فهرست مطالب

 فصل 1         حرکت ايمن افراد و وسايل نقليه    1

1.1        مقدمه    2

1.2        حرکت افراد    2

1.3        مراحل پیشنهادی جهت کنترل خطرات کار در ارتفاع    6

1.4        خطرات بالقوه محيط کار که می‌تواند باعث آسيب عابران پياده شود    6

1.4.1      معيارهاي کنترلي براي خطرات مربوط به عابران پياده    8

1.5        حرکت وسايل نقليه    11

1.5.1      انتخاب وسايل نقليه محل كار    12

1.5.2      حركت دنده عقب وسيله نقليه    13

1.5.3      سوخت وسايل نقليه    16

1.5.4      وسايل نقليه خارج از محل كار    17

1.6        لیفتراک‌ها و دامپرها    18

1.6.1      لیفتراک‌های تعادلي    18

1.6.2      لیفتراک‌های مخصوص سطوح ناهموار    19

1.6.3      لیفتراک‌های صنعتي    19

1.6.4      از دست رفتن كنترل و چپ شدن ليفتراك و دامپرها    21

1.6.5      پارك كردن ليفتراك    23

1.6.6      بازدید و بازرسی لیفتراک    24

 فصل 2         حمل‌و نقل دستي بار    27

2.1        تعریف حمل‌ونقل دستی بار    28

2.2        آناتومی ستون مهره‌ها    28

2.3        وضعیت بدن    30

2.4        ارزیابی ریسک حمل‌ونقل دستی    30

2.5        پیشگیری از آسیب‌های مربوط به جابه‌جایی دستی بار    35

2.6        حرکت‌شناسی در جابه‌جایی بار    37

2.7        تجهیزات و ضمایم بلند کردن بار و موارد احتیاطی    38

2.7.1      جرثقیل‌ها    39

2.7.2      ضمایم بلند کردن بار    44

2.8        عملیات بلند کردن ایمن بار    46

2.9        بالابرها    47

2.10       سیستم‌های انتقال    48

منابع    51

 فصل 3         تجهیزات کار    53

3.1        مناسب بودن تجهیزات کار    54

3.2        اطلاعات و دستورالعمل‌ها    55

3.3        آموزش    55

3.4        مسئولیت کاربران    56

3.5        آزمایشات قانونی    57

3.6        حفاظ‌گذاري ایمن ماشین‌آلات    57

3.7        حداقل فاصله دسترسي ايمن برای حفاظ‌های ثابت    58

3.8        پیشگیری از حوادث ماشین‌آلات    58

3.8.1      طراحی ماشین‌آلات    58

3.8.2      کنترل‌گرها    59

3.8.3      ایمنی در زمان خرابی    59

3.8.4      چگونگی تعمیر و نگهداري    59

3.9        سلسله مراتب کنترل برای حفاظ‌گذاری ماشین‌آلات    59

3.10       اینترلاک (Interlock Guard)    63

3.10.1    مزایای حفاظ اینترلاک    63

3.10.2    معایب حفاظ اینترلاک    63

3.11       حفاظ‌های اتوماتیک (دور کننده    64

3.12       حفاظ‌های توقف اضطراری    64

3.13       سایر انواع حفاظ‌ها    64

3.14       خطرات ماشین‌آلات    66

3.14.1    ماشین‌آلات دفتری شامل دستگاه کپی و کاغذ خردکن    66

3.14.2    دستگاه‌های تولید و تعمیر شامل سنگ سنباده و اره پایه‌دار    66

3.14.3    وسایل کشاورزی و باغداری شامل چمن‌زن و اره زنجیری    67

3.14.4    ماشین‌آلات کاهش حجم و حمل زباله    68

3.14.5    ماشین‌آلات ساختمان سازي: شامل میکسر سیمان و اره گرد    68

3.15       ابزارهای دستی و برقی قابل حمل    68

3.16       ابزارهای برقی قابل حمل‌ونقل    69

3.17       ایمنی در عملیات تعمیر و نگهداری    70

منابع    72

 فصل 4         الکتریسیته    73

4.1        الکتریسیته    74

4.2           تجهیزات حفاظتی    78

4.2.1      فیوز یا حفاظ در برابر جریان بیش از حد    78

4.2.2      مدارشکن    79

4.2.3        اتصال به زمین    79

4.2.4        ایزولاسیون    79

4.2.5        کاهش ولتاژ    80

4.2.6        ابزارهای باتری‌دار    80

4.2.7        مدارشکن جریان باقی‌مانده (RCCB)    81

4.2.8        عایق دوگانه    81

4.3        خطرات اصلی الکتریسیته    82

4.3.1      فعالیت ناایمن مرتبط با تجهیزات الکتریکی قابل حمل‌و‌نقل    82

4.4        بازرسی و نگهداری تجهیزات الکتریکی    83

4.4.1      انواع بازرسی    84

