کتاب مدیریت استراتژیک سیستم های اطلاعات پیشرفته اثر احمد سرداری ناشر فدک ایساتیس

پیش‌گفتار

     انقلاب صنعتی چهارم و فناوری‌های نوظهوری نظیر اینترنت اشیا، هوش مصنوعی، رباتیک و تولید افزایشی به ایجاد روش‌های تولید جدید و مدل‌های کسب‌و‌کار‌ جدید‌ منجر شده است که تولید را به شکلی بنیادی دستخوش تغییر ‌سازد. سرعت و اندازه تغییرات تکنولوژی همراه با ظهور و بروز سایر روندها، لایه‌ای از پیچیدگی را به چالش‌های کنونی استراتژی‌های توسعه خواهد افزود که در عمل بهره‌وری و رشد فراگیر را متأثر خواهد ساخت. در این شرایط کشورها باید تصمیم بگیرند که چگونه به این پارادایم جدید تولید واکنش نشان دهند و برای آن برنامه‌ریزی نمایند. این امر مستلزم آن است که کشورها از میزان آمادگی ساختار تولید خود برای تغییرات آینده آگاه باشند. کسب‌و‌کارهای دیجیتال را انسان‌های توانمند و مسلط به علوم و مهارت‌های دیجیتال پیش می‌برند. چنین منبع ارزشمندی باید از طریق آموزش و مدیریت دانش تأمین شود و راهکارهایی دیجیتال برای تسهیل فرایند نقش‌آفرینی آنان پیاده‌سازی کرد. موضوع ایجاد یک معاونت یا مدیریت با محوریت توسعۀ دیجیتال نیز اکنون در دستور کار بسیاری از شرکت‌های پیشرو قرار گرفته است. چنین واحد سازمانی در صورت ایجاد شدن، می‌تواند نقش برنامه‌ریزی، ایده‌پردازی و نظارت بر تمامی تلاش‌های سازمان در سفر دیجیتال را بر عهده گیرد. تکنولوژی به چهار شکل، ارزش کسب‌وکار‌ها را مدیریت می‌کند: اتصال توسعه‌یافته، اتوماسیون کارهای دستی، توسعه تصمیم‌گیری و نوآوری محصول یا خدمات. ابزارهایی مانند تحلیل داده‌های بزرگ، اپلیکیشن‌ها، سیستم‌های گردش کار و پایگاه‌های ابری، اغلب توسط سازمان‌ها گزینش و به‌کار گرفته می‌شوند؛ به خصوص در بخش‌های فروش و بازاریابی. این امر فرصت‌های از دست رفته‌ای را برای کسب بیشترین مزیت از سرمایه‌گذاری‌های دیجیتال ایجاد می‌کند.

     مجمع جهانی اقتصاد در گزارشی با عنوان «آمادگی برای آینده تولید» به معرفی و توسعۀ شاخصی برای سنجش میزان آمادگی کشورها برای مواجهه با تغییر تکنولوژیکِ عظیم در جریان پرداخته است. این شاخص خود دارای دو بخش شامل ساختار تولید (اندازه و پیچیدگی تولید)، و محرک‌های تولید (شامل تکنولوژی و ابداع، سرمایه انسانی، تجارت جهانی و سرمایه‌گذاری، چارچوب نهادی، منابع پایدار و محیط تقاضا) است. امروزه در عصري زندگي مي‌كنيم كه بسياري از آموز‌ه هاي سنتي دگرگون شده و در حال تغيير مستمر است. اين تغييرات در حوزۀ سازمان و مديريت بارزتر است و آثار آن در قالب خلاقيت، نوآوري و خلق دانش در جهت بهبود كيفيت زندگي بشر قابل درك است. وجه مميزۀ سازمان‌ها در عصر اطلاعات و ارتباطات، همانا دانش‌ محوري و آفرينش دانش توسط منابع انساني است. امروزه اطلاعات، برگ برندۀ شركت‌هاي بزرگ تجاري مي‌باشد. از آنجا كه گردآوري اطلاعات به روش دستي و ‌‌معمولي براي شركت‌هاي چندمليتي بزرگ، غيرممکن است، بنابراین آن‌ها به سيستم‌هاي اطلاعاتي براي پركردن اين خلأ روي آورده‌اند. اطلاعات لازمه تصميم‌گيري است و امروزه پديد‌ه‌ای نظیر انفجار اطلاعات و آلودگي اطلاعات مطرح است كه لازمه استفاده مفيد از اطلاعات در اين آشفته بازار وجود سيستم‌هاي اطلاعاتي يکپارچه و منسجم براي تنظيم و منظم كردن اطلاعات براي استفاده كاوشگران اطلاعات مي باشد. از طرفي بيش از هشتاد درصد كار روزانه مديران صرف اطلاعات مي‌شود از جمله دريافت اطلاعات، برقراري ارتباط و استفاده از اطلاعات در طيف وسيعي از امور مختلف. از آنجايي كه اطلاعات مبناي تمام فعاليت‌هاي يك سازمان است، سيستم‌هايي بايد وجود داشته باشند كه اطلاعات را توليد و مديريت كنند. هدف چنين سيستم‌هايي ايجاد تضمين در ارائه اطلاعات صحيح و قابل اطمينان در مواقع مورد نياز و در شکل قابل استفاده است. سیستم‌های پشتیبانی از تصمیم در تجزيه و تحليل اطلاعات و انتخاب راه درست براي مديران به صورت مشاور كمك مي‌كنند، كه خود موجب اخذ تصميم مناسب از سوي مدير مي‌گردد. اين سيستم‌ها موجب آناليز سريع و دقيق اطلاعات و پيدايش يك سيستم پشتيباني تصميم براي مديران در تمام سطوح مي‌شود. بالابردن اطلاعات كاربران و بالاخص مديران در زمينۀ استفادۀ مؤثر از سيستم‌هاي اطلاعاتي مديريت و سيستم‌هاي تصميم‌يار و تأكيد برآن سيستم‌ها به‌عنوان يك ضرورت، موجب برنامه‌ريزيِ شايسته‌تري در سازمان‌ها مي‌گردد. همچنين پيشرفت فناوري و دانش، بيش از هر زمان ديگري مديران را نيازمند به دسترسي به داده‌ها، اطلاعات مربوط به فعاليت‌هاي درون سازماني و وضعيت فعاليت و دانش نموده است؛ اطلاعات و دانشي كه م‌ توانند ضمن ايجاد امکان تصميم‌گيري‌هاي مناسب براي مديران، به‌عنوان پشتيبان تصميمات آن‌ها نيز مورد استفاده قرار گيرد. در حقيقت وجود سيستم‌هاي اطلاعاتي در سازمان‌ها، به لحاظ نوع فعاليت، روش‌هاي اجرا و اهداف پيچيده آن، نياز به تصميم‌گيري مؤثر مديريت، جايگاه ويژه‌اي را به خود اختصاص داده است. چنين سيستم‌هايي، سيستم‌هاي اطلاعات نام‌گذاري شده‌اند. مديران مي‌توانند با استفاده از اين اطلاعات، چگونگي اثربخشي تصميمات و فعاليت‌هاي سازماني را كنترل كنند و با برنامه‌ريزي و تصميم‌هاي به‌موقع، بر توانمند كردن سازمان خود بيفزايند.

