فهرست
فصل اول: نگاه اجتمالی و راهنمای کتاب.. 15
این کتاب برای چه کسانی مناسب است.. 15
چطور از این کتاب استفاده کنیم؟. 17
بیمارانی که این کتاب برای آن‌ها تدوین شده. 19
فصل دوم: مقدمه‌ای بر نظریه شناختی - رفتاری و شواهد پژوهشی. 20
مقدمه بر درمان شناختی - رفتاری.. 20
درمان شناختی - رفتاری (CBT) 28
درمان رفتاری - شناختی اعتیاد. 28
مدل جلوگیری از لغزش (پیشگیری از عود) (مارلات و گوردون، ۱۹۸۵) 29
آموزش مهارت کنار آمدن شناختی (مونتی و همکاران، ۱۹۸۹) 31
مدل شناختی سوءمصرف مواد ( بک و همکاران، ۱۹۹۳) 32
مطالعات و شواهدی بر درمان شناختی رفتاری اعتیاد. 37
سوءمصرف دارو برای کنترل درد. 42
مدل‌ها پیشنهادی برای درمان شناختی رفتاری اعتیاد. 43
استفاده از مدل‌های پیشنهادی برای مواد و جمعیت مختلف.. 45
سوءمصرف دارو برای کنترل درد. 50
استفاده از مدل‌های درمانی در مراکز درمانی غیرتخصصی. 53
فصل سه: تکنیکهای رفتاری و شناختی. 55
خلاصهای از تکنیک مزایا/ معایب.. 71
شواهد تاییدکننده و ردکننده. 71
خلاصه تمرین پیکان رو به پایین.. 78
خلاصه تمرین تصویرسازی ذهنی. 82
تمرینات رفتاری (ایفای نقش و جابه‌جایی نقش) 87
خلاصه تمرینات رفتاری و ایفای نقش... 89
خلاصه تمرین آزمایش‌های رفتاری.. 92
فصل چهارم: تنظیم دستور کار و ساختار جلسه. 96
خلاصهای از جلسه و ساختار درمان.. 104
فصل پنجم: ارزیابی و فرمولبندی.. 105
موضوع اصلی اول: ایجاد و حفظ انگیزه برای تغییر. 119
موضوع اصلی 3: کنارآمدن با هوس... 133
موضوع اصلی4: مهارتهای اجتنابی، کمک در مواجهه‌سازی و ایجاد رفتار جرات‌مندانه. 138
موضوع اصلی 5: تصمیم‌گیری عاقلانه در نکات انتخابی. 146
موضوع اصلی 7: سازگاری با سبک زندگی و دست و پنجه نرم‌کردن با کسالت.. 156
مبحث اصلی 8: مدیریت و کنترل کسالت.. 159
موضوع اصلی 9: جلوگیری از بازگشت، حفظ ثبات و پایان درمان.. 170
مبحث اصلی 1: اختلالات خلقی- افسردگی. 178
مبحث اصلی 2: نگرانی و اضطراب.. 182
مبحث انتخابی 3: عزت‌نفس پایین.. 186
مبحث انتخابی 4: خشم، پرخاشگری و کنترل حرکت (تکانه) 190
مبحث انتخابی 5: اختلال استرس پس از سانحه و سوءمصرف.. 192
مدل انتخابی 6: مشکلات ارتباطی. 195
مدل شناختی- رفتاری برای زوج‌ها و مشکلات خانوادگی. 196
مبحث اصلی 7: رفتارهای پرخطر / رفتارهای تزریقی. 200
مبحث انتخابی 8: تکرار رفتار بزهکاری.. 202
مبحث اصلی 9: مدیریت خواب.. 204
فصل هشتم: آموزش و نظارت بر درمانگر. 207
پیوست1: ماتریس تصمیم‌گیری-تعادل.. 219
پیوست2: چارت تصمیم‌گیری منطقی. 220
پیوست3: گام‌های حل مشکلات.. 221
پیوست4: برنامه فعالیت هفتگی (استنباط‌شده از مدل بک، 1993) 222
►یادداشتی از مترجمین ◄
اعتیاد به موادمخدر یکی از مشکلات عمده جوامع بشری است و با وجود تلاش های بسیار زیادی که در این حوزه صورتگرفته، ولی متاسفانه روزانه جان قربانیان زیادی را میگیرد. از طرفی مشکلات ناشی از مواد، تهدیدی جدی برای سلامت هر جامعهای بوده و نقش عمدهای را در جرم و فساد بهعهده دارد و هزینه های زیادی را بهصورت مستقیم و غیرمستقیم به جامعه تحمیل میکند. اهمیت این موضوع، محققین و متخصصین بالینی را به پژوهش در زمینه این اختلال جهت درمان فرامیخواند.
