سخن آغازين
در جهان امروز، تكنولوژي متناسب با برنامه‌هاي توسعه و نيازهاي بازار، به سرعت در حال تغيير و پيشرفت است. فناوري و تكنيك‌هايي كه چند سال پيش در احداث يك پروژه مورد استفاده قرار مي‌گرفت، امروز با فاصله زماني بسياركوتاه، قديمي، غيركاربردي و بعضاً خطرناك محسوب مي‌گردد.
در همين راستا حوادث ناشي از كار در جهان، براساس گزارشات سازمان بين‌المللي كار، در 10 سال گذشته عليرغم تمهيدات پيشگيرانه به نحو مطلوب و اثربخش تحت كنترل قرار نگرفته است. از جمله دلايل ريشه‌اي آن مي‌توان به بازرسي‌هاي ناكارآمد و عدم آشنايي مكفي مجريان با ريسك‌ها و خطرات تخصصي هر پروژه اشاره نمود كه اين موضوع هدف اصلي از تأليف اين كتاب بوده است.
از جمله ويژگي‌هاي مهم اين كتاب مي‌توان به موارد مشروحه زير اشاره نمود:
- حدود 25 درصد برق جهان از نيروگاه‌هاي برق آبي تأمين مي‌گردد. عليرغم اينكه سد و نيروگاه‌هاي برق آبي در بيش از 150 كشور جهان به ويژه آسيا و اقيانوسيه، در شرايط بسيار خطرناك و دورافتاده كوهستاني به اشكال بسيارمتنوع زيرزميني، روزميني، جرياني و يا هددار با ضريب ريسك بسيار بالا، اجرا و بهره‌برداري مي‌گردد، دانش تخصصي ايمني در ساخت و بهره‌برداري از اين نيروگاه‌ها در جهان بسيار به‌ندرت به منظور انتقال تجربيات فني و ايمني و كاهش ضريب ريسك، مستندسازي گرديده است.
در اين كتاب تلاش شده است، دانش ايمني سي ساله گروه فراب به‌عنوان پيمانكار بين‌المللي نيروگاه‌هاي برق آبي در ساخت و بهره‌برداري نيروگاه با ساير همكاران در صنايع مشابه به اشتراك گذاشته شود و اميد است كه اثربخش باشد.
- در اين كتاب ضمن معرفي مختصر نيروگاه‌هاي گازي و سيكل تركيبي خطرات فرآيندهاي مهم و نقطه عطف اين نيروگاه‌ها (Milestone) براساس تجارب ايمني گروه فراب در ساخت و بهره‌برداري از نيروگاه‌هاي حرارتي به مخاطبين ارائه مي‌گردد. اين اطلاعات مي‌تواند كمك مناسبي به ارزيابي ريسك نيروگاه‌ها به روش FMEA محسوب باشد.
- هرچند روش استاندارد و تعريف مشخصي جهت ارزيابي عملكرد HSE شركت‌هاي بزرگ پيمانكار صنعتي با شاخص‌هاي معين در دنيا وجود ندارد، اما در اين كتاب تلاش شده است كه ضمن ارائه صادقانه حوادث ناتوان‌كننده شغلي به مدت 15 سال، عملكرد HSE مطابق آخرين ارزيابي سال 2015 Safety American Published با برخي پروژه‌هاي بزرگ جهاني مقايسه گردد كه خوشبختانه نتيجه عملكرد بسيار مطلوب ارزيابي مي‌گردد.
- با اعتقاد عملي به مديريت دانش (Listen To Learn) حوادث ناتوان‌كننده به مدت 15 سال در اين كتاب به‌صورت دقيق تحت تجزيهوتحليل قرارگرفته و سپس با شناسايي علل ريشه‌اي و مهم هر حادثه، توصيه‌هاي ارزشمند و كاربردي اصلاحي جهت استفاده عموم پيمانكاران و ساير همكاران شاغل در پروژه‌هاي عمراني به اشتراك گذاشته شده است.
