1- مقدمه

بررسي تاريخچه ارايه فناوري­هاي ارتباطي پيشرفته به جامعه دلالت بر آن دارد كه با ارايه هر فناوري ارتباطي جديدي به جامعه موجي از بيم­ها و اميدها در پي آ‌ن پديد آمده است و در حالي كه برخي از مسوولان از تهديد بودن آن ياد كرده­اند، افراد ديگري از فرصت­هاي فناوري مورد نظر سخن گفته­اند. گفتمان ‌ايده­هاي مخالف و موافق فناوري­ها در غرب، سرانجام به ‌اين راهبرد انجاميده است كه با افزايش و ارتقاي بهره­وري شهروندان از فرصت­هاي فناوري­هاي ارتباطي پيشرفته، خود به خود عرصه كاربري نامناسب از ‌اين فناوري­ها تحديد شده، در مجموع شهروندان قادر به استفاده مثبت از ‌اين فناوري­ها گردند. در راستاي‌انديشه اخير، حتي كشورهايي كه به فيلترينگ اعتقادي ندارند، در صدد «بسترسازي فرهنگي» براي كاربري مثبت و بهينه از فناوري­هاي ارتباطي پيشرفته برآمده‌اند و در ‌اين راستا به انجام مواردي مانند: توليد ادبيات فاخر براي فضاي مجازي، پاسخ مناسب به برخي از خلاءهاي اجتماعي موجود (نظير تهيه انيمشين­هاي جنسي براي كاربران متقاضي اين دست از اطلاعات)، ارتقاي سواد رسانه­اي كاربران (تا جايي كه در برخي از كشورهاي غربي، بحث اخير به صورت يكي از مباحث درسي نظام آموزش عمومي درآمده است)، انجام اطلاع­رساني­های لازم به اوليا و كاربران، تهيه ابزارهاي كنترل كننده (تبلت، تلفن همراه، اينترنت و ماهواره) براي اوليا، اعمال نظارت (در اتاق­هاي گپ اينترنتي و مانند آن)، تدوين قوانين منع آسيب و ايذاي كاربران فضاي مجازي، تدوين قوانين خاص براي حمايت از کودکان، نوجوانان و جوانان كاربر فضاي مجازي، ايجاد خطوط مستقيم براي تماس اضطراري با مسوولان براي ايجاد محيطي امن­تر (در اتاق­هاي گپ اينترنتي و مانند آن)، درجه­بندي محتواي رسانه­اي، تشويق سازمان­هاي مدني براي حضور، اعمال نظارت، مداخله و اثرگذاري فعال در فضاي مجازي؛ ايجاد صندوق حمايت از مراكز پژوهش در حوزه رسانه­هاي نوين جهت ارايه خدمات و به اشتراك نهادن دانش، منابع و امكانات مورد نياز پژوهش‌گران؛ ايجاد كتابخانه، موزه و محصولات علمي جهت کاربران فضاي مجازي و به كارگيري مؤسسات خصوصي براي ارايه محصولات جهان مجازي با استانداردهاي دولتي به جامعه، دست زده‌اند.

علاوه بر بسترسازی‌های فرهنگی اخیر، «مدیریت فضای مجازی» و «تدوین قوانین لازم جهت کاربری مناسب از فضای مجازی»، مد نظر مسوولان جوامع مختلف قرار گرفته، کوشیده­اند با اعمال مدیریت مناسب از سویی و تدوین قوانین لازم از سوی دیگر، محیط فضای مجازی را حتی الامکان پاک نگاه دارند. به عنوان مثال، کره جنوبی با الزامی کردن درج کُد ملی افراد برای کاربری از فضای مجازی، با ایجاد امکان رصد رفتار کاربر در فضای مجازی، در عمل جلوی بسیاری از جرایم فضای مجازی را (که ماحصل ناشناس ماندن افراد در این فضا هست) گرفته است.

در سنگاپور افرادی که مایل به کاربری از فضای مجازی هستند، باید با گذراندن دوره خاص این مسأله، گواهی لازم در جهت صلاحیت کاربری از فضای مجازی را اخذ کنند.

