پيشگفتار

    پردازش و فراوري درست و علمي داده‌هاي تحقيق، جزء لاينفك انجام تحقيقات علمي قلمداد مي‌شود. چه بسا تحقيقات بسياري که علي‌رغم دراختيارداشتن داده‌هاي درست، به‌خاطر تشخيص و اجراي نادرست آزمون‌هاي آماري، يافته‌هاي‌شان از خطاي بالا و قابليت اتکاي پائيني برخوردار است. ضرورت اين مسئله موجب گرديد تا کتاب حاضر درباره نحوه پردازش داده‌هاي حاصل از تحقيق با استفاده از نرم‌افزار آماري SPSS و همچنين براساس تجارب نگارندگان در تدريس دروس روش تحقيق و SPSS در دانشگاه‌ها و مشاوره آماري پايان‌نامه‌ها، رساله‌ها و تحقيقات مختلف تهيه و مدون شود.

    نرم‌افزار SPSS که مخفف عبارت Statistical Package for the Social Sciences و به معناي "بسته آماري براي علوم اجتماعي" مي‌باشد، اولين بار در سال 1984 به‌عنوان يک سيستم تحليل آماري تحت Dos توسط شرکت SPSS توليد شد و سپس نسخه ويندوز آن در سال 1992 طراحي شد. در ايران نيز، استفاده از اين نرم‌افزار تا حدود 13 سال پيش در محيط Dos و با نرم‌افزاري به نام P2 انجام مي‌گرفت. اما از آن زمان تاکنون، در محيط Windows از اين نرم‌افزار استفاده شده و سعي گرديده تا در اين محيط تحليل داده‌ها صورت گيرد.

     نرم‌افزار SPSS در محيط Windows نسخه‌هاي زيادي از 6 تا 18 (زمان نگارش اين مجلد) دارد که هر نسخه نسبت به نسخه‌هاي ماقبل رجحان‌هايي دارد و سعي گرديده تا در هر نسخه جديد، ضعف‌ها و نواقص نسخه‌هاي قبلي پوشش داده شود و در عين حال قوت‌هاي آن نيز تقويت گردد. مجلدي که پيش‌روي داريد، عموماً براساس نسخه 16 به رشته تحرير درآمده است که البته، به‌رغم تفاوت‌ها، وجوه تشابه زيادي به‌خصوص با نسخه‌هاي 5/11، 12، 13، 14، 15، 17 و 18 دارد. بنابراين، نگارش کتاب براساس نسخه 16، باعث محدوديت کاربران ساير نسخه‌ها از اين نسخه نمي‌شود.

     مزيت اصلي نوشتار حاضر اين است كه علاوه بر آموزش نرم‌افزار آماري SPSS جهت پردازش داده‌ها، با ادغام مباحث روش تحقيق، تاآنجاكه به اين نرم‌افزار مربوط مي‌شود، راهنمايي كاملاً عملي جهت انجام تحقيق به حساب مي‌آيد. چراکه بنا به اعتقاد نويسندگان کتاب، آموزش و يادگيري نرم‌افزار SPSS، بدون دانستن مباحث روش‌شناسي امکان‌پذير نيست. البته اين کتاب داعيه بحث روش‌شناسي نداشته، که مراد از طرح مباحث روش‌شناسي، جهت­دهي ذهن خوانندگان به سمت رويکردي روش‌شناسي به نرم‌افزار SPSS، و تلفيق دو مقوله روش و آمار در اين نرم‌افزار است.

     به لحاظ ساختاري، کتاب مشتمل بر 19 فصل است که هر فصل موضوع، هدف و روش آماري خاصي را بررسي مي‌کند. ضمن‌آن‌که، برخي فصول نيز از چندين روش آماري جداگانه تشکيل شده‌اند. فصول اول تا دوازدهم به روش‌هاي مقدماتي و متوسطه تحليل داده‌ها در نرم‌افزار SPSS مي‌پردازد، يعني مطالبي که مورد استفاده اکثريت قريب به اتفاق دانشجويان مقاطع کارشناسي و کارشناسي ارشد در رشته‌هاي مختلف و پژوهش‌گران جهت تحليل داده‌هاي تحقيق مي‌باشند. اما عمده مطالبي که در فصول سيزدهم تا نوزدهم مورد اشاره قرار مي‌گيرند، روش‌هاي پيشرفته تحليل داده‌ها را شامل مي‌شود که علاوه بر مخاطبان گروه اول، بيش‌تر مورد استفاده دانشجويان مقاطع کارشناسي ارشد و دکتري در رشته‌هاي مختلف و پژوهش‌گراني است که بنا به ضرورت‌هاي مختلف، علاقه‌مند به تکميل فراگيري روش‌هاي پيشرفته تحليل داده‌ها در محيط SPSS مي‌باشند.