     در آستانۀ قرنی که سیاست جهانی در امر ارتباطات، معطوف به تشویق انتشار آزاد اطلاعات، گسترش دامنۀ اطلاعات و مشارکت نهادن دانش است، تحلیل و بهره‌گیری سریع از حجم فزایندۀ اطلاعات و تبدیل آن‌ها به ارزش‌های اقتصادی توان‌مندی کلیدی و ارزشمند به شمار می‌آید. بنابراین، پیوستگی چرخۀ تبدیلِ ایده به ثروت شامل مراحل مختلفی نظیر کشف قانون‌مندی‌های طبیعی، شکل‌گیری ایده‌های کاربردی بر مبنای مشاهدات علمی یا نیازهای طبیعی ،ارتقای سطح ایده و مرحلۀ فناوری، توسعۀ ایده‌ها و تبدیل آن‌ها به فرایند یا محصول، تولید رقابت‌پذیر و اقتصاد و سرانجام ورود به چرخۀ مالی و کسب و کار است. چرخه‌ای که تمامی مراحل آن با تولید اطلاعات و دانش همراه است و دیگر کمتر کسی در عرصۀ بین‌المللی بر شروع و تکمیل این چرخه به وسیله یک فرد یا یک بنگاه و یا یک کشور معتقد است. حاصل این همه مراحل، دستاورد‌های بشری است که در عرصۀ یک رقابت اخلاقی با رعایت حقوق مادی و معنوی پدید‌آورندگان آن قابل انتقال و تداوم است. بر خلاف تصور سنتی، علم و ثروت نه تنها رقیب یک‌دیگر نیستند بلکه هر دو نمودی از فرایند توسعه به شمار می‌روند که در بخشی از آن اندیشمندان و در بخشی تجارت‌کنندگان جلودارند و توسعه و رفاه حاصل تعامل نظام‌مند تمامی عناصر فعال این چرخه است. بهره‌گیری از تجربیات و نظرات افرادی که در کارنامۀ خود آتش‌بیار هر دو معرکۀ تولید علم و خلق ثروت بوده‌اند از دیگر نقاط مثبت اثر است. مناسب‌ترین و مؤثرترین جلوۀ اطلاعات آن است که مدیریت را در اتخاذ تصمیم بهتر یاری می‌دهد. بنابراین، با توجه به پیشرفت روز‌افزون علم و فناوری، گسترش اطلاعات در سازمان‌ها، پیچیده‌تر شدن امور تصمیم‌گیری و ... یک سازمان همواره به منظور تصمیم‌گیری سریع و دقیق نیاز به اطلاعات مناسب دارد و این امر میسّر نیست مگر اینکه مدیران با دریافت اطلاعات و پردازش آن‌ها به شناختی از سیستم دست یابند و بر اساس آن گزینه‌های ممکن را شناسایی و بهترینِ آن‌ها را انتخاب نمایند. از‌این‌رو، به منظور افزایش در سرعت و پردازش اطلاعات، اتخاذ تصمیمات بهتر، حفاظت اطلاعات محرمانه و ... ایجاد مدیریت استراتژیک سیستم‌های اطلاعاتی در هر سازمان از جمله ضروریات می‌باشد. 