در فرانسه و مالزی سقف کاربری روزانه افراد از فضای مجازی 30 دقیقه است و همین طور در امریکا نه تنها کودکان پیش دبستانی و دبستانی مجاز به کاربری از اینترنت نیستند، بلکه خرید گوشی هوشمند توسط اولیا برای فرزندان اخیر جرم محسوب شده، حتی ممکن است به سلب حق حضانت اولیا در مورد فرزندشان برسد.

در بررسی تطبیقی که دشتی و یاتیم (2018)، در سطح کودکان 3- 5 ساله امریکایی (59 نفر) و کویتی (53 نفر) داشتند، نتیجه گرفتند که دسترسی کودکان خردسال کویتی به تلفن همراه و کاربری از آن، به شکل معناداری بیش‌تر از کودکان امریکایی است.

اما برخلاف تجربه بشري پيش­گفته که اکثریت قریب به اتفاق کشورهای جهان در برخورد با فرصت‌ها و تهدید‌های فضای مجازی با بسترسازی فرهنگی، تدوین قوانین لازم، مدیریت فضای مجازی و تولید محتوا، در صدد کاهش تهدید‌های فضای مجازی و افزایش فرصت‌های آن برآمده­اند، اولياي فرهنگي‌ايران در مواجهه با فناوري­هاي ارتباطي پيشرفته، به صرف آن كه امكان كاربري نامناسب از‌ اين فناوري­ها وجود دارد، به طور عمده با ديده نفي و انكار با‌ اين فناوري­ها برخورد كرده‌اند و روند ممنوعيت كاربري از ويديو در اوايل انقلاب، به روند ممنوعيت كاربري از ماهواره و برخي از شبكه­هاي اجتماعي تلفن همراه انجاميده است، حال آن كه برخلاف تصور اولياي فرهنگي كشور، فناوري­ها انتخاب نبوده، تحميل هستند و در شرايط اخير بايد براي كاهش آسيب فناوري­ها و افزايش فرصت­هاي آن­ها، با استفاده از تجربه بشري، دست به بسترسازي فرهنگي براي كاربری كاربران از آن زد.

به بیان دیگر، اگر چه نگارنده بر این مسأله اذعان دارد که گوشی­های هوشمند از بدو نصب برنامه‌های مختلف روی آن­ها، پیشاپیش مجوز مرور تمامی اطلاعات صوتی، تصویری و متنی کاربر را از وی گرفته و در عمل تمامی اطلاعات او (و جامعه وی) را به سمت سرویس­های اطلاعاتی غرب تخلیه می­کنند، اما همان­گونه که از آن یاد شد، باید به این نکته توجه داشت که فناوری­های ارتباطی پیشرفته یک انتخاب نبوده، بلکه یک تحمیل است.

به اعتقاد نگارنده، صرف نفی فناوری­های ارتباطی که از سوی برخی از نظریه­پردازان سیاسی ارایه شده و مورد تأکید قرار می­گیرد، راهکار مؤثری نیست، همان­گونه که به سبب کاهش قابل توجه سرمایه اجتماعی، دل بستن به جایگزین کردن «کامل» شبکه­های اطلاع رسانی داخلی، برنامه موفقی نخواهد بود، اما در این میان می­توان با بسترسازی­های فرهنگی لازم، ضمن اطلاع رسانی به کاربران (اعم از کودکان، نوجوانان، جوانان، اولیا و اولیای آموزشی و فرهنگی جامعه) در باب خطرهای بالقوه کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید، آنان را از سویی در جهت به حداقل رساندن آسیب­های فناوری­های ارتباطی جدید و از سوی دیگر به حداکثر رساندن منافع آن یاری رساند.