محسن خورسندي- رئيس بخش HSE فراب
مقدمه مدیرعامل
ايمني در احداث و بهره‌برداري از نيروگاه‌هاي آبي و حرارتي
Safety in Construction and Operation of the Hydro &Thermal Power Plants
كتاب ايمني در احداث و بهره‌برداري نيروگاه‌هاي آبي و حرارتي براي اولين بار در كشور توسط گروه فراب تهيه و منتشر مي‌شود. در اين كتاب توصيه‌هاي ويژه و عملياتي ايمني، بهداشت و محيط‌زيست با نگاهي تخصصي و اجرايي در فرآيندهاي خطرناك و متنوع احداث نيروگاه‌هاي آبي و حرارتي از ابتداي ساخت تا بهره‌برداري كه حاصل تجربيات ارزشمند گروه فراب در طول بيش ازسي سال فعاليت اجرايي بوده به مخاطبين ارائه گرديده است. مطابق بررسي‌ها و تحقيقات انجام گرفته در اين كتاب، حوادث شغلي گروه فراب و پيمانكاران زير مجموعه به مدت 15 سال ازسال 1386 لغايت 1401 به ازاي بيش از نيم ميليارد نفرساعت كاري انجام شده و اجراي 39 پروژه بزرگ و موفق داخلي و بين‌المللي با حدود 15750 نيروي كار فقط 9 حادثه ناتوان‌كننده بوده است. به عبارتي مي‌توان اظهار نمود كه تعداد تلفات به ازاي هر 1000 نفر نيروي كار 57/0 نفر بوده است كه در سطح بسيارخوبي از آمارهاي بين المللي حوادث ناشي از كار در شركت‌هاي بين‌المللي قرار مي‌گيرد.در اين كتاب حوادث مهم اتفاق افتاده به همراه تجزيهوتحليل آن حوادث به‌صورت كاملاً مستدل ارائه گرديده كه نتايج آن به منظور انتشار درس آموخته‌ها در اختيار مخاطبين محترم قرار مي‌گيرد. اميد است با انتشار اين كتاب و به اشتراك قراردادن تجارب اجرايي پروژه‌هاي بزرگ داخل و خارج كشور در زمينه توليد انرژي، بتوان قدمي مثبت در پيشگيري حوادث ناشي از كار در ايران و جهان برداشت.
باتشکر : علی وکیلی ( مدیر عامل گروه فراب )
فهرست مطالب 
فصل 1 : ايمني در طراحی، ساخت و بهره‌برداري از نيروگاه‌هاي برق آبي
مقدمه 2 :
فرایند احداث سد و نیروگاه برق‌آبی و نقش ایمنی، بهداشت و محیط‌زیست در آن 3
مباحث زیست‌محیطی سد و نیروگاه‌های برق‌آبی 4
ارزیابی آسیب‌های زیست‌محیطی در رودخانۀ پایین‌دست سد به لحاظ نکات زیر 5
مطالعات آسیب‌های زیست‌محیطی در حوزۀ آبگیر پشت سد (مخزن سد) 9
مطالعات زیست‌محیطی در احداث کانال‌ها و تونل‌های زیرزمینی 12
مطالعات زیست‌محیطی حین احداث سد و نیروگاه 14
رفتارنگاری و پایش زیست‌محیطی سد و نیروگاه برق‌آبی در دوران بهره‌برداری 18
ب. فرایندهای مختلف بهره‌برداری از نیروگاه برق‌آبی و مباحث زیست‌محیطی 31
1. کنترل سیستم گاورنر هیدرولیکی و مباحث زیست‌محیطی مرتبط 31
2. کنترل مستمر سامپ (Sump) به لحاظ زیست‌محیطی 32
3. زه‌کشی نیروگاه و کنترل آب‌های نشت‌کرده از دیواره‌های نیروگاه 34
مباحث ایمنی و بهداشت سد و نیروگاه برق‌آبی 35
1. سیل بند (dam & upper dam& Lower dam) 35
2. بدنۀ سد 36
1. سدهای قوسی 36
2. سدهای وزنی 40
سدهای خاکی 41
مطالعات زمین‌شناسی 43
تاج سد 43
سرریز 45
حفاری پی سد و تکیه‌گاه‌های جناحین 49
ابزار دقیق سدها یا تجهیزات پیزومتریک (کابل‌ها، لوله‌های قائم و افقی) 54
دریچه‌های ورودی و آبراهه (Pen stock) 56
حفاری آبراهه و کانال‌های دسترسی نیروگاه و بدنه سد 58
اجرای پوشش بتنی آبراهه در حفاری به روش دستی و انفجاری 62
اجرای پوشش فلزی آبراهه‌ها (Steel lining) 64
سوله‌های ساخت قطعات آبراهه 65
عملیات نصب قطعات فلزی آبراهه در داخل شافت‌ها 67
نیروگاه‌های برق‌آبی (Hydro power plants) 69
1. ارزیابی‌های زیست‌محیطی نیروگاه‌های برق‌آبی 72
2. فرایندهای گردش آب و تولید برق در نیروگاه‌های آبی 75
فصل 2 : ايمني در طراحی، ساخت و بهره‌برداري از نيروگاه‌هاي حرارتی 93
مطالعات زیست‌محیطی در نیروگاه‌های حرارتی (EIA) 95