مقدمه

     تحول دیجیتال و فناوری نه ‌تنها نقشی مهم در زندگی بشر امروزی ایفا می‌کند، بلکه باعث تغییر و تحولات زیادی در صنعت و کسب‌وکار شده است. ظهور تکنولوژی‌هایی مانند هوش مصنوعی، اینترنت اشیا، بلاک‌چین و شبکه‌های اجتماعی، زمین و ساکنانش را به شدت متحول کرده است. در دانش مدیریت استراتژیک، محیط به اکوسیستمی گفته ‌می‌شود که تعدادی از بازیگران مجزا به صورت فردی یا گروهی به صورت یا بنگاها در تعامل و تقابل هستند. بازیگران مختلف در این اکوسیستم، ارتباطات، تعاملات و تقابلات متفاوتی را با سازمان برقرار می‌کنند. نزدیک‌ترین لایه ارتباط این بازیگران، با سازمان تعامل و تقابل است که زیاد و منظم است و شامل مشتریان، تأمین‌کنندگان، فراهم‌آورندگان خدمات و رقبا می‌شود. هر کدام از آن بازیگران هم در پیرامون خود محیط نزدیک دیگری دارند که بر روی سازمان هم مؤثر خواهند بود و البته درجۀ تأثیرشان خفیف‌تر است. اما به هر حال بر ارتباط و بنگاه‌ تأثیر گذارند و البته ممکن است هر لحظه به این محدوده بازیگران جدیدی نیز اضافه شود که تازه بر موانع ورود غلبه کرد‌ه‌اند به محدودۀ اکوسیستم وارد شد‌ه‌اند و طبیعتاً برای دستیابی به انتخاب استراتژیک مناسب باید این بازیگران را به دقت تحلیل کرد تا دریافت که میزان تأثیر آن‌ها بر سازمان چقدر است. گام آخر در استراتژی‌گذاری بر مبنای تحلیل بازار، شناخت گروه‌های استراتژیک است که به منظور فهم بهتر و دقیق‌تر عملکرد رقبا و تنظیم تفصیلی استراتژی سازمان انجام می‌شود. گروه‌های استراتژیک، مجموعه شرکت‌هایی‌اندکه در بخشی از بازار فعالیت می‌کنند و از لحاظ ساختار و استراتژی رقابتی با یکدیگر مشابه می‌باشند. استراتژی تحول دیجیتال از روندهای جهانی است که البته در ایران نیز اخیراً بحث‌های زیادی دربارۀ آن شنیده می‌شود. سازمان‌ها در صدد آن هستند که با ایجاد تحول دیجیتال، مزیت رقابتی ایجاد کنند ( البته اگر خوب طراحی و اجرا شوند). البته در مواردی این تحولات با نیت ایجاد مزیت رقابتی پیاده سازی می‌شوند، در حالی که مواردی نیز برای بقا و ادامه رقابت لازم خواهند بود. طرح‌های “تحول دیجیتال” متعددی با بودجه‌های هنگفت (اگر هم هنگفت نباشند، در این موقعیت اقتصادی بار سنگینی برای سازمان است) شروع خواهند شد و منابع قابل توجهی از سازمان را درگیر می‌کنند و به احتمال زیادی شکست خواهد خورد. دلایل این شکست‌ها متعدد است، ولی مطلبی که در این‌جا سعی دارم توضیح دهم، دقت در ایجاد سنگ بنای این تحول است. می‌توان امیدوار بود اگر مدیران درک درستی از تحول دیجیتال و فلسفه آن داشته باشند، سنگ اول را درست بنا نهند و از کج رفتن این تحول‌ها تا ثریا جلوگیری کنند. تحول استراتژیک دیجیتال عبارت است از تحولی ژرف و عمیق در مدل کسب و کار، فعالیت‌ها، فرایندها و شایستگی‌ها برای بهره‌برداری مؤثر از فرصت‌های تکنولوژی‌های دیجیتال و تغییرات روند جامعه با نگرش استراتژیک که پارادایم‌های ذهنی کنونی و آتی را در بر گیرد. تکنولوژی بخشی بزرگ و جدایی‌ناپذیری از زندگی روزمرۀ بشر است که باعث تحول‌های شگفت‌انگیز در علم و پیشرفت‌های عظیم در صنعت شده است. یکی از حوزه‌هایی که در دهۀ اخیر دست‌خوش تغییرات و تحولات زیادی بوده دیجیتال است که نحوۀ تعامل افراد با یکدیگر و اطرافشان را متحول کرده است. رویکرد مدیریت استراتژیک سیستم‌های اطلاعاتی در سازمان‌ها سبب توانایی مدیران در شناخت عوامل مؤثر در دستیابی به اهداف مورد نظر است و اینکه چگونه این عوامل مؤثر برای مشتری ارزش می‌آفریند. این بصیرت نسبت به عوامل تأثیرگذار در خلق ارزش، قدرت تشخیص ایجاد می‌کند. بدون این تشخیص، صرف منابع (مادی و غیرمادی) سازمان برای دستیابی به موفقیت بی‌حاصل خواهد بود. امروزه ، پیشرفت‌ها در هوش مصنوعی و یادگیری ماشینی راهی برای بنگاه‌های اقتصادی ایجاد کرده بود تا به‌راحتی در میان اطلاعات جست‌وجو و طبقه‌بندی کنند و مهم‌ترین دیدگاه‌ها را بیابند تا صنعت همگام با مشتری تغییر کند. پیش‌بینی می‌شود تا سال ۲۰۲۲ مدل های کسب وکار  حدود ۹۰ درصد از کمپانی‌های جهان اطلاعات و آنالیز آن‌ها را ارزشمندترین دارایی شرکت بدانند. شرکت‌های زیادی ممکن است در زمینۀ تحول دیجیتال و تکنولوژی‌های روز سرمایه‌گذاری کرده باشند. طبق تحقیقی که توسط گروه دکتر جرج وسترمن از بیش از 400 شرکت موفق در اجرای طرح‌های تحول دیجیتال به عمل آمده، این شرکت‌ها در دو حوزه قابلیت‌های دیجیتال و قابلیت‌های رهبری سرمایه‌گذاری کرده‌اند. قابلیت‌های دیجیتال به شناسایی فرصت‌های پیش روی سازمان در حوزۀ تحول دیجیتال اشاره دارد که باید بر اساس شناخت از بازار، مشتریان و سایر ذی‌نفعان نظیر تأمین‌کنندگان و … و با هوشمندی و درایت و البته با نوآوری و خلاقیت انتخاب شوند. یک جریان مستمر از ابداعات فناوری اطلاعات از اینترنت تا شبکه بی سیم و تا تلفن دیجیتال و سیستم‌های کابلی به طور مستمر دستخوش تبدیل دنیای کسب‌و‌کار شده‌اند. کشورهای توسعه‌یافته، همانند ملت‌های صنعتی غرب اروپا، موانع محدودی سر راه فعالیت‌های بازاریابی ایجاد می‌کنند. آن‌ها همچنین تسهیلاتی برای ورود به بازارهای بین‌المللی ارائه می‌دهند. معمولاً سیستم‌های ارتباطات توزیع و حمل‌ونقل کاملاً توسعه‌یافته‌ای دارند، ولی عوامل تسهیل‌گر آنان محدود است. از طرف دیگر در کشورهای توسعه‌یافته، به رویکرد انعطاف‌پذیری نیاز دارند. از آنجا که آنان تمایل به تنگ‌نظری در امتیازات ملی خود و کمتر توسعه‌یافته در فراساختار خود دارند؛ با این همه، استعداد فروش آن‌ها کاملاً قطعی است. بنابراین، با توجه به استراتژی ورود به بازار براساس ارزیابی متغیرهای ذیل قابل تدوین می‌باشند: یک شرکت، وقتی به سوی بازارهای خارجی حرکت می‌کند، می‌تواند یکی از سه استراتژی اساسی را دنبال کند. شرکت با توجه به محصول و خط مشی ارتباطی خود، می‌تواند با اتخاذ همان روش در بازار داخلی، یک «استراتژی توسعه‌ای»را انتخاب نماید. «استراتژی انطباق»، نیاز به برخی تغییرات برای تطابق با نیازهای بازار جدید را دارد. ولی هنگامی که روش کاملاً جدیدی مورد نیاز باشد، شرکت می‌تواند «استراتژی ابداع»را برگزیند. این ابداعات به کارآفرینان و شرکت‌های سنتی خلاق امکان ایجاد محصولات و خدمات جدید، توسعه مدل‌های جدید کسب‌و‌کار و تبدیل انجام امور روزمره کسب‌و‌کار را می‌دهد. در این فرایند، برخی از کسب‌و‌کارهای قدیمی، حتی صنایع از بین می‌روند در حالی‌که کسب‌و‌کارهای جدید پدیدار می‌شوند. لذا، جریان پیوسته نوآوری‌های سیستم‌های اطلاعاتی و فناوری اطلاعات از اینترنت در جهان کسب‌و‌کار در حال تغییر و دگرگونی می‌باشند. به همین صورت، مدیریت شرکت‌های تجاری نیز دستخوش تغییر شده است. به کمک تلفن‌های سیار و رایانه‌های مجهز به شبکه‌های دیجیتالیِ پرسرعت، فروشندگان از راه دور و در مسیر حرکت تنها چند ثانیه با پرسش‌ها و دیدگاه‌های مدیران خود فاصله دارند. رشد سیستم‌های اطلاعاتی سازمان با داده‌های بسیار غنی، بدان معناست که مدیران دیگر مجبور نیستند در فضای سردرگمی حرکت نمایند. این تغییرات به کسب کارهای دیجیتالی تبدیل شده است. که تقریباً کلیۀ فرایندهای کسب‌وکار و ارتباطات آن‌ها با مشتریان و تأمین‌کنندگان به صورت دیجیتال صورت می‌پذیرد؛ به این دلایل، عنوان مدیریت استراتژیک سیستم‌های اطلاعاتی را بر این کتاب برگزیده‌ایم.