درمانهای مختلفی برای اعتیاد وجود دارد که از میان آن‌ها به درمان دارویی، درمان رفتاری، درمانهای معنوی و مذهبی و شناختی - رفتاری میتوان اشاره کرد. در این مجموعه براساس رویکرد شناختی- رفتاری به درمان اعتیاد پرداخته است. درمان شناختی- رفتاری نوعی رواندرمانی است که به بیماران کمک میکند تا بهدرک افکار و احساساتی که بر روی رفتارشان تاثیر میگذارد، نایل گردند. این رویکرد برای طیف وسیعی از اختلالات از جمله افسردگی، فوبیا، اضطراب و اعتیاد بهکار برده میشود. با توجه بهویژگیهای این رویکرد همچون ساختارمند بودن و از نظر زمانی کوتاهمدت بودن، باعث میشود که در پرداختن بهمشکل بیمار تمرکز ویژهای داشته باشد. در فرایند آموزش این رویکرد افراد یاد میگیرند که چگونه الگوهای فکری مخرب یا مزاحمی که داری تاثیرات منفی بر روی رفتارش هستند را شناسایی و تغییر دهند. یکی از بزرگترین مزایای درمان شناختی رفتاری این است که به بیماران در بهوجود آوردن مهارتهای انطباقی که هم درحال و هم در آینده میتوانند مفید واقع گردند، کمک کند. بنابراین هدف درمان شناختی- رفتاری کمک به بیمار در کاهش و یا ترک مصرف مواد در جریان درمان نیست، بلکه درمان شناختی رفتاری مهارتهایی را به افراد آموزش میدهد که حتی مدتها پس از ختم درمان نیز برای او مفید باشد.
آنچه در این کتاب تشریح شده است، مروری بر اطلاعات حاصل از تحقیقات علمی و مستند درباره اعتیاد است. در این کتاب، رویکرد شناختی – رفتاری به درمان، بهصورت یک الگوی راهنما، توضیح داده شده است. سازمانبندی فصلها و شیوه برخورد با مساله، بهگونهای است که استفاده از مطالب را آسان ساخته است. اما این بدان معنی نیست که نیازی به آموزش منظم و دوره کارآموزی، زیرنظر یک متخصص بالینی کارآزموده، وجود ندارد. راهبردها و تکنیکهای درمانی باید در یک مرکز علمی و بالینی فراگرفته شوند و براساس فیدبک (پسخوراند)، دقت و ظرافتهای موجود در کاربرد آن‌ها، مورد توجه قرار گیرند. این کتاب برای متخصصان روانشناسی و روانپزشکی نوشته شده است. اما مطالب بهگونهای بیان شده است که برای بسیاری از بیماران نیز میتواند قابل استفاده باشد.
در نهایت، امیدواریم این کتاب برای کسانیکه در این حوزه فعالیت میکنند، یا علاقهمند هستند مفید و سودمند باشد و ما را از نظرات و بازخوردهای خود آگاه سازند.