رویکرد مبتنی بر نفی و انکار فناوری جدید خود به خود امکان بسترسازی فرهنگی جهت فضای مجازی را به میزان زیادی محدود کرده است. مضاف بر این، خلاء قانون‌های لازم برای کاربری مناسب از فضای مجازی و برخورد با کاربری‌های نامناسب از این فضا، امر مهم دیگری است که در جامعه به وضوح ملاحظه می‌گردد و با وجود برخی از اقدام‌های شورای عالی انقلاب فرهنگی در دهه هشتاد و تشکیل شورای عالی فضای مجازی در سال 1390 و گذشت قریب به 8 ساله از عمر این شورا، ماحصل چندانی در جهت تولید ادبیات فاخر، مدیریت فضای مجازی و تدوین قوانین لازم جهت کاربری بهینه از این فضا، به جامعه ارایه نگردیده است و شورای مزبور در همایش‌های سالانه خود، با طرح موضوع دست نیافتنی «دست­یابی به اینترنت پاک»، هنوز از مرحله شعار دادن به عمل نرسیده است.

علاوه بر آنچه از آن یاد شد، گره خوردن برخي از خلاءهاي اجتماعي با فضاي مجازي در ‌ايران از سويي و عدم توجه به برخي از فرآيندهاي اجتماعي موجود در جامعه، نظير شكل­گيري نوعي از مقاومت منفي در برابر مسوولان و اولياي فرهنگي از سوي مردم، كار را به آنجا كشانده است كه سردرگمي مواجهه مسوولان با فضاي مجازي در كشور نزدیک به ربع قرن (از آغاز بحث ماهواره در سال 1373 در مجلس تا حال حاضر) برسد.

انعكاس مستقيم سردرگمي اولياي فرهنگي نظام در مواجهه با فضاي مجازي را مي‌توان مستقيماً در نظام آموزش پیش دبستان و آموزش عمومي كشور و خانواده­ها، ملاحظه كرد. به ‌اين معنا كه به سبب علايق گسترده كودكان، نوجوانان و جوانان به پديده نو، جذاب و متنوع فناوري­هاي ارتباطي پيشرفته، آنان به شدت متوجه فضاي مجازي گرديده‌اند، اما اولياي آموزش پیش دبستان و آموزش و پرورش عمومی کشور با مخالفت با کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید در محیط پیش دبستان و دبستان و دبیرستان، در عمل در برابر فناوري­هاي ارتباطي پيشرفته موضع گرفته، همين تخالف­ورزي، امكان بسترسازي فرهنگي جهت كاربري از فناوري­هاي ارتباطي جديد در آموزش پیش دبستان و آموزش عمومي را به میزان بسیار زیادی از مسوولان ذیربط سلب كرده، به جاي فرصت­سازي در اين جهت، كار را به فرصت­سوزي رسانده است.

سردرگمي كه از آن در ارتباط با مسوولان فرهنگي و آموزشي كودكان، نوجوانان و جوانان از آن ياد شد، به سهم خود در خانواده­ها نيز مؤثر واقع آمده، به سردرگمي نسبي آنان انجاميده است. به اين معنا كه در مرتبه نخست اهميت، به دليل مشغله زياد اوليا و در مرتبه بعد، به سبب آشنايي‌اندك آنان با فضاي مجازي و سرانجام به سبب عدم بسترسازي فرهنگي لازم در سطح جامعه درباره فناوري­هاي ارتباطي پيشرفته، اولياي كودكان، نوجوانان و جوانان تصوير مناسب و درستي از فضاي مجازي و فراز و فرودهاي آن ندارند، از اين رو اوليا نه تنها در غالب موارد چندين گام عقب­تر از فرزندان خود در‌ زمينه فضاي مجازي قرار دارند، بلكه در مواجه با فضاي اخير دچار تشتت هستند تا جايي كه بررسي مواضع اوليا در كاربري فرزندان از فناوري­هاي ارتباطي پيشرفته دلالت بر آن دارد كه خط­مشي اوليا در‌ اين جهت، گاه تا 180 درجه با يكديگر تفاوت دارد.