4.5        کار روی تجهیزات برق‌دار/ زنده    87

4.6        صلاحیت    87

منابع    88

 فصل 5         ایمنی آتش‌سوزي    89

5.1        اصول احتراق    90

5.2        علل اصلی انتشار حریق    92

5.3        طبقه‌بندی آتش‌ها    93

5.4        ارزیابی ریسک حریق    94

5.5        پیشگیری، حفاظت و اقدامات احتیاطی در برابر حریق    96

5.5.1      پیشگیری از حریق    96

5.5.2      حفاظت در برابر حریق    97

منابع    108

 فصل 6         خطرت بالقوه بهداشت شغلی    109

6.1        حالت فیزیکی مواد خطرناک    111

6.2        سم‌شناسی    113

6.3        حدود مجاز تماس شغلی    116

6.4        عوامل زیان‌آور شیمیایی مختلف    118

6.5        گرد و غبارهای هوابردی    121

6.6        سیستم دفاعی بدن    123

6.7        منابع اطلاعات مواد خطرناک    125

6.8        مراحل ارزیابی ریسک مواد خطرناک    127

6.9        پیشگیری و کنترل مواجهه    129

6.10       تهویه موضعی و عمومی    131

6.10.1    تهویه موضعی    131

6.10.2    تهویه عمومی    133

6.11       اندازه‌گیری خطرات بهداشتی    134

6.11.1    مراحل اندازه گیری خطرات بهداشتی    134

6.12       حفاظت از محیط زیست    137

6.12.1    استراتژی کنترل آلودگی    138

6.12.2    برنامه‌ریزی و روش‌های اجرایی شرایط اضطراری    139

6.12.3    مدیریت پسماند    140

منابع    142

 فصل 7         کنترل خطرات فیزیکی و روانی در محیط کار    143

7.1        صدا    144

7.1.1      سیستم شنوایی انسان    145

7.1.2      افت شنوایی    147

7.1.3      تکنیک‌های کنترل صدا    149

7.1.4      حفاظت از شنوایی    152

7.1.5      اندازه‌گیری صدا    154

7.2        پرتوها    155

7.2.1      پرتوهای یونیزان    155

7.2.2      پرتوهای غیریونیزان    158

7.3        محیط کار و الزامات رفاهی    160

7.4        ارگونومی    166

7.5        ارتعاش دست- بازو    172

7.6        استرس    173

7.7        خشونت در محيط کار    175

7.8        مواد مخدر و مشروبات الکلی در محیط کار    177

7.9        بررسی خطرات بالقوه در عمل    178

منابع    182

 فصل 8         فعالیت‌های ساخت‌وساز    183

8.1        مدیریت پروژه‌های بزرگ ساخت‌وساز    184

8.1.1      کارفرما    184

8.1.2      مشاور    184

8.1.3      طراح    185

8.1.4      پیمانکار اصلی    185

8.1.5      پیمانکاران فرعی    186

8.2        اطلاعات ایمنی و بهداشت قبل از ساخت‌وساز    186

8.3        فاز ساخت‌وساز    187

8.4        فایل پروژه    189

8.5        اقدامات احتیاطی دیگر برای کودکان    190

8.6        خطرات اصلی سایت‌های ساخت‌وساز    191

8.6.1      خطرات عمومی    191

8.6.2      خطرات     191

8.6.3      کار در ارتفاع: کار روی سقف‌ها    195

8.7        نردبان‌ها    197

8.7.1      دسته‌بندی نردبان‌ها    198

8.7.2      بازرسی، تعمیر و نگهداری نردبان    199

8.7.3      نردبان متحرک    199

8.8        داربست‌بندی    200

8.8.1      داربست‌های مستقل مهار شده    202

8.8.2      سکوی کار    205

8.8.3      داربست‌های تیر عرضی    209

8.8.4      داربست‌های متحرک    210

8.9        سکوهای کاری بالابر و متحرک و تجهیزات معلق دسترسی    213

8.10       گودبرداری‌ها    215

8.11       خطرات تخریب    217

8.12       خطرات بهداشتی در صنعت ساخت‌وساز    219

8.13       انبار مواد مختلف در سایت‌های ساخت‌وساز    220

8.14       خطرات الکتریکی سایت‌های ساخت‌وساز و اقدامات احتیاطی مربوط به آن    222

8.15       سرویس‌های زیر زمینی    223

منابع    223

مقدمه

     يكي از نشانه‌های رشد و توسعه پايدار، داشتن نيروي انساني سالم به‌عنوان گرانمایه‌ترین سرمايه ملي كشور است و يكي از ابعاد دستيابي به اين مهم رشد و ترويج همه‌جانبه فرهنگ ايمني در محيط كار است.