سجاد پناهیفر
زینب شاهبختی
►پیش‌گفتار◄
درمان شناختی- رفتاری بهعنوان یک شیوه مبتنی بر شواهد، پیشرو در درمان اختلالات روانشناختی، که شامل مداخلات سلامت روانی و مشکلات رفتاری اعتیاد ظهور پیدا کرد. مولفین این کتاب بهجهت ارایه یک راهنمای جامع برای متخصصین درمان که اصول درمان شناختی – رفتاری و شیوه‌های درمان اعتیاد را بهصورت خلاصه مطرح میکنند، شایسته تقدیر و ستایش هستند. آن‌ها با موفقیت راهکارهای مداخلات نشأت گرفته از مدل‌های نظری مبتنی بر روانشناسی شناختی- رفتاری، نظریه یادگیری اجتماعی و اصول تغییر رفتار را با هم یک‌پارچه نمودهاند.
رویکرد درمانی عمده مبتنی بر این راهکارهای نظری، بهصورت مشروح توسط نویسندگان این کتاب تشریح شدهاند، که شامل درمان شناختی، مصاحبه انگیزشی و جلوگیری از بازگشت مجدد میباشند. هم متخصصین با تجربه و هم آنهایی که در حال آموزش هستند، از خواندن این کتاب که درباره درمان شناختی- رفتاری و درمان اعتیاد هست، سود خواهند برد.
خلاصهای اجمالی از درمان شناختی- رفتاری آنگونه که در یک درمان ساختاری بهکار رفته است، برای خوانندگان ارایه شده است. برخلاف سایر رویکردهای درمان اعتیاد، این رویکرد یک راهنمای متمرکز بر درمان‌جو میباشد که فرایند درمان را براساس همکاری متقابل میان درمانگر و درمان‌جو، اتخاذ میکند، آنگونه که آن‌ها با همدیگر برای کمک بهحل مشکل موجود کار میکنند. این امر در تمایز آشکار با دیگر راهکارهای مداخلاتی میباشد، شامل آنهایی که از مدل اخلاقی اعتیاد ناشی میشوند (درمانجوها میبایستی با یک رویکرد از بالا به پایین موثق مواجه شوند، که در آنجا برای آن‌ها اهداف درمانی مشخص تعیین تجویز شده است).
درمان شناختی- رفتاری یک رویکرد درمان فردی است که در آن هر درمان‌جو بهعنوان یک مورد منحصر بهفرد در نظر گرفته میشود با عوامل خطر مختلف و مهارتهای مقابلهای. تمرکز بر هماهنگسازی و مرتبکردن راهکارهای درمانی با نیازهای فردی درمانجویان خیلی متفاوتتر از مدل پزشکی سنتی که در آن اعتیاد بهعنوان یک بیماری تعریف شده است میباشد، و این‌که درمان میبایستی نسخه‌های دارویی مشابه و یا یک مسیر ریکاوری 12 مرحلهای مشابهی را دنبال نماید. در درمان شناختی- رفتاری، درمانجوها یاد میگیرند که راه‌های مختلفی برای تغییر رفتار موثر وجود دارد و این‌که متخصصین درمانی به آن‌ها برای تشخیص راه و روشی که برای آن‌ها به بهترین حالت عمل نماید، کمک خواهند نمود. هدف درمان‌جو حرکت بهجلو در راه رسیدن بهمسیر درست جهت تغییر است و هدف درمانگران برای این است که یک مجموعهای از تکنیکهای بالینی را برای کمک به درمان‌جو در جهت رسیدن به اهداف و مقاصدشان فراهم نماید.
ویژگی‌های مثبت زیادی در این راهنمای درمانی وجود دارد. هر تکنیک بالینی بهروش مطلوبی ارایه شده است، که شامل یک توضیح و نگاه کلی بهمفاهیم ضمنی درمانی مربوطه و یک توضیح درباره چگونگی بهکارگیری و اجرای تکنیک میباشد که نمونه‌ها و مثال‌های مرتبط را نیز در بردارد. طیف وسیعی از راهکارهای رفتاری و شناختی نیز ارایه میشود. درمانگران توجه صورت گرفته بهتنظیم دستور جلسات و چگونگی ساختار در هر جلسه درمانی هنگامی‌که درمان صورت میگیرد، را درک و احساس خواهند نمود. سنجش بالینی (شامل تحلیل کارکردی رفتار اعتیادگونه) نیز در کنار یک بحث جالب درباره چگونگی شروع و پرداختن به فرمولبندی آن حالت نوعی، تحت پوشش قرار گرفته است. موضوع آموزش درمانگر و نظارت نیزدر این مجموعه برشمرده است. یکی از بهترین ویژگی‌های این کتاب آنست که حاوی یک توصیف کامل از رویکردهای درمانی برای درمانجوهایی که دارای چندین اختلال هم‌زمان در فصل "موضوعات انتخابی" است.