استراتژی کسب‌وکار  الکترونیکی و بنگاه‌های نوظهور

     ساماندهی وب‌سایت‌های تجاری در کشور مؤثرترین گام برای ایجاد فضای کسب‌و‌کار الکترونیکی به‌خصوص تجارت بنگاه با مشتری خواهد بود؛ به‌ نحوی ‌که مردم در هنگام خرید از طریق اینترنت با اطمینان از این‌که سایت‌ها به تعهدات خود در قبال آنان عمل خواهند کرد و حقوق مصرف‌کنندگان را به رسمیت می‌شناسند،‌ اقدام به خرید ‌کنند. بی‌تردید اجرای سیاست‌های مناسب می‌تواند آثار اقتصادی آن را روزافزون کند. آشکار است که گسترش تجارت الکترونیکی، پیامدهای مهمی برای مصرف‌کنندگان از قیبل خرید کالا با قیمت کمتر، صرفه‌جویی زمان و هزینه و رفاه اقتصادی را در پی خواهد داشت. ساماندهی فروشگاه‌های اینترنتی گام مؤثر برای بهبود فضای تجارت الکترونیکی است. اعتماد و اطمینان به خرید اینترنتی، نقشی برجسته در ترویج تجارت الکترونیکی دارد. یکی از شاخص‌های رایج برای سنجش نفوذ تجارت الکترونیکی، سهم تجارت الکترونیکی از GDP است. افرادی بسیاری با درآمد متوسط در تهران سکونت دارند و متوسط سطح سواد نیز بالاست. بنابراین تجمع فروشگاه‌های اینترنتی در این استان مطابق انتظار است. مطالعات بین کشوری آنکتاد (2019) نشان می‌دهد که هر چه شاخص تجارت الکترونیکی بنگاه با مشتری (مرکب از ضریب نفوذ کارت‌های اعتباری، فروشگاه‌های اینترنتی و تحویل کالا) بهتر باشد تعداد خریداران برخط(آنلاین) نیز بیشتر خواهد بود. برای رشد تجارت الکترونیکی در ایران، لازم است سیستم تحویل کالا و پرداخت از طریق موبایل بهبود یابد. برای فروش کالاهای فیزیکی، نبود سیستم تحویل کالا، مانع بزرگی برای جذب خریدران برخط و نفوذ تجارت الکترونیکی خواهد بود. ساختار بازار تجارت الکترونیکی در ایران به گونه‌ای است که هیچ فروشگاه اینترنتی نقش مسلط ندارد؛ بلکه ترکیبی از بنگاه‌های کوچک و متوسط است. به بیان دیگر، تعداد زیادی از فروشگاه اینترنتی در زمینه‌های مختلف فعالیت دارند.

نظریه استراتژیست‌ها دربارۀ استراتژی‌ها چیست ؟

     مایکل پورتر جمله معروفی دارد به این مفهوم که «ماهیت استراتژی انتخاب چیزهایی است که نباید انجام داد». در مقاله «استراتژی چیست؟»می‌توانید توضیحات بیشتر پورتر در خصوص مفهوم دقیقی را که وی از این جمله مراد می‌کند، پیدا کنید، اما عجالتاً این جمله مرا به یاد آن نصیحت کهن می‌اندازد: سر توفیق انسان «تمرکز» است. این مقوله برای شرکت‌ها و سایر موجودیت‌های سازمانی برقرار است. اگر فرد یا سازمانی بتواند به درستی دریابد چه کارهایی را نباید به هیچ‌وجه انجام دهد و بر وسوسۀ انجام آن‌ها نیز غلبه کند آنگاه در مسیری استراتژیک قرار گرفته است. اما واقعیت این است که تنها انسان‌های محدودی می‌توانند بر وسوسۀ انجام کارهای گوناگون غلبه کنند؛ با نگاهی به دور و بر، جمع بی‌شماری از انسان‌های همه‌کاره هیچ‌کاره را می‌بینم که تعدد اهداف دارند و دقیقاً نمی‌دانند قرار است چه کارهایی را انجام ندهند. به هر کاری ناخنکی می‌زنند و بعداً پشیمان می‌شوند و سراغ کار دیگری می‌روند و وقتی سن و سالی از آن‌ها گذشت باز هم دقیقاً نمی‌دانند می‌خواستند چه‌کاره شوند، و چه کارهایی نباید انجام می‌دادند. برای شرکت‌ها تعیین اینکه چه چیزهایی را نباید انجام دهند بسیار کار پیچیده‌ای است، چراکه سازمان‌ها سیستم‌های به مراتب پیچیده‌تری از انسان‌ها هستند (سلسله مراتب پیچیدگی سیستم‌های بولدینگ را به خاطر آورید) اما دست‌کم وقتی به خودم فکر می‌کنم می‌بینم ماجرای انسان‌ها نیز فوق‌العاده پیچیده است! واقعاً یک انسان چگونه می‌تواند به این سؤال پاسخ مناسبی بدهد که چه چیزهایی (کارهایی) را نباید انجام داد؟