نگارنده به همراه دانشجويانش، براي ارايه ترسيمي واقع­نگر از پيامد‌هاي مثبت و منفي کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید و تبعات ستيز اولياي فرهنگي و آموزشي با فناوري‌هاي اخیر و فضاي مجازي در جامعه، در کنار تهیه چندین مجلد کتاب در زمینه بازی­های ویدیویی- رایانه­ای، چت­روم­ها، تلفن همراه و شبکه­های اجتماعی تلفن همراه، در گام بعدی تلاش خویش برای به دست دادن حساسیت­های فضای مجازی با تهيه برخی از مجموعه‌هاي محرمانه برای مسوولان آموزش و پرورش عمومی کشور، نظیر «100 مصاحبه با كودكان پيش دبستان»، «100 مصاحبه با دانش‌آموزان دبستاني»، «100 مصاحبه با دانش‌آموزان متوسطه اول» و «100 مصاحبه با دانش‌آموزان متوسطه دوم»، درباره چگونگی کاربری آنان از فناوری­های ارتباطی پیشرفته، کوشید تا توجه مسوولان اخیر را به مقوله فضای مجازی جلب کند، اما پس از مسکوت ماندن و بایگانی شدن آثار اخیر –که طی سال‌های 1394تا 1396 تهیه و به مسوولان ذیربط ارایه گردیده بودند- نگارنده بر آن شد تا مجدداً با مخاطب قرار دادن اولیای کودکان، نوجوانان و جوانان و اطلاع­رسانی نسبی به آنان، حساسیت­های فضای مجازی را برای آنان ترسیم کرده، آنان را تشویق به مداخله فعال در امر کاربری فرزندان از فناوری­های ارتباطی پیشرفته و فضای مجازی سازد تا در این رهگذر با مداخله مؤثر اولیا در امر کاربری کودکان، نوجوانان و جوانان از فناوری­های ارتباطی جدید، در عمل تهدیدهای فضای مجازی کاستی گرفته، فرصت­های آن بیش از پیش در دسترس فرزندان آنان قرار گیرد.

روند تهيه اثر حاضر به اين ترتيب بود که نگارنده پس از ارايه برخي از اطلاعات اوليه در مورد فضاي مجازي به دانشجويان دوره­هاي كارشناسي و تحصيلات تكميلي خويش، و تشريح روش داده بنياد از پژوهش كيفي- كه مبتني بر انجام مصاحبه­هاي عميق است-، از دانشجويان خود مي‌خواست تا ضمن مراجعه به مهد کودک­ها و پیش دبستان­ها (و در صورت ممانعت اولياي مهد کودک­ها و پیش دبستان­ها -كه زیاد هم رخ مي­داد-، با مراجعه به پارك‌ها و مراكز عمومي مشابه آن، براي دست­يابي به جمعيت مورد نظر براي مصاحبه)، پس از کسب اجازه از اولیای کودکان، مصاحبه عميقي را با دختران و پسران خردسال پیش دبستانی (3-6 ساله) كاربر فناوري‌هاي ارتباطي جدید انجام دهند.

لازم به ذکر است که مصاحبه­هاي ارايه شده در اين اثر، متعلق به کودکان پیش دبستانی دختر و پسر در شهرهاي مختلف ايران بوده، کودکان مصاحبه­ شده نيز به شكل تصادفي (تنها با اين شرط كه كاربر فناوري­هاي ارتباطي پيشرفته باشند)، از نمونه­های در دسترس انتخاب گرديده­اند

سازمان­بندی اولیه پژوهش حاضر شامل بررسی اثرات زیستی، روان­شناختی، خانوادگی، تربیتی- اخلاقی، آموزشی، اجتماعی، فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی، سیاسی و زیباشناختی کاربری کودکان پیش دبستانی از فناوری­های ارتباطی جدید بود.

آثار اخیر در 11 عنوان مورد نظر تدوین و به دلیل دو جلدی شدن غالب آن­ها، در مجموع در 21 مجلد کاربری کودکان پیش دبستانی از فناوری­های جدید ارتباطی (تبلت، ایکس­باکس، تلفن همراه، ماهواره و رايانه) در ابعاد «زیستی»، «روان­شناختی»، «خانوادگی»، «تربیتی- اخلاقی»، «آموزشی»، «اجتماعی»، «فرهنگی»، «اعتقادی»، «اقتصادی»، «سیاسی»، »زیباشناختی» به دست نشر سپرده شده­اند