در رابطه با محتواي هر فصل نيز بايد گفت که:

     فصل اول با عنوان "مروري بر مفاهيم و ملاحظات روش‌شناختي"، درصدد است تا با ارائه مباحث روش‌شناسي، ذهن خوانندگان را از آمار صرف به اين مباحث هدايت کند. بنابراين، اين فصل با طرح چنين مباحثي، نقش مهمي در ساير فصول کتاب دارد.

فصل دوم، آشنايي با نرم‌افزار SPSS را با ذکر تاريخ، نحوه نصب، انواع پنجره­ها، انواع منوها و... پي مي‌گيرد. 

     پرداختن به مقوله آمار توصيفي و موضوعاتي که مربوط به اين نوع آمار است، محتواي فصل سوم را تشکيل مي‌دهد. موضوعاتي مانند ترسيم جدول يک‌بعدي، ويرايش جدول، ماهيت و کاربرد انواع شاخص‌هاي گرايش به مرکز، شاخص‌هاي گرايش به پراکندگي، شاخص‌هاي شکل توزيع داده‌ها و چندين دستور مرتبط با آمار توصيفي در اين فصل مورد اشاره قرار خواهند گرفت.

      در فصل چهارم، خوانندگان مي‌توانند با ماهيت و نحوه ترسيم انواع نمودارها براي داده‌هاي مختلف اسمي، ترتيبي و فاصله‌اي آشنا شود. اين فصل محقق را قادر مي‌سازد تا با يادگيري نحوه ترسيم اين نمودارها، نحوه توزيع داده‌ها را به‌صورت گرافيکي نشان داده و در نتيجه گزارش تحقيق را به نحو بهينه‌اي با اطلاعات مفيدتر تنظيم نمايد.

     تحليل پاسخ‌هاي چندگانه يا سئوالات چندپاسخي موضوعي است که محتواي فصل پنجم کتاب را تشکيل مي‌دهد. در اين فصل، توضيح داده شده که چگونه مي‌توان سئوالات چندپاسخي را در محيط SPSS وارد و تحليل کرد.

     فصل ششم به بررسي يکي از مهم‌ترين مقولات در تحليل داده‌ها به‌خصوص در هنگام تنظيم پرسشنامه مي‌پردازد. در اين فصل، نحوه سنجش روايي (اعتبار) ابزار اندازه‌گيري مورد اشاره قرار خواهد گرفت. در ادامه فصل، يکي از مهم‌ترين روش‌هاي سنجش اعتبار ابزار اندازه‌گيري، يعني تحليل عاملي اشاره مي‌شود که به اعتبار سازه معروف است.

     فصل هفتم نيز، در ادامه فصل ششم، يکي ديگر از مهم‌‌ترين مقولات در تحليل داده‌ها به‌خصوص در هنگام تنظيم پرسشنامه را مورد اشاره قرار مي‌دهد. در اين فصل، محقق خواهد آموخت که چگونه مي‌تواند ميزان پايائي (قابليت اعتماد) ابزار اندازه‌گيري خود را بسنجد. در ادامه سنجش پايائي ابزار اندازه‌گيري، روش آلفاي کرونباخ به‌عنوان مهم‌ترين و متداول‌ترين روش سنجش پايائي مورد بررسي قرار خواهد گرفت.

     فصل هشتم کتاب از آمار توصيفي خارج شده و وارد مبحث آمار استنباطي/تحليلي مي‌شود. آمار استنباطي تمامي مفاهيم و روش‌هاي مرتبط با تعميم نتايج از نمونه به جامعه آماري را شامل مي‌شود. در اين فصل، ابتدا به ذکر مفاهيم پايه و کليدي در آمار استنباطي مانند فرضيه، فرضيه آماري، فرضيه پژوهشي، خطاهاي نوع اول و دوم، آزمون‌هاي پارامتري و ناپارامتري، آزمون‌هاي يک‌دامنه و دودامنه، توزيع نرمال و روش‌هاي سنجش آن پرداخته، تا از رهگذر اين تعاريف مفاهيم، ذهن محقق براي فصول بعد (فصول نهم تا چهاردهم) که انواع آزمون‌هاي آماري براي فرضيه‌هاي مختلف را مورد بررسي قرار مي‌دهد، آماده شود.