ساختار کتاب

     در پایان، حوزه‌ای با عنوان تحول یا دگرگونی استراتژیک سیستم‌های اطلاعاتی مطرح می‌شود که در سطح جهانی، اهمیت روزافزونی یافته است. در دو دهه گذشته، سازمان‌های بسیاری بوده‌اند که اقدام به استفاده از فناوری اطلاعات برای پیش‌بُرد فعالیت و توسعه کسب‌و‌کار خود کرده‌اند و با وجود استفاده از سیستم‌ها و فناوری‌های به‌روز و نوین، در نهایت به نتایج بیشماری و موفقیت چشم‌گیری دست یافتند. این مهم به‌دلیل همسویی و به‌روزرسانی سیستم‌ها و ایده‌های کسب‌و‌کار الکترونیکی و تغییر در مدل کاری بنگاه‌ها در استفاده از فناوری‌های پیشرفته در کسب‌وکار خود بوده است. تحول استراتژیک به مفهوم طراحی مجدد مدل سیستم‌های اطلاعات و ایجاد تغییرات زیرساختی در مدل درآمد و هزینۀ شرکت‌ها پیش از استفاده از فناوری‌های نوین است. مفهوم رویکرد طراحی نیز در همین راستا در تحول دیجیتال سیستم‌های اطلاعاتی به خدمت گرفته می‌شود تا زیرساخت‌ها بازطراحی شوند و مدل استراتژیک و سودآوری سازمان، به‌شکل بنیادی مورد بررسی قرار گیرد. کتاب فوق (دارای چهارده فصل، همراه با پیش‌زمینه و مثال‌ها، سؤالات هم‌اندیشی و مطالعه موردی) چشم‌اندازی از مفاهیم بنیادی مدیریت استراتژیک سیستم‌های اطلاعات با رویکرد به طراحی، مدل‌ها و پیاده‌سازی فرایند‌های مختلف آن می‌باشد. با استفاده از چارچوب یکپارچه در جهت توصیف و تحلیل یکپارچه سیستم‌های اطلاعاتی ارائه می‌شود. این چارچوب نشان می‌دهد که سیستم‌های اطلاعاتی از اجزای سازمان، فناوری و مدیریت تشکیل شده‌اند. در بخش‌های مختلف، مورد کاوی مختلف و مثال‌های دنیای واقعی از سازمان و شرکت‌هایی برای نمایش مفاهیم مدیریت استراتژیک سیستم‌های اطلاعاتی  ارائه شده است. در پایان لازم است توضیح دهم که این کتاب حاصل سالیان متمادی تدریس در مقطع کارشناسی ارشد می‌باشد و تلاش بسیار شده است که محتوای کتاب در چارچوب سرفصل دانشگاه باشد. لذا، از راهنمایی و مشاوره همکاران و از دانشجویان که تخصص و تجربه عملی داشته‌اند، استفاده نموده‌ام، و از یکایک آن‌ها کمال تشکر و امتنان را دارم . همچنین ، از صبر و تحمل خانواده گرامی، جهت ایجاد فرصت مناسب و تشویق در بهره‌وری مناسب تشکر و قدر‌دانی می‌نمایم. امید است دانشجویان، مدیران و همۀ خوانندگان از محتوای کتاب بهره لازم را ببرند.

