مقدمه
تصمیم بر این بود که دوره 7 جلدی کتاب‌های سبز پروژه تحت عناوین ذیل ارائه گردد:
کتاب اول: روشهای قراردادی اجرای پروژه
کتاب دوم: برگزاری مناقصات
کتاب سوم: برنامه‌ریزی، زمانبندی و کنترل پروژه
کتاب چهارم: اصول تهیه صورت وضعیت خدمات مشاور و پیمانکاری
کتاب پنجم: مطالبات قراردادی پیمانکاران
کتاب ششم: فرازهایی از دانش مدیریت پروژه براساس PMBOK
کتاب هفتم: اختتام پروژه
اما در مراحل پایانی انتشار، به‌نظرم آمد که آشنایی کلی با اصول و مبانی حقوقی حاکم بر اجرای پروژه‌ها در ایران و همچنین مرور مقررات با اهمیت بالاتر در فراگیری مطالب ارائه شده در این دوره، اجتناب‌ناپذیر بوده و به‌همین منظور، کتاب‌های قبلی منتشر شده توسط اینجانب با اندکی تغییر، با هم ادغام گردیده و تحت عنوان پیش درآمدی بر کتاب‌های سبز تنظیم گردید که با موافقت ناشر، در قالب کتاب اول این مجموعه منتشر شد. بنابراین به‌منظور رعایت ترتیب موارد، در این کتاب هم به روشهای قراردادی اجرای پروژه و هم به برگزاری مناقصات که دو مقوله نزدیک به‌هم می‌باشند، پرداخته می‌شود.
بنابراین در هر جا از کتاب پیش درآمدی بر کتاب‌های سبز پروژه اشاره به کتاب اول و دوم شده است، مطالب مد نظر، در کتاب حاضر ارائه گردیده است.
همانگونه که در مقدمه کتاب اول اشاره شد، در راستای اجراي هر پروژه، چهار کار اصلي تامین مالی، طراحی، اجرا و مدیریت و نظارت انجام می‌شود و اینکه هر یک از این چهار کار توسط کارفرما یا پیمانکار صورت پذیرد، روش قراردادی اجرای پروژه را تعیین می‌کند.
آنچه در ایران تا قبل از دهه 80 مرسوم بوده است، با چشم پوشی از اندک پروژه‌هایی که به صورت مشارکت بخش خصوصی اجرا می‌گردید، به شکل سنتی و دریافت خدمات پیمانکاری از پیمانکار واجد صلاحیت بعد از تکمیل فاز طراحی بود.
این روش که همان روش ساخت می‌باشد، در مجموعه کتاب‌های فیدیک با رنگ قرمز منتشر شده است. کتاب قرمز فیدیک با منطق DBB هماهنگ است. بدین ترتیب که ابتدا طراحی (Design) تکمیل شده و پس از برگزاری مناقصه (Bid)، اجرا (Build) انجام می‌پذیرد.
سوالی که همواره در ذهن خود من وجود داشت، این بود که انتخاب روش قراردادی اجرای پروژه بر مبنای چه معیارهایی، تصمیم‌گیری می‌شود و آیا تیم کارشناسی در بدنه کارفرمایی کشور در این خصوص فرآیندی را دنبال می‌کند و یا صرفاً قضاوت کارشناسی توسط مدیران مجرب هر دستگاه اجرایی، مبنای انتخاب خواهد بود.
جواب سوال بسیار پیچیده می‌باشد. واضح است که هر یک از دو طرف اصلی اجرای پروژه (صاحب کار یا کارفرما و مجری یا پیمانکار) هر چه مسئولیت‌های بیشتری داشته باشد، در دامنه خطر بیشتر بوده و با ریسک‌های بیشتری روبرو خواهد بود.
اولویت‌بندی روش های قراردادی اجرای پروژه را بر اساس ریسک‌های پذیرفته شده توسط طرف اول یا کارفرما و طرف دوم یا پیمانکار به‌شرح ذیل است:
روش پیمان مدیریتی و یا به‌اصلاح جامعه فنی امروز، Cost Plus که به‌نظر می‌رسد در مبانی چندان تفاوتي با روش امانی ندارد.
روش ساخت یا همان روش سنتی سه عاملی
روش طرح و ساخت یا طرح و اجرا و یا همان روش دو عاملی در عرف صنعت احداث
روشهای (ساخت، بهره برداری و انتقال مالکیت)، (ساخت، مالکیت و بهره‌برداری)و (بیع متقابل)
بدیهی است که اگر انتخاب روش قراردادی اجرا با پیمانکار باشد، کمترین ریسک را در سمت خود گذاشته و روشهای امانی یا پیمان مدیریتی را پیشنهاد می‌کند.