مضاف بر عنوان­های اخیر، چهار عنوان «چند مصاحبه با کودکان پیش دبستانی کاربر فناوری­های ارتباطی جدید»، «چند مصاحبه با کودکان پیش دبستانی درباره نقش الگوهای عروسکی- کارتونی در تحولات روانی، فرهنگی، اجتماعی و عقیدتی آنان» (در دو جلد)، «بررسی القائات الگوهای عروسکی- کارتونی غربی بر روی کودکان پیش دبستانی» (در دو جلد) و «روان­شناسی نسل دهه 90 (بررسی تحول­های روانی، فرهنگی، اجتماعی، عقیدتی، سیاسی، اقتصادی کودکان پیش دبستانی)» (در هشت مجلد) نیز برای تکمیل مباحث فوق مورد توجه قرار گرفتند تا در مجموع شناخت جامع­تری از فراز و فرودهای کاربری از فناوری­های ارتباطی پیشرفته توسط کودکان پیش دبستانی و به تبع آن، تحولات گسترده بین نسلی در آنان را در جامعه معاصر به دست داده باشند

مقدمه حاضر با معرفی عنوان­های مورد بحث در آثار 11گانه مورد اشاره و همکاران پژوهش به انجام می­رسد.

در کتاب «بررسی تبعات زیستی کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید» عنوان­های زیر مورد بحث قرار گرفته­اند:

کمک به کودکان دارای نیاز‌های ویژه، ارتقای مهارت‌های حرکتی و بینایی، ناراحتی­های چشمی و ضعف بینایی، سردرد و سرگیجه، درد‌های عضلانی و اسکلتی، کاهش فعالیت‌های جسمانی و چاق شدن، اختلال­های تغذیه­ای، آسیب­های ناشی از کژکاربری از تلفن همراه یا تقلید از اعمال قهرمان­های کارتونی، پیش­بینی بلوغ زودرس، تبعات زیستی ناشی از پرتوهای یونیزان و نایونیزان، تغییر ساختار مغز و سایر تبعات زیستی.

در کتاب «بررسی اثرات روانی (روان­شناختی) کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید» عنوان­های زیر مورد بحث و بررسی قرار گرفته­اند:

گسترش توانایی‌های فردی کودک، تحقق یادگیری و آموزش فعال، تربیت خلاق کودکان، تربیت کارآفرین کودکان، افزایش اعتماد به نفس کودک، کاهش اعتماد به نفس و پذیرش تصویر منفی از خویش، احساس حقارت مضاعف، ارضای هیجان­جویی کودک، حل هیجان­مدار مسایل، پرخاشگری، ایجاد عرصه­ای برای تخلیه روانی در فضای مجازی، سوق دادن کودک به سمت دنیای خیال، خودشیفتگی، تحقق عشق بچه­گانه- بزرگ­سال، برخورد عصبی، ترس، اضطراب، افسردگی، اختلال­های خواب، روان بی­اشتهایی، شب ادراری، ابتلا به تیک، احساس بدشکلی بدنی، ورود زودهنگام به عرصه هرزه­نگاری، پیش­بینی بلوغ­زودرس، کودک آزاری، وابستگی و اعتیاد به تبلت، پی­اس­فور و تلفن همراه، آسیب­های بزرگ شدن در فضای مجازی، تهدید بهداشت روانی کودکان و سایر تبعات روان­شناختی.

در کتاب «بررسی اثرات خانوادگی کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید» عنوان­های زیر مورد بحث و بررسی قرار گرفته­اند:

ضرورت والدگری الکترونیک، افزایش اطلاعات عمومی فرزندان، ارتقای دانش فرزندان در جریان بازی­های آموزشی، بهداشتی و هنری، سوادآموزی نسبی کودکان، ارتقای خلاقیت و کارآفرینی فرزندان، نقش آموزشی و مراقبتی خواهر و برادران خانواده نسبت به هم، اثرات زیستی کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید در کودکان، همراهی خانواده با القائات الگوهای عروسکی- کارتونی، استفاده از‌‌ فناوری‌ها به مثابه پرستار الکترونیک فرزندان، یاری جستن از‌‌ فناوری‌ها برای سرپوش نهادن بر مشکلات خانواده، تربیت کودکان جزم اندیش (کودکانی با هویت زود بسته شده)، کاهش نظارت اولیا بر تهیه و مصرف محصولات فرهنگی فضای مجازی توسط فرزند، یادگیری مشاهده­ای کژکاربری اولیاء (یا خواهر و برادرها) از فضای مجازی، تحقق نسل فرزندسالار، اخذ دیدهای کلیشه­ای در جریان کاربری از بازی­های دیجیتال و کارتون­ها و فیلم­ها، پر رنگ شدن نقش دوست جنس مخالف از اوان کودکی، استقبال از دید فردگرایی (غربی)، کم رنگ شدن نسبی اهمیت خانواده برای کودک، افشای اطلاعات محرمانه خانواده، تردید در اندیشه دیگرپیروی از اولیا، زیر سوال رفتن تدریجی اولیا در برابر کودک، یافتن دید تحقیرآمیز نسبت به اولیا، منفی جلوه­گر شدن والدگری در نزد کودک، منفی جلوه­گر شدن تشکیل خانواده در اندیشه کودک، ایجاد تعارض‌ها و درگیری های خانوادگی (بین اولیا، اولیا و فرزندان، فرزندان با هم)، کودک آزاری دیجیتال برخی از اولیا، مخفی­کاری و دور زدن اولیا توسط کودک، تعمیق شکاف بین نسلی و سایر موارد خانوادگی.

در کتاب «بررسی اثرات تربیتی- اخلاقی کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید» عنوان­های زیر مورد توجه قرار گرفته­اند:

اخلاق در دوران کودکی، بسترسازی برای جهت­گیری آتی اخلاقی کودکان، بسترسازی برای شکل­گیری نگاه زیست محیطی کودکان، بسترسازی جهت شکل­گیری سبک زندگی کودکان، القای هدف از زندگی به کودکان، وقوع تحول­های جهانی در ارزش­های اخلاقی، تحول­های ناشی از کاربری از فناوری­های جدید، پررنگ شدن نقش دوست جنس مخالف از اوان کودکی، تحول­های جامعه­پذیری کودکان پیش دبستانی، تحول­های گروه همسالان کودکان پیش دبستانی، تحول نوعدوستی کودکان پیش دبستانی، تحول­های حل مسأله در کودکان پیش دبستانی، آسیب­های بزرگ شدن در فضای مجازی، آسیب خوردن از کژکاربری اولیا (و خواهر و برادرها) از فضای مجازی و سایر موارد تربیتی- اخلاقی.

در کتاب «بررسی اثرات آموزشی کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید» عنوان­های زیر مورد بحث قرار گرفته­اند:

تحقق یادگیری و آموزش فعال، پایین آمدن سن کاربری از فناوری­ها، ارتقای آموزشی افراد خاص، کاربری تخصصی از فناوری­های پیشرفته، برانگیختن کنجکاوی علمی کودکان، افزایش اطلاعات عمومی کودکان، افزایش اطلاعات کودکان در زمینه­‌های مورد علاقه آنان، بازی‌های آموزشی، آموزش دینی کاربران، آموزش هنری کاربران، آموزش مسایل زیستی و زیست محیطی به کاربران، بازی‌های خلاق و علمی، تربیت کارآفرین کودکان، سوادآموزی نسبی، آموزش‌های غیرمستقیم، اتلاف وقت، ایجاد مهد‌های پنهان در بطن مهد‌های رسمی و سایر موارد آموزشی.