والسلام

دکتر احمد سرداری

دانشیار و عضو هیئت علمی گروه مدیریت بازرگانی دانشگاه شاهد

خرداد ماه ۱۴۰۱

فهرست مطالب

فصل 1         

مبانی شناختی سیستم‌های اطلاعاتی   ۱

پیش‌گفتار فصل    ۲

مقدمه و ادبیات فصل    ۲

داده و اطلاعات    ۴

فراوری داده‌ها (فرایند‌ها)    ۵

تصمیمات   ۶

سبک شناختی و پیشینه    ۶

مدل تصمیم‌گیری    ۸

سطوح تصمیم مدیریتی    ۱۰

برنامه‌ریزی استراتژیک    ۱۱

برنامه‌ریزی تاکتیکی و کنترل    ۱۱

برنامه‌ریزی عملیاتی و کنترل    ۱۲

ساختار تصمیم‌گیری    ۱۳

ارزش اطلاعات    ۱۵

ارزش قابل محاسبه    ۱۵

ارزش غیر قابل سنجش    ۱۸

رویکرد سیستمی    ۱۸

ویژگی‌های سیستم    ۱۹

اهداف سیستم    ۲۱

ورودی‌ها و خروجی‌های سیستم    ۲۱

محیط و مرز سیستم‌ها    ۲۲

زیرمجموعه سیستم و سلسله مراتب سیستم    ۲۳

تجزیه زیرمجموعه سیستم    ۲۷

رویکردهای کلان سیستم در مقابل رویکردهای خُرد سیستم    ۲۸

کنترل    ۳۱

سیستم‌های اطلاعات مدیریت    ۳۲

واژه‌گان فنی جایگزین    ۳۵

پایگاه داده    ۳۶

مدل‌ها    ۳۸

نرم‌افزارهای کاربردی    ۳۸

نظرسنجی مستقیم     ۳۸

سیستم‌های مدیریت اطلاعات به‌عنوان مجموعه‌ای از زیرسیستم‌ها    ۳۸

سیستم‌های مدیریت اطلاعات و تصمیم‌گیری    ۴۰

طراحی سیستم مدیریت اطلاعات    ۴۱

بایدها و نبایدها در طراحی سیستم‌های اطلاعات مدیریت    ۴۲

رهیافتی به طراحی سیستم‌های اطلاعات مدیریت    ۴۳

تولید سیستم ‌های اطلاعات مدیریت    ۴۵

اطلاعات رسمی و غیررسمی    ۴۶

تمرین‌ها    ۴۸

فصل 2         

استراتژی و سیستم‌های اطلاعاتی   ۵۱

مقدمه    ۵۲

مسئله نیاز به استراتژی کسب‌وکار    ۵۲

برنامه‌ریزی استراتژیک کسب‌و‌کار    ۵۳

تعیین اهداف و مأموریت‌های کسب‌و‌کار    ۵۵

تشخیص آینده‌نگری مناسب و تمایز عملکرد با اهداف    ۵۵

پیشرفت استراتژی کسب‌و‌کار    ۵۶

استراتژی سیستم‌های اطلاعاتی کسب‌وکار    ۵۶

نیروهای رقابتی در صنعت-مدل پنج عاملی (مایکل پورتر-میلر1985)    ۵۸

عرضه‌کنندگان    ۵۹

مشتریان    ۶۰

محصولات کمکی یا پشتیبان    ۶۰

ورودی‌های جدید    ۶۱

رقابت    ۶۱

اثربخشی عوامل محیطی بر سازمانها    ۶۳

توسعه درون سازمانی     ۶۴

جایگاه مدل طبقۀ نولان    ۶۴

مدل نولان    ۶۵

مدل نولان- ( برنامهریزی استراتژی)    ۶۷

انتقادی به مدل نولان    ۶۷

مدل ایرال    ۶۸

تأثیر متقابل نیروهای فعال داخلی    ۶۹

ایجاد فرصت فناوری اطلاعات مبتنی بر زنجیرۀ ارزش    ۷۱

اقدامات اولیه    ۷۲

مدیریت سیستم‌های اطلاعاتی    ۷۴

شبکه استراتژی    ۷۵

عوامل مهم موفقیت    ۷۶

استراتژی سیستم‌های اطلاعاتی (وضعیت موجود)    ۷۷

استراتژی کسب‌وکار و استراتژی فناوری اطلاعات    ۷۷

مسیر اصلی و حرکات خلاقانه    ۷۸

اقدام و خلاقیت در منابع برنامهریزی    ۷۸

مهندسی مجدد فرایند کسب‌و‌کار    ۸۰

پرسش‌های فصل    ۸۱

برون‌سپاری    ۸۱

پرسش‌های هم‌اندیشی    ۸۲

خلاصه فصل    ۸۳

 فصل 3         

کاربرد استراتژیک از منابع اطلاعاتی   85

منابع اطلاعاتی به‌عنوان ابزاری استراتژیک   88

سه دسته عمده از قابلیت‌های فناوری اطلاعات    88

چگونه می‌توان منابع اطلاعاتی را به طور استراتژیک مورد استفاده قرار داد؟   90

مدیریت ارتباط با مشتری     94

مدیریت زنجیرۀ تأمین (SCN)    95

استفاده از دیدگاه مبتنی بر منابع برای به‌دست آوردن و حفظ مزیت رقابتی    95

اتحاد استراتژیک   98

 فرایند توسعه مبتنی بر مدل چهار مرحله‌ای   98

جمع‌بندی و خلاصه فصل    101

فصل 4         

مثلث استراتژی سیستم‌های اطلاعات    105

مثلث استراتژی سیستم‌های اطلاعات (I S)    106

مروری بر ساختار و استراتژی کسب‌و‌کار    108

ساختار استراتژی‌های عمومی    110

انواع استراتژی تمایز    112

ساختار فوق رقابت    113

مروری مختصر از استراتژی سازمانی    116

مروری بر استراتژی سیستم‌های اطلاعات    119

خلاصه    122

سؤال‌های مروری فصل    123

بررسی مورد کاوی (روش علمی جدید)    123

یادگیری شنا در فرایند داده‌ها:    123

شکست زودهنگام عامل پیروزی زود‌هنگام    124

یک تغییر کوچک به‌موقع یعنی تغییر همه چیز    124

سؤالات مروری فصل    127

فصل 5         

استراتژی‌های مدیریت اطلاعات و جهانی‌سازی    129

مقدمه    130

جهانی‌سازی و تغییرات در محیط کسب‌وکار    131

تکامل ساختار/ استراتژی شرکت جهانی    132

تکامل استراتژی‌های کنترل با همکاری شرکت بین‌المللی    136

سیستم‌های اطلاعاتی جهانی    138

استراتژی مدیریت اطلاعات جهانی    140

استراتژی مدیریت شبکه و ساختار    142

استاندارد‌ها    143

استراتژی مدیریت داده و ساختار    143

استراتژی / ساختار    144

پایگاه‌های داده همکاری    144

تبلیغات، مارک، بازار، تقویت، فروش    144

ترازبندی استراتژی مدیریت GIS و تجارت جهانی: برنامه‌ای عملی    145

خلاصه و نتیجه‌گیری فصل    146

فصل 6         

فناوری اطلاعات و تغییر فرایند‌های کسب‌وکار    149

چشم‌انداز SILO در مقابل چشم‌انداز فرایند کسب‌وکار    151

چشم‌انداز عملکردی (یا SILO)    151

چشم‌انداز فرایند    153

فرایندهای عملکردی Zara’s Cross    156

ابزارهای تغییر    157

تغییر فزاینده    157

تغییر بنیادی    158

فرایند طراحی مجدد بنیادی    159

ریسک طراحی مجدد بنیادی (رادیکال)    161

چابکی و طراحی مهندسی مجدد فرایندهای پایدار (مداوم)    163