     فصل نهم کتاب، انواع آزمون‌ها براي فرضيه‌هاي رابطه‌اي را مورد اشاره قرار مي‌دهد. آزمون‌هايي که در اين فصل اشاره مي‌شوند، شامل آزمون استقلال يا کاي اسکوئر، سنجه‌هاي پيوند، انواع همبستگي‌هاي پارامتري و ناپارامتري، همبستگي تفکيکي و سنجش فاصله است.

     فصل دهم، رگرسيون خطي به‌عنوان يکي از پرکاربردترين روش‌هاي تحليل آماري به‌خصوص در تحقيقات همبستگي و علي را توضيح مي‌دهد. اشاره به ماهيت و نحوه کاربرد روش تحليل رگرسيون خطي و همچنين انواع روش‌هاي آن، از ديگر مباحث اين فصل خواهد بود.

     يکي از مشکلاتي که در اجراي تحليل رگرسيون وجود دارد، وجود رابطه هم‌خطي بين متغيرهاي مستقل است که تاحدود زيادي از اعتبار نتايج رگرسيون مي‌کاهد. براي رفع چنين مشکلي، فصل يازدهم به محقق مي‌آموزد که چگونه از هم‌خطي بودن يا نبودن رابطه بين متغيرهاي مستقل آگاهي يابد.

     فصل دوازدهم، روش تحليل مسير را به‌عنوان يک روش پيشرفته‌تر از روش تحليل رگرسيون خطي چندمتغيره معرفي مي‌کند. تحليل مسير به محقق کمک مي‌کند تا علاوه بر تأثيرات مستقيم متغيرهاي مستقل بر متغير وابسته، تأثيرات غيرمستقيم آن‌ها را نيز مورد سنجش قرار دهد. کاربرد روش تحليل مسير در شناخت سهم نسبي هر يک از متغيرهاي مستقل بر متغير وابسته بسيار است.

     فصل سيزدهم، به مهم‌ترين آزمون‌هاي آماري پارامتري براي آزمون فرضيه‌هاي تفاوتي (مقايسه‌اي) مي‌پردازد. آزمون‌هاي آماري پارامتري (شامل سه شکل تک‌نمونه‌اي، دو نمونه مستقل و دو نمونه وابسته) و تحليل واريانس (شامل ، UNIANOVA, MANOVA و GLMRM) از آزمون‌هاي آماري تلقي مي‌شوند که براي داده‌هاي پارامتري مورد استفاده قرار مي‌گيرند و در اين فصل به‌طور مفصل به هر يک پرداخته خواهد شد.

     در مقابل فصل سيزدهم، که به آزمون‌هاي آماري پارامتري براي فرضيه‌هاي توصيفي مي‌پردازد، فصل چهاردهم کتاب همين فرضيه‌هاي تفاوتي را زماني مد نظر دارد که داده‌هاي تحقيق از نوع ناپارامتري باشند. به‌عبارتي، در اين فصل، مهم‌ترين آزمون‌هاي آماري ناپارامتري جهت آزمون فرضيه‌هاي تفاوتي مورد اشاره و بررسي قرار خواهند گرفت. در ذکر اين اين آزمون‌ها، سعي گرديد تا آن‌ها براساس دو معيار تعداد گروه و مستقل و وابسته بودن گروه‌ها (يک گروه، دو گروه مستقل و وابسته، و چند گروه مستقل و وابسته) دسته‌بندي شوند.

     در تحقيقات به‌خصوص اجتماعي و انساني، زماني محقق با متغيرهاي وابسته‌اي مواجه مي‌شود که مقياس آن در سطح سنجش اسمي است و بنابراين، امکان استفاده از روش تحليل رگرسيون خطي براي وي فراهم نمي‌باشد. فصل پانزدهم کتاب با پيشنهاد روشي به نام تحليل رگرسيون لجستيک، به بررسي اين مشکل مي‌پردازد که چگونه مي‌توان مقادير يک متغير طبقه‌بندي‌شده اسمي را براساس يک يا چند متغير کمي و کيفي پيش‌بيني کرد.