در کتاب «بررسی اثرات اجتماعی کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید» عنوان­های زیر مورد توجه قرار گرفته­اند:

اطلاع رسانی و گسترش ارتباط­های اجتماعی، اثرپذیری عمیق از الگوهای مطرح شده در بازی­ها و کارتون­ها؛ حمایت­های اطلاعاتی، آموزشی، ابزاری، فنی، حفاظتی، مشاوره­ای و روانی کودکان از یکدیگر؛ فشار هنجاری گروه و افزایش اثرپذیری از دوستان، برقراری رابطه با جنس مخالف، طرح دوستان مجازی، تحول در روند جامعه­پذیری کودکان، عضویت در گروه­ها و کانال­های شبکه­های اجتماعی، کاهش تعامل­های اجتماعی کودکان، بسترسازی جهت تحولات هویتی آتی کودکان، احساس حقارت ملّی، تعمیق گسست نسلی، تحول ارزشی نسل دهه 90، استقبال از سبک زندگی لذّت­مدار، تشویق رفتارهای هنجارشکن و بزه­کارانه و سایر تبعات اجتماعی.

در کتاب «بررسی اثرات فرهنگی (و زیست محیطی) کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید» عنوان­های زیر مورد بحث قرار گرفته­اند:

ارتقای فکری و فرهنگی کاربران خردسال، جذابیت­های کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید، پایین آمدن سن کاربری از فناوری­ها، سرگرمی و تفریح، آموزش‌های غیرمستقیم، کاهش نظارت اولیا بر تهیه و مصرف محصولات فرهنگی فضای مجازی توسط فرزند، تحول­آفرینی در قالب­های جنسیتی موجود در جامعه، پذیرش مردسالاری الکترونیکی، القای برخی از مفاهیم فرهنگ فمینیستی به کودکان، ضعف بسترسازی فرهنگی در داخل جهت کاربری از فضای مجازی به شکل بهینه، جایگزینی تدریجی اینترنت و ماهواره به جای رسانه­­های داخلی، پذیرش تولیدهای فرهنگی کاربران، جایگزینی نسبی فعالیت­های فرهنگی سنتی با فعالیت­های فرهنگی جدید، بریدگی از فرهنگ خودی و استقبال از فرهنگی پرخشونت، شهوی و بی­مسوولیت، تحولات الگویابی­ کودکان و سایر ابعاد فرهنگی.

در کتاب «بررسی اثرات عقیدتی کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید» عنوان­های زیر مورد بحث قرار گرفته­اند:

نابسامانی نسبی آموزش دینی کودکان پیش دبستان در جامعه، دیگرپیروی اخلاقی و عقیدتی کودکان خردسال، نقش اندک معنویت­گرایی در فضای مجازی، مواجهه کودک با مدعیان (بی‌دین) دین­داری، نقش پررنگ لذّت و شهوت­گرایی در فضای مجازی، آموزش­های غیررسمی، کاهش حساسیت نسبت به اوامر و نواهی اخلاقی و دینی، تلاش در جهت زمینی کردن مفاهیم آسمانی، طرح خرافی دین و ایجاد تردید در اندیشه الهی، ایجاد تعارض­های دینی، آشنا شدن با برخی از جریان­‌های انحرافی، بسترسازی‌های اولیه برای نفی دین، طرح الگوها به مثابه منجی و جابه­جایی قدرت خدا با وسیله­­ها و ابزارهای مطرح شده.

در کتاب «بررسی اثرات اقتصادی کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید» عنوان­های زیر در قسمت اثرات اقتصادی کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید، مورد بحث و بررسی قرار گرفته­اند:

آموزش رفتارهای اقتصادی، تشویق کارآفرینی کودکان، ارایه آموزش­های اولیه در زمینه معرفی برخی از حرفه­ها به کودکان، طرح امکان کاربری اقتصادی از فضای مجازی برای کودکان، آموزش‌های غیررسمی، سوق دادن کودکان به سمت مصرف­گرایی هر چه بیش‌تر، فشار دوستان در جهت مصرف هر چه بیش‌تر کالاهای تبلیغ شده در فضای مجازی، تحول­آفرینی در سبک زندگی کودکان، جهت­بخشی حرفه­ای نامناسب به کودکان، نهادینه کردن برخی از قالب­های کلیشه­­ای اقتصاد سرمایه­داری در ذهن کودکان، ایجاد سرخوردگی در کودکان اقشار اقتصادی متوسط و ضعیف جامعه، احساس حقارت مضاعف و سوءاستفاده­های اقتصادی از کودکان کاربر بازی‌های دیجیتالی، کارتون‌ها و پویانمایی‌‌ها.