خدمات مشترک    163

سیستم‌های مدیریت فرایند کسب‌وکار (BPM)    164

سیستم‌های سازمانی    165

مشخصات و ویژگی‌های سیستم‌های سازمانی    167

محاسن و معایب سیستم‌های سازمانی    168

زنجیره‌های تأمین یکپارچه    170

هنگامی که سیستم موجب تغییر می‌شود   172

چالش‌های یکپارچه برنامه‌ریزی منابع سازمانی میان شرکت‌ها    173

خلاصۀ فصل    175

فصل 7         

چالش‌ها و استراتژی‌های کسب‌وکار الکترونیکی    177

چالش‌ها و استراتژی‌های کسب‌وکار الکترونیکی   178

انواع تراکنش‌ها یا معاملات تجارت الکترونیکی    180

ساخت و محافظت یک شبکه امنیتی    182

اجرای سیاست امنیتی سیستم    182

ساختار مزیت‌های رقابتی    183

سؤالات هم اندیشی فصل    186

سازمان با فرد (B2C)    186

سؤالات مروی فصل    189

برنامه‌های سازمان با سازمان (B2B)    189

سؤالات مروری فصل    193

دولت الکترونیک    193

خدمات پشتیبانی تجارت الکترونیکی    194

سؤال مروری فصل    202

عدم واسطه‌گری یا واسطه‌گری مجدد    203

 سؤالات هم‌اندیشی    204

 فصل 8         

مزيت رقابتي سيستم‌هاي اطلاعات    205

مقدمه    206

 سه استراتژی عمومی پورتر    206

مزيت رقابتي فناوري اطلاعات، سيستم‌هاي اطلاعات يا اطلاعات؟    207

سيستمي براي كنترل توليد خودرو (وسيله نقليه)    208

سازمان‌ها به‌عنوان سيستم    209

فناوري اطلاعات    211

سيستم‌هاي اطلاعات    211

ديدگاه‌هاي بين‌المللي    212

اطلاعات    213

پايداري مزيت رقابتي حاصل شده از اطلاعات    213

برنامه‌ريزي در جهت مزيت رقابتي اطلاعات    214

چارچوبي براي تجزيه و تحليل مزيت رقابتي    215

آناليز بخش يا صنعت    215

ديدگاه‌هاي بين‌المللي    215

تثبيت موقعيت سازمان (درون) صنعت    216

تجزيه و تحليل داخلي    216

اطلاعات به‌عنوان يك منبع استراتژيك    217

جمع‌بندی و نتيجه‌گيري    217

خلاصه فصل    218

سؤالات هم اندیشی    218

فصل 9         

سیستم‌های کسب‌و‌کار الکترونیکی    219

مقدمه    220

اهمیت و ضرورت کسب و کار الکترونیکی    221

فعالیت‌های واقعی    222

گروه‌ها و دسته‌های انواع کسب‌و‌کار الکترونیکی    224

کسب‌و‌کار الکترونیکی مشتری به مشتری(C2C)    224

کسب‌و‌کار الکترونیک کسب‌و‌کار به کسب‌و‌کار (B2B)    225

فرایند نیاز به کسب‌و‌کار الکترونیکی    225

دسترسی به امنیت و کنترل    226

پروفایل و شخصی‌سازی کردن    227

مدیریت جستجو    227

مدیریت محتوی و کاتالوگ    227

شرکت مایکروسافت: فرایندهای خریدهای تجاری    229

سیستم کسب‌و‌کار مجازی    229

آگاه‌سازی رویداد    230

مشارکت در کسب‌و‌کار    230

فرایند پرداخت الکترونیکی    230

انتقال وجوه الکترونیکی    232

پرداخت‌های الکترونیکی خدمات ایمنی    232

کاربردهای متفاوت کسب‌و‌کار    233

فرایندهای کسب‌و‌کار مجازی    233

‌کار کسب‌و‌کار مصرف‌کننده    234

LinkedIn، Umbria، Mattel و سایرین با گرایش Buzz در وب    235

عوامل موفقیت کسب‌و‌کار    237

انتخاب و ارزش    237

عملکرد و خدمات مجازی    237

توجه و احساس کنید    238

آگاهی وانگیزه    238

توجه شخصی    239

روابط انجمن    239

امنیت و اعتبار    239

تعامل مثبت با مشتری    240

شراکت Amazon.com و بکارگیری زیرساختار    240

توسعه وب store    241

جستجوی مشتریان    243

ارایه خدمات به مشتریان    244

ضبط فروشگاه وب    245

کسب‌و‌کار برای کسب‌و‌کار معاملات اینترنتی    245

بخش دوم تحلیل سیستم‌های کسب‌وکار    249

برنامه‌های سازمانی متقابل کارکرد    249

معماری کاربردی سازمانی    249

دنیای واقعی    249

فعالیت‌های دنیای واقعی    251

مدیریت چالش‌های یکپارچه‌سازی    255

سیستم‌های همکاری سازمانی    258

کارکرد سیستم‌های کسب‌وکار (وظیفه‌ای)    260

فناوری اطلاعات در کسب‌و‌کار    261

سیستم‌های بازاریابی    261

بازار‌یابی تعاملی    262

بازاریابی هدفمند    263

سیستم‌های تولید    264

تولید کاملا اتوماتیک یاcomputer integrated manufacturing    265

سیستم‌های حسابداری    268

سیستم‌های حسابداری آنلاین (برخط)    269

سیستم‌های مدیریت مالی    270

مروری بر مباحث فصل    272

جمع‌بندی و خلاصه فصل    273

سوالات مروری فصل    274

فصل 10         

پتانسیل‌های استراتژی اینترنت     277

پتانسیل‌های استراتژی اینترنت    278

علامت‌های تغییرشکل‌یافتۀ بازار    279

بازگشت به مفاهیم بنیادی    281

اینترنت و ساختار صنعت    282

افسانۀ نخستين پيشنهاد‌دهنده    286

آيندة رقابت اينترنتى    289

اينترنت و مزيت رقابتى    291

كارآيى عملياتى    292

مواضع استراتژی اينترنت    293

فقدان استراتژی    293

اينترنت به‌عنوان مكمل    295

شش اصل موضع‌گيرى استراتژیک    299

واژگان مخرب اينترنت    300

اينترنت و زنجيرة ارزش    301

ضرورت‌های استراتژیک برای دات‌کام و شرکت‌ها    304

پايان اقتصاد نوین    307

فصل 11         

هدف از برنامه‌ریزی سیستم‌های اطلاعاتی   311

مزایای برنامه‌ریزی سیستم‌های اطلاعاتی    315

مدیریت اثربخش دارایی‌های گران‌قیمت و مهم سازمان    316

تقویت روابط و تعاملات میان کسب‌و‌کار و سیستم‌های اطلاعاتی سازمان    317

هماهنگی جهت‌گیری و اولویت‌های سیستم‌های اطلاعاتی با جهت‌گیری و اولویت‌های کسب‌وکار     318