     فصل شانزدهم کتاب به مواقعي اشاره دارد که متغير وابسته تحقيق در سطح سنجش ترتيبي است. رگرسيون ترتيبي آزموني است که براي پيش‌بيني تغييرات متغير وابسته براساس مقادير متغيرهاي مستقل کمي و کيفي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. پرداختن به اين روش، محتواي اين فصل از کتاب را تشکيل مي‌دهد.

آنچه در فصل هفدهم کتاب مورد اشاره و بررسي قرار مي‌گيرد، رگرسيون برآورد منحني است. اين روش رگرسيوني زماني به‌کار مي‌رود که رابطه بين متغير وابسته و متغيرهاي مستقل، نه يک رابطه خطي، بلکه به شکل منحني باشد.

     کلاستربندي (خوشه‌بندي) پاسخگويان يا موارد و همچنين متغيرها با همديگر، موضوعي است که محتواي فصل هجدهم کتاب را تشکيل مي‌دهد. گاهي اوقات برحسب نوع تحقيق، قصد داريم پاسخگويان و يا حتي متغيرها را براساس چندين متغير به‌صورت کلاستر و خوشه نشان دهيم. براي نيل به اين منظور، روشي به نام تحليل کلاستر در نرم‌افزار SPSS تعريف شده است که به مدد آن مي‌توان به کلاستربندي پاسخگويان و حتي متغيرها با همديگر بپردازيم.

     و بالاخره، فصل نوزدهم کتاب، روش تحليل تشخيصي/تمييزي را مورد بررسي قرار مي‌دهد. روش تحليل تشخيصي زماني مورد استقاده محققين است که قصد دارند گروه‌بندي افراد در طبقات يک متغير اسمي را براساس مقادير متغيرهاي مستقل تشخيص دهند.

     در اين‌جا ذکر اين نکته لازم است که بي‌ترديد توليد هر اثر علمي، از جمله کتاب حاضر، محصول مساعدت علمي و اجرايي عوامل و افراد متعددي است. بنابراين، در اين­جا لازم مي‌دانيم از زحمات آقايان اميرپرويز اختري (کارشناس ارشد آمار) و ابوذر قاضي (کارشناس ارشد علوم تربيتي) به خاطر ارائه برخي نظرات در جهت تقويت اين اثر تشکر کنيم. همچنين، از آقايان عادل ابراهيمي لويه و اديب عزيزي به خاطر قبول زحمت چاپ و نشر اين اثر قدرداني مي‌نمائيم.

     افزون بر اين، ازآنجاکه اين کتاب کاربرد نرم­افزار SPSS را با رويکرد روش پيمايشي توضيح داده است، بنابراين در جاهاي مختلف نوشتار از اثرهاي چندين نويسنده برجسته در رشته‌هاي جامعه‌شناسي، آمار، علوم تربيتي و روانشناسي مانند دکتر باقر ساروخاني، زنده‌ياد دکتر کريم منصورفر، دکتر علي دلاور، دکتر زهره سرمد، دکتر عباس بازرگان، دکتر الهه حجازي و ساير نويسندگان ايراني که به نحوي بر غناي محتواي کتاب افزودند، استفاده شده است. در اين‌جا، سپاس خود را تقديم اين نويسندگان مي‌نمائيم.

     در پايان، نگارندگان يادآور مي‌شوند که نگارش مطلوب هر نوشته‌اي منوط به نقد سازنده و راهنماي خوانندگان است. ضمن‌آن‌که هيچ نوشته‌اي، به‌خصوص در زمينه روش تحقيق و آمار که آماج اضداد سلائق است، مبرا از اغلاط محتوايي نمي‌باشد. لذا، نکات اصلاحي محققين و تحليل‌گران مي‌تواند کمک شاياني به نويسندگان در چاپ‌هاي آتي نوشتار نمايد.