با فرض این‌که بسیاری از درمان‌جوهای ما برای درمان یک تشخیص دوگانه میآیند (برای مثال، افسردگی و وابستگی الکلی)، درمانگرها نیازمند ارایه یک رویکرد درمانی هماهنگ و یک‌پارچه برای کمک به آن‌ها در جهت از عهده برآمدن هر دو مشکل هستند.
مفروض به این‌که درمان شناختی- رفتاری نشان داده که این درمان هم در مشکلات بهداشت و سلامت روانی و هم رفتارهای اعتیادگونه موثر است، درمانجوها از کار کردن با درمانگرهای (متخصصین بالینی) که در هر دو حیطه دارای تجربه هستند، بهره خواهند برد.
در پایان من به نویسندگان جهت گردآوری و ارایه نظریات تخصصی بالینی خود برای رشد و توسعه و ایجاد این راهنمای "درمان شناختی- رفتاری" تبریک میگویم. درست نیست که کتاب حاضر را مانند یک کتاب آشپزی توصیف کنیم که در آن به متخصصین درمان گفته شده که بهصورت انعطافناپذیر و قدمبهقدم چه‌کاری را انجام دهند. بلکه مولفین و نویسندگان این کتاب به درمانگرها یک راهنمای از فهرست‌های انتخابی را همراه با عوامل مختلف ارایه مینماید و نیز روش‌های مفید و جای‌گزینی که میتواند در بهکارگیری یک برنامه درمان شناختی- رفتاری کارآمد و موثر باشند را جهت برطرف نمودن هر یک از امیال و تمایلات درمان‌جو برای تغییر دادن، فراهم میکند.
دکتر جی.آلن مارلات
استاد روانشناسی
سرپرست مرکز تحقیقات رفتاری اعتیاد
دانشگاه واشنگتن
►مقدمه◄
اعتیاد یکی از پیچیدهترین پدیدههای انسانی است که تعداد زیادی از عوامل در آن شریک هستند. از نظر یک پدیده یا رفتار انسانی از زمانهای روم، یونان و حتی دورتر ثبت شده است. پس شاید عجیب نباشد که در مورد این پدیده دیدگاههایی مثل باستانشناسی، جامعهشناسی فلسفی و بالینی در مورد آن وجود داشته باشد.
بهعنوان یک درمانگر که در حوزه درمان اعتیاد فعالیت میکنید پیشنهاد ما این است که با همه جوانب پدیده روبهرو شوید وآنها را درک کنید. هر چند که نباید وظیفه خود که،کمک بهصورت موثر به افرادیکه میخواهد خود را تغییر دهد را بهعنوان یک درمانگر فراموش کنید. در هر روز، تمرین در درمانگاه، شما چیزی برای کمک به جامعه خود یاد خواهید گرفت. ولی شما بهعنوان یک درمانگر باید با محدویتهای سیستم درمانی بتوانید وظیفه خود را انجام دهید.
پس بهعنوان یک درمانگر همه موارد را بررسی کنید ولی از هدف خود غافل نشوید. برای رسیدن به این امر شما به یک سیستم نظری مناسب و منعطف نیاز داریدکه ساختارمند هم باشد. یک مدل نظری بیمار را در مرکز قرار میدهد،که میتواند با خانواده ودوستانش شریک شود و ابزارهایی وجود دارد که این سیستم ساختارمند میشود.
درمان شناختی - رفتاری میتواند مثل همان ابزار عمل کند. ما در این کتاب تجارب خودمان را با شما در میان میگذاریم تا بتوانید بهصورتی موثر در درمان خود عمل کنید.