در کتاب «بررسی اثرات سیاسی کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید» عنوان­های زیر در قسمت اثرات سیاسی کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید، مورد بررسی قرار گرفته­اند:

دیگرپیروی سیاسی کودک از اولیا، تأثیرپذیری کودک از القائات سیاسی رسانه‌‌های داخلی از طریق بازی­ها، تأثیرپذیری کودک از القائات سیاسی رسانه­های غربی از طریق بازی­ها، آموزش­های غیررسمی ، کم رنگ شدن و حذف فرهنگ گفتمان در جریان بازی­های دیجیتالی، نهادینه کردن حل پرخاشگرانه مسایل، پذیرش اصل هدف وسیله را توجیه می­کند، ستایش ابر شرّ (در برابر ابر انسان)، افزایش نقد اجتماعی کودکان، كاهش عِرق ملي و تردید یافتن نسبت به نظام در گذر کاربری از بازی­های دیجیتال، کارتون­ها و پویانمایی­ها، احساس حقارت ملی، یافتن نگاه مثبت به غرب (خاصه امریکا) در جریان بازی­ها، کارتون­ها و پویانمایی­ها، پذیرش خضوع در برابر قدرت، طرح ابزار به مثابه منشاء قدرت و سایر تبعات سیاسی.

در کتاب «بررسی آثار زیباشناختی کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید» عنوان­های زیر مورد توجه قرار گرفته­اند:

مسأله جذابیت از گذشته تاریخ تا حال حاضر، مروری بر نظریه­پردازی­ها و پژوهش­های عرصه جذابیت فیزیکی، نگاه دین به مقوله جذابیت: از جذابیت فیزیکی به جذابیت معنوی، دامن زدن به علایق هنری کودک، عمده کردن جذابیت بدنی در چشم و دل کودکان، استقبال از آرایش کردن و کاهش سن آن، تشویق روحیه مدگرایی و کاهش سن آن، دادن جهت شهوی به علایق زیباشناختی کودکان، استقبال برخی از کودکان از جراحی زیبایی، عمده کردن معیارهای زیبایی غرب در چشم و دل کودکان، ایجاد احساس سرخوردگی، احساس بدشکلی بدنی در کودکان، از زیباشناختی تا سیاست: بسترسازی جهت مثبت شدن دید کودکان به غرب.

اثر حاضر شامل دو جلد است. جلد نخست حاوی مقدمه تا عنوان «پذیرش تولیدهای فرهنگی کاربران» است. جلد دوم کتاب حاوی ادامه مباحث باقی­مانده است. کتاب حاضر، جلد نخست این مجموعه به شمار می­آید.

کتاب حاضر با طرح عنوان­های: ارتقای فکری و فرهنگی کاربران خردسال، جذابیت­های کاربری از فناوری­های ارتباطی جدید، پایین آمدن سن کاربری از فناوری­ها، سرگرمی و تفریح، آموزش‌های غیرمستقیم، کاهش نظارت اولیا بر تهیه و مصرف محصولات فرهنگی فضای مجازی توسط فرزند، تحول­آفرینی در قالب­های جنسیتی موجود در جامعه، پذیرش مردسالاری الکترونیکی، القای برخی از مفاهیم فرهنگ فمینیستی به کودکان، ضعف بسترسازی فرهنگی در داخل جهت کاربری از فضای مجازی به شکل بهینه، جایگزینی تدریجی اینترنت و ماهواره به جای رسانه­­های داخلی، پذیرش تولیدهای فرهنگی کاربران، جایگزینی نسبی فعالیت­های فرهنگی سنتی با فعالیت­های فرهنگی جدید، بریدگی از فرهنگ خودی و استقبال از فرهنگی پرخشونت، شهوی و بی­مسوولیت ، تحولات الگویابی­ کودکان  و سایر ابعاد فرهنگی؛ به بررسی اثرات فرهنگی کاربری از‌‌‌ فناوری‌های ارتباطی پیشرفته پرداخته، با ارایه برخی از یافته­های میدانی و مباحث نظری به انجام رسیده است.