فهرست مطالب

پيشگفتار ...................................................................................................................................  13

فصل اول: مروري بر مفاهيم و ملاحظات روش­شناختي ....................................................  21

1-1- تعريف تحقيق ...................................................................................................................  22

1-2- انواع تحقيق ......................................................................................................................  22

1-3- جامعه يا جمعيت آماري ....................................................................................................  30

1-4- نمونه آماري .....................................................................................................................  31

1-5- سازه ................................................................................................................................  31

1-6- مفهوم ..............................................................................................................................  31

1-7- متغير ................................................................................................................................  32

1-8- انواع متغير ........................................................................................................................  32

1-8-1- متغيرها براساس نقش­شان در تحقيق .................................................................  33

1-8-2- متغيرها براساس نوع اندازه­گيري ......................................................................  39

1-8-3- متغيرها براساس ماهيت اعداد ..........................................................................  39

1-8-4- متغيرها براساس تعداد ارزش­ها ........................................................................  40

1-9- اندازه­گيري داده­ها ............................................................................................................  40

1-10- مقياس داده­ها (سطوح اندازه­گيري و سنجش داده­ها) ........................................................  41

1-10-1- مقياس اسمي ................................................................................................  41

1-10-2- مقياس ترتيبي ................................................................................................  42

1-10-3- مقياس فاصله­اي ............................................................................................  43

1-10-4- مقياس نسبي ..................................................................................................  44

فصل دوم: آشنايي با SPSS .................................................................................................  47

2-1- گذري بر تاريخ نرم­افزار SPSS ..........................................................................................  48

2-2- نحوه نصب نرم­افزار SPSS16 .............................................................................................  51

2-3- بازکردن نرم­افزار SPSS و كار با آن ..................................................................................  56

2-4- منوهاي SPSS ..................................................................................................................  57

2-4-1- منوي File .......................................................................................................  57

2-4-1-1- ذخيره­كردن فايل (Save and Save as) ...............................................  58

2-4-1-2- نحوه چاپ فايل (Print) .....................................................................  58

2-4-2- منوي Edit .......................................................................................................  59

2-4-2-1- حذف يك ستون يا سطر .................................................................  59

2-4-2-2- كپي­كردن و چسباندن يک ستون يا سطر ..........................................  59

2-4-3- منوي View ....................................................................................................  60

2-4-4- منوي Data ......................................................................................................  61

2-4-5- منوي Transform ............................................................................................  62

2-4-6- منوي Analyze ................................................................................................  63

2-4-7- منوي Graphs .................................................................................................  63

2-4-8- منوي Utilities .................................................................................................  64

2-4-9- منوي Add-ons ...............................................................................................  64

2-4-10- منوي Windows ............................................................................................  64

2-4-11- منوي Help ...................................................................................................  65

2-5- پنجره­هاي SPSS ...............................................................................................................  66

2-6- بازکردن فايل داده ............................................................................................................  69

2-7- پنجره­هاي Data Editor ......................................................................................................  73

2-7-1- پنجره داده­ها (Data View) ...............................................................................  73

2-7-2- پنجره متغيرها (Variable View)  .......................................................................  74

2-8- نحوه ورود داده­ (Entring Data) .........................................................................................  83

2-9- ويرايش داده (Editing Data) .............................................................................................  85

2-10- نحوه يکسان­کردن مقادير متغيرهاي شرطي مرتبط ( وابسته به هم) .......................................  86

2-11- آگاهي از اطلاعات متغيرها .............................................................................................  90

2-12- نمايش اطلاعات فايل داده­ ...............................................................................................  92

2-13- بازخواني دستورها در جعبه محاوره (Dialog Recall) ........................................................  94

2-14- ادغام­کردن فايل­ها (Merging Files) ................................................................................  95

2-15- مقادير گمشده/غايب/نامعلوم (Missing Values) ...............................................................  98

2-16- اضافه­كردن متغير (سئوال) يا پاسخگوي (مورد) جديد (Insert Variable or Case) ..............  101

2-16-1- اضافه­كردن متغير (سئوال) جديد (Insert Variable) ........................................  101

2-16-2- اضافه­كردن پاسخگوي (مورد) جديد (Insert Case) .......................................  102

2-17- پيداکردن يک پاسخگو يا متغير (Go to Case or Variable) ..............................................  104

2-17-1- پيداکردن يک پاسخگو (Go to Case) ..........................................................  104

2-17-2- پيداکردن يک متغير (Go to Variable) ..........................................................  106

2-18- انتخاب پاسخگويان/موارد (Select Cases) ......................................................................  108

2-19- وزن­دادن پاسخگويان/موارد (Weight Cases) .................................................................  114

2-20- سورت­کردن (مرتب­کردن) پاسخگويان/موارد (Sort Cases) ............................................  119

2-21- شکستن فايل (Split File) ...............................................................................................  122

2-22- رتبه­بندي پاسخگويان/موارد (Rank Cases) ....................................................................  126

2-23- جايگزين­کردن مقادير گمشده (Replace Missing Values) .............................................  131