     بديهي است كه پیشرفت‌های تكنولوژي و توسعه پروژههاي زيربنايي باوجود تمام مزايا و منافعي كه براي نسل بشر به همراه داشته‌اند، سرمنشأ مخاطرات و نارسایی‌های قابل‌توجهی نيز بوده‌اند، آمارهاي نگران‌کننده حوادث كوچك و بزرگ و بیماری‌های شغلي كه هرلحظه در گوشه‌ای از اين دنياي پهناور به‌ویژه در كشور ما رخ می‌دهد و واقعيت انکارناپذیر آن اين است كه به‌رغم توسعه و تكامل فنون و فن‌آوری، جلوگيري از حوادث و بیماری‌های ناشي از كار به‌طور كامل امکان‌پذیر نبوده و نمی‌توان آن را از صحنه زندگي بشر به‌طور كامل حذف نمود وليكن می‌توان با استفاده از روش‌های علمي و با بهره‌مندی از اصول مديريت ايمني تا حدود زيادي از آنها پیش‌گیری نمود. لذا بر اساس مسئوليت دوران خدمت براي توسعه فرهنگ ايمني، تهيه و تدوين كتب با موضوع ايمني را سرلوحه برنامه كاري خود قرار داده و ازآنجایی‌که مخاطبان اين مجموعه از كتب كارگران، کارفرمایان و ساير اقشار با هر سطح علمي در نظر گرفته‌شده است. اين كتاب دربرگیرنده نكات ايمني و بهداشت حرفه‌ای در عمليات بر اساس منابع NEBOSH IGC2 با همكاري سركار خانم مهندس مهناز محسني ترجمه گرديده است، اميد است اين اقدام بتواند قدم مثبتي در جهت ايجاد و تغيير نگرش مطلوب براي صيانت از نيروي انساني را در پي داشته باشد.

جادارد كه از زحمات سركار خانم مهندس مهناز محسني كارشناس ارشد بهداشت حرفه‌ای و همه عزيزاني كه در اين راه زحمت‌کشیده‌اند قدردانی و تشكر نمايم.

محمد اصابتي                              

مدير كل سابق بازرسي كار و دبير شوراي عالي حفاظت فني كشور

پيش‌گفتار

     در عصر حاضر با پيشرفت روزافزون در عرصۀ علم و تكنولوژي و به تبع آن صنعتي شدن محيط­هاي كاري، شاغلان در معرض عوامل زيان‌آور متعددي قرار مي­گيرند. متأسفانه هرچه بر ميزان صنعتي شدن افزوده می‌شود به همان نسبت ميزان و شدت خطرات محيط­هاي كاري و بیماری‌های شغلي افزايش مي­يابد به‌طوري‌كه در كشورهاي مختلف و به‌ویژه در كشورهاي در حال توسعه سالانه هزاران شاغل به علت عوارض شغلي از كار باز می‌مانند؛ به همين دلیل مسئله تضمين ايمني و سلامت شغلي كاركنان اهميت ويژه­اي مي‌يابد.

     حفظ و صيانت از نيروهاي كار وظیفه‌ای است همگانی که بخشی از آن بر عهده فارغ‌التحصیلان رشته بهداشت حرفه‌ای است که ‌باید به رسالت خويش عمل کنند و در جهت آشناسازي كاركنان با عوامل زيان‌آور موجود در محیط‌های كار گام بردارند. کتاب حاضر كه در هشت فصل به بیان خطرات و کنترل‌های آن در موضوعات حرکت ایمن افراد و وسائل نقلیه در محیط‌های کار، حمل‌و‌نقل دستی بار، خطرات تجهیزات کار، الکتریسیته، آتش‌سوزی، خطرات شیمیایی، بیولوژیکی، فیزیکی و فیزیولوژیکی و نیز خطرات اصلی فعالیت‌های ساخت‌و‌ساز می‌پردازد در واقع برگردان متون آموزشي دوره بين‌المللي NEBOSH IGC2 است؛ و قصد دارد با بيان مطالب علمي به‌طور روان و قابل فهم براي كليه افراد، موجبات افزايش سطح آگاهي آن‌ها از خطرات محيط كارشان را فراهم آورد.

     بعلاوه با مطالعه این کتاب آمادگی علمی لازم برای شرکت در آزمون بین‌المللی آشنایی با ایمنی و بهداشت حرفه‌ای NEBOSH IGC 2 در افراد ایجاد خواهد گردید.

     در پایان از تمامی اساتید محترم و کارشناسان گرامی صمیمانه تقاضا می‌شود نظرها، پیشنهادها و انتقادهای سازنده خود را برای بهبود این مجموعه در اختیار اینجانب قرار دهند.

و من‌ا... توفیق

مهناز محسنی

کارشناس ارشد بهداشت حرفه‌ای