رفتار و ارتباط. بخش توانایی‌ها شامل عوامل کلیدی موفقیت در دنیای امروز است؛ هوش اجتماعی و هوش شناختی. مغز کودک شما در حین رشد در وضعیت ثابتی از جمع­آوری، ذخیره­سازی و بازیابی اطلاعات است. هنگامی­که کودک شما با یک فعالیت تازه مواجه می‌شود؛ اطلاعات ذخیره‌شده به‌عنوان منابع اطلاعاتی در حوزه آن موضوع عمل می‌کنند تا او برای مسیریابی در وضعیت فعلی خود، چارچوب‌های مناسب را ایجاد کند. این فرایند جمع­آوری، طبقه­بندی و ذخیره­سازی اطلاعات جدید در کتاب­خانه مغز،به‌عنوان منابع اطلاعاتی، یادگیری‌های بعدی کودک را پایه­ریزی می‌کند.

در حین مطالعه این کتاب، به‌خاطر داشته باشید که فعالیت‌های آن به­منظور دست­یابی به این سه هدف به­صورت هم­زمان طراحی‌شده‌اند: نخست، توجه به سیستم حسی و تقویت آن، دوم معرفی مفاهیم یادگیری و سوم برانگیختن کودک شما در به‌کارگیری زبان در وجوه مختلف زندگی است. پردازش اطلاعات در کودکان مبتلا به مشکلات سیستم عصبی مانند اختلالات طیف اتیسم، سندرم آسپرگر و اختلالات حسی به­گونه­ای است که مانع می‌شود درصدد تجربه‌هایی برآیند که آن‌ها را به‌سمت کشف خودشان و محیط فیزیکی اطرافشان هدایت می‌کند. به اعتقاد من، همه‌ی ما به‌عنوان والدین، مربیان و درمانگران باید آن‌ها را جذب فعالیت‌هایی کنیم که در کتاب‌های کتاب­خانه مغزشان ثبت و ذخیره شود تا برای موفقیت‌های آتی آنان مورد استفاده قرار گیرد.

کتاب 101 بازی و فعالیت برای کودکان طیف اتیسم، سندرم آسپرگر و اختلالات حسی، حاوی بازی‌ها و فعالیت‌هایی است با راهبرد موثر اثبات‌شده، که کودکان را به­درک مفهوم یک داستان و نمایش نمادین آن رهنمود می‌کند. شما با دادن ابزار مشارکت به کودکان و ایجاد نشاط در یک بازی یا فعالیت، زمینه کار برای ارتقاء مهارت درگیر شدن با دنیای اطرافشان را فراهم می‌کنید.

نمودار رشد کودکان مبتلا به مشکلات سیستم عصبی، اغلب متناسب با سن آن‌ها پیش نمی‌رود. هنگام تصمیم­گیری برای انتخاب فعالیت مناسب رشد کودک خود، بسیار مهم است که به‌خاطر داشته باشید که سطح مهارت کودک شما ممکن است با سن تقویمی او تفاوت داشته باشد. بنابراین هنگام بازی با کودک، دو نکته بسیار مهم را در ذهن خود داشته باشید: نخست این­که صبوری، امری فراتر از تمام ویژگی‌های مثبتی است که شما می‌توانید در این امر داشته باشید. دوم این­که اگر کودک شما در فهم بازی دچار مشکل است یا ترس‌هایی دارد که مانع مشارکت کامل او در بازی می‌شود، بازی را طوری تطبیق دهید که از ترس‌ها کاسته و میزان مشارکت افزایش یابد. به‌عنوان‌مثال اگر بازی به­گونه­ای است که کودک باید سوار تاب شود و کودک شما می‌ترسد، ارتفاع تاب را کم کنید که او بتواند پاهایش را به زمین برساند و سپس تاب دهید. مهم است به‌خاطر داشته باشید که کودک شما ممکن است همه‌ی بخش‌های بازی را درک نکند اما در یک قسمت آن موفق باشد. از این نکته استفاده کنید، آن بخش را تقویت کنید تا به­مرور زمان، کودک شما بتواند کل فعالیت را درک کند.