در یک تحقیقی که توسط یکی از مدیران ارشد خوش فکر جامعه کارفرمایی کشور انجام شده بود، بر اساس تجزیه و تحلیل نظر کارشناسان و مدیران آن مجموعه، تمایل کارفرما به انتخاب روش سه عاملی نتیجه گرفته شده بود و محقق چنین مجاب شده بود که دلیل اصلی آن، عدم آشنایی دست اندرکاران کارفرما با روش دوعاملی و همچنین خلا مقررات و قوانین منطبق با روش دوعاملی در کشور، است.
انتخاب روش قراردادی اجرای پروژه به عوامل متعدد ذیل وابسته است:
آگاهی مقام تصمیم‌گیر در انتخاب روش از مقررات حاکم بر آن و میزان آشنایی وی
ریسک‌پذیری مقام تصمیم‌گیر در اجرای پروژه
اشراف کامل مقام تصمیم‌گیر به گزارش امکان‌سنجی و مطالعات فاز صفر
در دسترس بودن ارائهدهندگان واجد صلاحیت خدمات در هر نوع از روشهای قراردادی اجرای پروژه
زمان پیش‌بینی اجرای پروژه در ارتباط با بند 3 فوق
هزینه پیش‌بینی اجرای پروژه در ارتباط با بند 3 فوق
شناسایی ریسک‌های متعدد تاثیرگزار بر روند اجرای پروژه در ارتباط با بند 3 فوق
میزان مطالعات و طراحی انجام شده در خصوص پروژه در زمان تصمیم‌گیری برای انتخاب روش
بررسی آماری در خصوص پروژه‌های انجام شده یا در حین اجرای مشابه و اطلاع از میزان پیشرفت عملکردی
نظر تامین کننده مالی بنا بر سیاست‌های سرمایه‌گذاری مدنظر خود
بدیهی است که چنانچه فاز طراحی اعم از بنیادی، بیسیک پیشرفته و تفصیلی کامل شده باشد و نقشه‌های اجرایی طی طراحی تفصیلی تهیه شده باشند، انتخاب روش قراردادی اجرای پروژه، واگذاری کار به پیمانکار واجد صلاحیت بوده و روابط حاکم بر کارفرما و پیمانکار و همچنین مهندس مشاوری که وظیفه و مسئولیت نظارت بر اجرای صحیح نقشه را بر عهده دارد، در قالب خدمات پیمانکاریC یا PCو یا ساختمان و نصب C تعیینشده است.
چنانچه کارفرما در حین هر یک از مراحل طراحی و یا پایان هر یک از مراحل طراحی بغیر از طراحی تفصیلی، تصمیم به واگذاری کار به پیمانکار مجری را بگیرد، به روشهای مختلف طرح و اجرا اعم از EC، EP و یا EPC روی آورده است.
در نهایت چنانچه کارفرما هیچگونه دخل و تصرفی در طراحی نداشته باشد و صرفاً مشخصات محصول را مطالبه کند، ظاهراً به روشهای P یا همان خرید و فروش و یا BOT و سایر مشتقات آن روی آورده است.
در یک جمع‌بندی، می‌توان به‌طور قاطع چنین نتیجه گرفت که انتخاب روش قراردادی اجرای پروژه بیشتر موثر از آگاهی و آشنایی مقام تصمیم‌گیر در انتخاب روش از مقررات حاکم بر آن و قضاوت کارشناسی بوده و لذا شرایط عمومی پیمان‌های مرتبط با هر نوع روش می‌بایست به‌دقت مطالعه گردد.
فهرست مطالب
فصل 1انواع قراردادهای خدمات مشاوره و شرایط حاکم بر آنها1
خدمات مشاوره پژوهشی2
خدمات پژوهشی در صنعت نفت8
خدمات مشاوره مطالعه، طراحی و نظارت13
خدمات مشاوره در صنعت نفت19
فصل 2انتخاب مشاور27
روش‌هاي انتخاب مشاوران33
ارزیابی کیفی مشاوران35
فرآيندهاي خريد خدمات مشاوره36
درخواست پیشنهاد یا RFP38
ارزیابی فنی و مالی پیشنهادها39
فصل 3قراردادهای خدمات مدیریت و شرایط حاکم بر آنها43
خدمات مدیریت طرح45
خدمات مدیریت طرح در صنعت نفت54
انتخاب مدیرطرح60
فصل 4قراردادهای خدمات جنبی و شرایط حاکم بر آنها61
خدمات ژئوتکنیک و مقاومت مصالح62
خدمات آزمایشگاه مستقر در کارگاه و کنترل موردی68
خدمات نقشه‌برداری72
انتخابمشاور خدمات جنبی77
فصل 5روند واگذاری اجرای پروژه و آشنایی با قانون برگزاری مناقصات 79
نصاب معاملات دولتی80
قانون برگزاری مناقصات82
طبقه‌بندي انواع مناقصات84
سازماندهي مناقصات85
وظايف كميسيون مناقصه85
فرایند برگزاري مناقصات85
ارزيابي كيفي مناقصه‌گران87
اسناد مناقصه و فرایند تهیه و تسلیم پیشنهادها87