برتری عملیاتی    322

تعامل و صمیمت با مشتری    324

رهبری در تولید    325

شناسایی فرصت‌های به کارگیری فناوری جهت رقابت و افزایش ارزش کسب‌وکار    326

برنامه‌ریزی جریان اطلاعاتی و فرایندها    328

کارایی و اثر بخشی منابع سیستم‌های اطلاعاتی    329

کاهش میزان فعالیت و پول مورد نیاز در چرخۀ حیات سیستم‌ها    330

رویکرد برنامه‌ریزی    333

نتیجه‌گیری    335

فصل 12         

استراتژی زیر ساخت و امنیت اطلاعات در سازمان   337

امنیت سازمانی    338

امنیت سازمان و زیرساخت    338

ساختار امنیت اطلاعات    341

کمیته اجرای امنیتی    347

مدیریت ارشد اطلاعات    347

مدیریت ارشد مالی    349

مسئول امنیت    350

تیم امنیتی    353

هماهنگ‌کننده امنیت یا رابط‌ها    354

بازبینی و بررسی کنترل‌های امنیتی    355

تهدید / دخالت/ شاخص یا ماتریس خطر    357

طراحی فناوری اطلاعات استراتژیک    362

چارچوب اصلی کامل شده

مدیریت امنیت تمرکز یافته در برابر تمرکززدایی    365

مالکیت اطلاعات و منابع    368

برنامه‌ریزی فناوری اطلاعات استراتژیک    371

خلاصه و جمع‌بندی فصل    375

فصل 13         

تعامل فناوری اطلاعات و فرهنگ سازمانی   377

مقدمه    378

پیشرفت در سیستم‌های اطلاعاتی    380

سیستم‌های پشتیبان تصمیم‌، سیستم اطلاعات خبره و تصمیم‌گیری سازمانی    381

سیستم‌های مدیریت دانش و فرهنگ سازمانی    383

خلاصه بحث    386

فرهنگ سازمانی و کاربردهای آن در سیستم مدیریت دانشKMS    388

دیدگاه ارزشی    388

 دیدگاه رفتاری    389

 فرهنگ‌های شخصی (فردی)    391

خلاصه فصل    393

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری فصل    394

فصل 14         

فناوری اطلاعات و ارزیابی تحلیل سیستم‌ها   397

مقدمه    398

تحلیل و ارزیابی فناوری اطلاعات/سیستم اطلاعاتی    399

شیوه‌‌شناسی تحقیق    401

دسته‌بندی مکتوبات در زمینه ارزیابی فناوری اطلاعات/ سیستم اطلاعاتی    402

 مفاهیم کلی تحلیل و ارزیابی فناوری اطلاعات/سیستم اطلاعاتی    405

معیارهای ارزیابی مورد تأکید برای تحلیل پروژه فناوری اطلاعات/ سیستم اطلاعاتی    405

 تکنیک‌ها و ابزارهای مورد استفاده برای ارزیابی و تحلیل پروژه‌های فناوری اطلاعات/ سیستم اطلاعاتی   406

ارزیابی پیاده‌سازی پروژه‌های فناوری اطلاعات/سیستم اطلاعاتی    406

مروری بر تحقیقات انجام‌شده در زمینه تحلیل فناوری اطلاعات/ سیستم اطلاعاتی   407

 مفاهیم کلی تحلیل و ارزیابی فناوری اطلاعات/سیستم اطلاعاتی    407

 تحلیل سرمایه‌گذاری در پروژه‌های فناوری اطلاعات/سیستم اطلاعاتی    407

سودها و هزینه‌های سرمایه‌گذاری فناوری اطلاعات/سیستم اطلاعاتی    409

 الزامات (مقتضیات) ارزیابی فناوری اطلاعات/سیستم اطلاعاتی    411

معیارهای ارزیابی مورد تأکید برای تحلیل پروژه‌های فناوری اطلاعات/ سیستم اطلاعاتی    413

تأثیر استراتژیک    413

مفروضات تاکتیکی    415

کارایی عملیاتی    417

مقادیر مالی    418

 شاخص‌های غیرمالی    419

دارایی ملموس   421

دارایی غیر ملموس   422

تکنیک‌ها و ابزارهای مورد استفاده در ارزیابی کارایی فناوری اطلاعات/سیستم اطلاعاتی    423

شیوه‌های اقتصادی    423

شیوه‌های استراتژیک    424

شیوه‌های تحلیلی    425

ارزیابی پیاده‌سازی پروژه‌های فناوری اطلاعات/سیستم اطلاعاتی    426

شیوه مالی    427

شیوه غیرمالی    428

دارایی ملموس    429

دارایی غیر ملموس 430

 یک چارچوب کاری برای ارزیابی و تحلیل فناوری اطلاعات/ سیستم اطلاعاتی     431

 مفاهیم کلی ارزیابی و تحلیل فناوری اطلاعات/سیستم اطلاعاتی    433

  معیارهای ارزیابی مورد تأکید برای تحلیل پروژه‌های فناوری اطلاعات/ سیستم اطلاعاتی   433

تکنیک‌ها و ابزارهای مورد استفاده برای ارزیابی و تحلیل فناوری اطلاعات/ سیستم اطلاعاتی    434

ارزیابی پیاده‌سازی پروژه‌های فناوری اطلاعات/ سیستم اطلاعاتی   434

جمع‌بندی و نتیجه‌گیری    435