2-24- محاسبه­کردن (Compute) ..............................................................................................  135

2-25- کدگذاري مجدد (Recode) ...........................................................................................  142

2-26- شمارش (Count) ..........................................................................................................  148

فصل سوم: آمار توصيفي ...................................................................................................  159

3-1- انواع آمار و شيوه نمايش نتايج و يافته‌هاي تحقيق ..............................................................  160

3-1-1- آمار توصيفي  (Descriptive Statistics) ..........................................................  161

3-1-2- آمار استنباطي  (Inferential Statistics) ...........................................................  162

3-2- خلاصه­كردن داده­ها و توصيف كلي  ...............................................................................  162

3-2-1- جدول يك­بعدي و توزيع فراواني (دستور Frequencies) ..................................  162

3-2-2- نمودارها ......................................................................................................  168

3-3- جدول مربوط به آماره‌هاي فراواني­ها (دستور Descriptive) ...............................................  170

3-4- ويرايش جدول ...............................................................................................................  173

3-5- شاخص­­هاي توصيف داده­ها ............................................................................................  180

3-5-1- شاخص­هاي گرايش به مركز (Measures of Tendency) .................................  180

3-5-2- شاخص­هاي گرايش به پراکندگي (Measures of Dispersion) ........................  185

3-5-3- شاخص­هاي شکل توزيع (Measures of Distribution) ...................................  189

3-6- پردازش تحليلي آن­لاين (OLAP) ....................................................................................  192

3-7- خلاصه­کردن پاسخگويان/موارد (Case Summaries) .........................................................  195

3-8- تحليل اکتشافي (Explore) ................................................................................................  199

3-9- جداول ترکيبي (Custom Tables) ....................................................................................  206

فصل چهارم: نمودارها .......................................................................................................  211

4-1- نمودار ستوني (Bar) ........................................................................................................  212

4-2- نمودار ستوني سه­بعدي (3-D Bar) ....................................................................................  221

4-3- نمودار خطي (Line) ........................................................................................................  223

4-4- نمودار ناحيه­اي (Area) ...................................................................................................  229

4-5- نمودار دايره‏اي (Pie) ......................................................................................................  234

4-6- نمودار بالا - پائين - بسته (High-Low-Close) ..................................................................  236

4-7- نمودار جعبه­اي (Boxplot) ...............................................................................................  245

4-8- نمودار ستوني خطا (Error Bar) ........................................................................................  251

4-9- نمودار هرم جمعيتي (Population Pyramid) .....................................................................  256

4-10- نمودار پراکنش/نقطه­اي (Scatter/Dot) ...........................................................................  260

4-11- نمودار هيستوگرام (Histogram) .....................................................................................  272

4-2- ويرايش نمودار ...............................................................................................................  274

فصل پنجم: تحليل پاسخ­هاي چندگانه يا سئوالات چندپاسخي (Multiple Response)  289

فصل ششم: سنجش روايي (اعتبار) ابزار اندازه­گيري (Validity) ..................................  299

تحليل عاملي (Factor Analysis and Construct Validity) ...........................................................  304

فصل هفتم: سنجش پايائي (قابليت اعتماد) ابزار اندازه­گيري (Reliability) ................  357

آلفاي کرونباخ (Cronbach' s Alpha) .......................................................................................  363

فصل هشتم: آمار استنباطي/تحليلي ..................................................................................  381

8-1- مفهوم فرضيه ..................................................................................................................  382

8-2- انواع فرضيه ....................................................................................................................  383

8-2-1- فرضيه­ رابطه‌اي .............................................................................................  383

8-2-2- فرضيه علّي ...................................................................................................  384

8-2-3- فرضيه تفاوتي/مقايسه‌اي ................................................................................  385

8-3- فرضيه آماري .................................................................................................................  386

8-3-1- فرض صفر ....................................................................................................  387

8-3-2- فرض خلاف يا بديل .....................................................................................  387

8-4- فرضيه پژوهشي ...............................................................................................................  387

8-4-1- فرضيه پژوهشي جهت­دار ..............................................................................  387

8-4-2- فرضيه پژوهشي فاقد جهت .............................................................................  388

8-5- خطاهاي نوع اول و دوم (Type I and II Errors) ...............................................................  389

8-6- آزمون فرضيه ..................................................................................................................  391

8-7- داده­هاي پارامتري و ناپارامتري .......................................................................................  392