گشايش پيشنهادها، ارزیابی فنی بازرگانی89
تعیین برنده مناقصه و انعقاد قرارداد90
تجدید و لغو مناقصه، رسیدگی به شکایات90
نحوه برگزاري مناقصه محدود91
ترك تشريفات مناقصه92
تركيب هيات ترك تشريفات مناقصه93
موارد عدم الزام به برگزاری مناقصه94
فصل 6 خدمات پیمانکاری و مقررات حاکم بر واگذاری97
فراخوان مناقصه98
دعوت‌نامه مناقصه99
دستورالعمل شرکت در مناقصه111
برگ پیشنهاد قیمت115
اسناد و مدارک مناقصه بمنظور واگذاری اجرای پروژه به پیمانکار واجد صلاحیت117
فصل 7اصول برآورد پیش از برگزاری مناقصه121
محدودیت‌های فهارس بهای پایه پیش از انجام مناقصه124
اشتباهات رایج در تهیه برآورد پیش از انجام مناقصه130
مثال کاربردی در تهیه برآورد پیش از انجام مناقصه132
قدم اول: متره133
قدم دوم: تشخیص آیتم‌های برآورد140
قدم سوم: انجام محاسبات مقادیر هر آیتم با توجه به اصول حاکم در هر فهرست بها144
فصل 8تهیه برآورد و جداول پنجگانه153
قدم چهارم: برآورد بر اساس فهرست بهای واحد پایه رشته ابنیه سال 1393154
قدم پنجم: اعمال ضریب بالاسری به منظور پوشش هزینه‌های غیر مستقیم158
قدم ششم: محاسبه مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه158
قدم هفتم: جمع‌بندی159
قدم چهارم مجدد: برآورد بر اساس فهرست بهای واحد پایه رشته راه، راه‌آهن و باند فرودگاه سال 1393159
قدم پنجم مجدد: اعمال ضریب بالاسری به منظور پوشش هزینه‌های غیرمستقیم164
قدم ششم مجدد: محاسبه مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه164
قدم هفتم مجدد: جمع‌بندی165
جداول پنجگانه موضوع بخش‌نامه شماره 4951165
برآورد نهایی175
فصل 9چک لیست تنظیم اسناد مناقصه177
لیست حداقل مدارک و مستندات مورد نیاز جهت برگزاری مناقصه به‌منظورانتخاب مشاور178
لیست حداقل مدارک و مستندات مورد نیاز جهت‌برگزاری مناقصه به‌منظورانتخاب مدیر طرح180
لیست حداقل مدارک و مستندات مورد نیاز جهت برگزاری مناقصه به‌منظورانتخاب پیمانکار181
لیست حداقل مدارک و مستندات مورد نیاز جهت برگزاری مناقصه به‌منظور انتخاب پیمانکار خدمات توام 182
لیست حداقل مدارک و مستندات مورد نیاز جهت برگزاری مناقصه به‌منظور تامین کالا و انتخاب تامین کننده184
فصل 10ساختار مورد نیاز جهت شرکت در فرآیند مناقصه187
مرحله اول - فاز آغاز189
مرحله دوم - فاز برنامه ریزی194
مرحله سوم - فاز اجرا199
مرحله چهارم - فاز کنترل240
مرحله پنجم - فاز خاتمه244
فصل 11اصول قیمت گذاری قبل از تسلیم پیشنهاد قیمت – مثال کاربردی تهیه روش اجرا249
روش اجرای اسکلت یک سازه بتنی خاص 5 طبقه شامل فونداسیون و تیر و ستون و دیوار و سقف250
جانمایی تاورکرین‌ها251
محل تامین بتن252
تجهیز کارگاه253
احجام کلی بتن253
اجرای فونداسیون253
اجرای اسکلت طبقه اول روی فونداسیون254
اجرای اسکلت طبقه دوم روی فونداسیون256
اجرای اسکلت طبقه سوم روی فونداسیون257
اجرای اسکلت طبقه چهارم روی فونداسیون259
جمع‌بندی نیروهای انسانی آرماتوربند، قالب بند و بتن ریز261
حجم کلی عملیات اجرایی به تفکیک ماهانه261
تجهیزات و ماشین‌آلات مورد نیاز262
قالب‌های موردنیاز263
نحوه تامین، انبار و مصرف مصالح مورد نیاز266
جدول کل نیروهای انسانی270
فصل 12اصول قیمت‌گذاری قبل از تسلیم پیشنهاد قیمت – شناسایی ریسک و تحلیل273
شناسايي ريسك‌هاي پروژه274
تحليل كيفي ريسك‌هاي پروژه275
تحليل كمي ريسك‌هاي پروژه281
برنامه مديريت ريسك‌هاي پروژه284
فصل 13اصول قیمت گذاری قبل از تسلیم پیشنهاد قیمت – تحلیل نقطه سر بسر287
فصل 14اصول قیمت گذاری قبل از تسلیم پیشنهاد قیمت- جمع‌بندی و پیشنهاد نرخ301