8-8- آزمون آماري .................................................................................................................  394

8-9- انواع آزمون­هاي آماري ..................................................................................................  395

8-9-1- آزمون­هاي آماري پارامتري ..........................................................................  395

8-9-2- آزمون­هاي آماري ناپارامتري ........................................................................  396

8-10- آزمون­هاي يک­دامنه و دودامنه .....................................................................................  396

8-10-1- آزمون­هاي يک­دامنه ..................................................................................  397

8-10-2- آزمون­هاي دودامنه .....................................................................................  398

8-11- درجه آزادي ...............................................................................................................  399

8-12- سطح معني­داري ...........................................................................................................  399

8-13- توزيع داده­ها ................................................................................................................  401

8-13-1- توزيع نرمال/طبيعي (Normal Distribution) ...................................................  401

8-13-2- توزيع استاندارد (Standardized Distribution) ..............................................  403

8-13-3- توزيع متقارن (Symmetric) و نامتقارن (Asymmetric) ...................................  407

8-14- روش­هاي آزمون نرمال­بودن توزيع داده­ها ......................................................................  408

8-14-1- روش­هاي عددي (Numerical) ....................................................................  409

8-14-2- روش­هاي گرافيکي (Graphical) .................................................................  409

8-14-2-1- نمودار احتمال - احتمال (Probability-Probability= P-P) ...............  410

8-14-2-2- نمودار چارک - چارک (Quantiles- Quantiles = Q-Q) ...............  413

8-15- انتخاب آزمون آماري ...................................................................................................  416

فصل نهم: آزمون فرضيه­هاي رابطه­اي ............................................................................  419

9-1- آزمون کاي اسکور استقلال (، کي­دو يا خي­دو) .........................................................  421

9-2- شاخص­ها/سنجه­هاي پيوند (آزمون­هاي تعقيبي ) .........................................................  433

9-2-1- شاخص­هاي پيوند اسمي ................................................................................  434

9-2-2- شاخص­هاي پيوند ترتيبي ...............................................................................  439

9-2-3- شاخص­هاي پيوند تركيبي اسمي و فاصله­اي ....................................................  443

9-2-4- ضرايب همبستگي .........................................................................................  444

9-3- همبستگي­هاي دومتغيره (Bivariate Correlations) .............................................................  449

9-3-1- همبستگي پارامتري (ضريب همبستگي پيرسون) ...............................................  454

9-3-2- همبستگي‌هاي ناپارمتري ................................................................................  458

9-3-2-1- ضريب همبستگي اسپيرمن ................................................................  458

9-3-2-2- ضريب همبستگي تاوي - بي كندال ..................................................  462

9-4- همبستگي تفکيکي/جزئي (Partial Correlation) ................................................................  465

9-5- سنجش فاصله (Distance) ................................................................................................  473

فصل دهم: رگرسيون خطي .............................................................................................  479

10-1- انواع رگرسيون خطی ...........................................................................................................

10-2- پیش‌فرض‌های رگرسيون خطی ...........................................................................................

10-3- رویه‌های مرتبط .................................................................................................................

10-4- روش­هاي رگرسيون خطي ............................................................................................  480

10-4-1- روش همزمان (Enter Method) ....................................................................  480

10-4-2- روش گام به گام (Stepwise Method) .........................................................  481

10-4-3- روش حذف (Remove Method) .................................................................  481

10-4-4- روش پس­رونده (Backward method) ..........................................................  482

10-4-5- روش پيش­رونده (Forward Method) ..........................................................  482

10-5- رگرسيون خطي ساده/دومتغيره (Simple Linear Regression) ..........................................  483

10-6- رگرسيون خطي چندگانه/چندمتغيره (Multiple Linear Regression) .................................  495

فصل يازدهم: آزمون هم­خطي (Colinearity) .................................................................  505

فصل دوازدهم: تحليل مسير (Path Analysis) ..................................................................  513

فصل سيزدهم: آزمون فرضيه­هاي تفاوتي (مقايسه­اي) براي داده­هاي پارامتري........ 535

13-1- آزمون­هاي پارامتري براي يک گروه .............................................................................  537

13-1-1- آزمون T تک­نمونه­اي/تک­گروهي ....................................................................  538

13-1-2- آزمون T هتلينگ ..............................................................................................  542

13-2- آزمون­هاي پارامتري براي دو گروه ................................................................................ 546

13-2-1- آزمون T با دو نمونه مستقل ...............................................................................  546

13-2-2- آزمون T با دو  نمونه جفتي/همبسته ....................................................................  552

13-3- آزمون­هاي پارامتري براي K گروه (آزمون­هاي تحليل واريانس)  .....................................  556

13-3-1- آزمون­هاي تحليل واريانس براي K گروه مستقل .................................................  557

13-3-1-1- آزمون F، تحليل واريانس يك‌طرفه يا آنووا (ANOVA) ................  558

      انواع آزمون­هاي چندگانه تعقيبي (Post hoc) ......................................  559

13-3-1-2- آزمون تحليل واريانس/کوواريانس تك­متغيره (UNIANOVA)....... 575

13-3-1-3- آزمون تحليل واريانس/کوواريانس چندمتغيره يا مانووا (MANOVA) ..................................  588

13-3-2- آزمون­هاي تحليل واريانس براي K گروه وابسته .................................................  606

آزمون تحليل واريانس اندازه­هاي مکرر (GLMRM) .................................  606

فصل چهاردهم: آزمون فرضيه­هاي تفاوتي (مقايسه­اي) براي داده­هاي ناپارامتري ...  623

14-1- آزمون­هاي ناپارامتري براي يک گروه ...........................................................................  625

14-1-1- آزمون دوجمله‌اي/نسبت (Binomial test) ..........................................................  625

14-1-2- آزمون تک­نمونه­اي دورها ................................................................................  630

14-1-3- آزمون  يك­بعدي، تك­متغيره/نكوئي برازش (Chi-Square) ...........................  633

14-1-4- آزمون کولموگروف - اسميرنف تك­نمونه­اي (One-Sample K-S) .....................  638

14-2- آزمون­هاي ناپارامتري براي دو گروه .............................................................................  643

14-2-1- آزمون­هاي ناپارامتري براي دو گروه مستقل ......................................................  643

14-2-1-1- آزمون يو من - وايت­ني .................................................................  643

14-2-1-2- آزمون کولموگروف - اسميرنف دونمونه­اي (Two–Samples K-S) .....................................  648

14-2-1-3- آزمون دورهاي والد - ولفوويتز .....................................................  654

14-2-1-4- آزمون موزس براي واکنش­هاي حاد .............................................  658

14-2-2- آزمون­هاي ناپارامتري براي دو گروه وابسته .......................................................  662

14-2-2-1- آزمون مک­نمار (McNemar Test) .................................................  662

14-2-2-2- آزمون علامت/نشانه (Sign Test) ...................................................  666

14-2-2-3- آزمون ويل­کاکسون ......................................................................  672

14-3- آزمون­هاي ناپارامتري براي K گروه­ ...............................................................................  678

14-3-1- آزمون­هاي ناپارامتري براي K گروه مستقل ........................................................  678

14-3-1-1- آزمون ميانه ..................................................................................  678

14-3-1-2- آزمون کروسکال - واليس (K-W) .................................................  684

14-3-2- آزمون­هاي ناپارامتري براي K گروه وابسته ........................................................  689

14-3-2-1- آزمون کوکران .............................................................................  689

14-3-2-2- آزمون فريدمن/تحليل واريانس دوطرفه ..........................................  694

14-3-2-3- آزمون رتبه­هاي دبليو کندال (Kendall’s W Ranks) .........................  698

فصل پانزدهم: رگرسيون لجستيک (Logistic Regression).............................................. 703

15-1- رگرسيون لجستيک اسمي دووجهي (Multinominal Logistic) ..........................................  715

15-2- رگرسيون لجستيک اسمي چندوجهي (Binary Logistic) ..................................................  738

فصل شانزدهم: رگرسيون ترتيبي (Ordinal Regression) ...............................................  753

فصل هفدهم: رگرسيون برآورد منحني (Curve Stimation) .........................................  765

فصل هجدهم: تحليل کلاستر (Cluster Analysis) ..........................................................  773

18-1- تحليل کلاستر سلسله­مراتبي ............................................................................................  783

18-2- تحليل کلاستر چندميانگيني .............................................................................................  796

18-3- تحليل کلاستر دومرحله­اي .............................................................................................  803

فصل نوزدهم: تحليل تشخيصي/تمييزي (Discriminant Analysis) ................................  811

منابع .........................................................................................................................................  843

اصطلاحات ..............................................................................................................................  849