مباحث مهم زیست‌محیطی نیروگاه در دوران ساخت 98
مباحث مهم زیست‌محیطی نیروگاه در دوران راه‌اندازی و بهره‌برداری از نیروگاه‌های حرارتی 104
مباحث ایمنی و بهداشت در نیروگاه‌های حرارتی 114
خطرات کار با مواد شیمیایی تصفیه‌خانه آب 132
خطرات تعمیرات و نگهداری 133
1. خطرات ناشی از انجام هرگونه فعالیت بدون مجوز در محدودۀ نیروگاه 135
2. خطرات اشتباه اپراتور یا تعمیرکار در شمارۀ واحد نیروگاه یا تجهیز 136
3. خطر اشتباه در کلیدزنی (Swiching) 138
4. خطر اشتباه در ایزولاسیون مکانیکی/شیمیایی 139
5. خطر مواجهه با بخار داغ یا گاز حین تعمیرات روی خطوط بخار یا گاز 140
6. خطر تعمیرات بدون پاكسازي محل یا تجهیز به‌نحوی‌که موجب تخریب سایر تجهیزات شود 140
7. خطر عملکرد اتوماتیک و ناخواستۀ سیستم 140
8. خطرات کار روی سیستم‌های روانکاری/خنککاری با روغن 140
9. خطر پاشش روغن داغ به سر و صورت اپراتورها 142
10. خطر حریق و نشت روغن حین Oil Flashing 143
فصل 3 : نگاهی بر حوادث ناشي از كار در جهان و کشور ایران 145
مقدمه و بررسی‌های آماری جهانی حوادث ناشی از کار در پروژه‌های مختلف 146
بررسی مختصر حوادث ناشی از کار در ایران 178
فصل 4 : بررسي آمار حوادث ناشي ازكار درپروژه‌هاي اجرايي/ بهره‌برداري گروه فراب 183
تاریخچۀ HSE فراب 184
آمار و تجزیه‌وتحلیل حوادث فوتی پانزده‌سالۀ گروه فراب 185
1. درس آموخته‌های حادثۀ نیروگاه سنگ توده در کشور تاجیکستان 186
الف. شرح مختصری از پروژه 188
ب. شرح مختصری از حادثۀ اتفاق افتاده 189
ج. تجزیه‌وتحلیل علل ریشه‌ای حادثه 190
د. پیشنهادهای اصلاحی اثربخش برای سایر پیمانکاران مشابه 190
هـ . ارزیابی کلی HSE پروژۀ احداث و بهره‌برداری سد و نیروگاه سنگ تودۀ 2 191
2. درس آموخته‌های ناشی از حادثۀ فوتی در نیروگاه سوم پالایشگاه نفت آبادان 192
الف. شرح مختصری از پروژه 192
ب. شرح مختصری از حادثه 193
ج. تجزیه‌وتحلیل علل ریشه‌ای حادثه 196
د. توصیه به سایر پیمانکاران اجرایی در انجام اقدام پیشگیرانۀ اثربخش 197
هـ . ارزیابی کلی HSE در نیروگاه سوم پالایشگاه آبادان 198
3. درس آموختۀ ناشی از حادثۀ فوتی در نیروگاه سوم پالایشگاه آبادان 198
الف. شرح مختصری از پروژه 198
ب. شرح مختصری از حادثه 199
ج. تجزیه‌وتحلیل علل ریشه‌ای حادثه 202
د. توصیه به سایر پیمانکاران برای پیشگیری از حوادث مشابه 202
هـ . ارزیابی کلی HSE از وضعیت اجرای پروژۀ نیروگاه سوم پالایشگاه آبادان 203
4. درسآموختۀ ناشی از حادثه در نیروگاه گازی پارسیان و پست‌های 11 و 20 کیلوولت 203
الف. شرح مختصری از پروژه 203
ب. شرح مختصری از حادثه 204
ج. تجزیه‌وتحلیل علل ریشه‌ای حادثه 207
د. توصیه به سایر پیمانکاران برای پیشگیری از حوادث مشابه 208
هـ . ارزیابی کلی HSE از اجرای پروژۀ نیروگاه گازی پارسیان 212
5. درس آموختۀ ناشی از حادثه به تاریخ 16/03/1393 در پروژۀ چندمنظوره اوما اویا واقع در کشور سریلانکا 212
الف. شرح مختصری از پروژه 212
ب. شرح مختصری از مشخصات روش حفاری و حادثۀ مرتبط 213
ج. تجزیه‌وتحلیل و علل ریشه‌ای حادثه 220
د. توصیه به سایر پیمانکاران برای پیشگیری از حوادث مشابه 221
هـ . ارزیابی نهایی شاخص‌های HSE در پروژۀ چندمنظورۀ اوما اویا- سریلانکا 221
6. درس آموختۀ ناشی از حادثه در پروژۀ در الوک 2 در اقلیم کردستان عراق 223
الف. شرح مختصری از پروژه 223
ب. مشخصات و شرح مختصری از حادثه 225
ج. تجزیه‌وتحلیل علل ریشه‌ای حادثه 227
د. توصیه به سایر پیمانکاران در زمینۀ کاهش خطر حوادث ناشی از گودبرداری 228
هـ . ارزیابی نهایی شاخص‌های HSE در پروژۀ درالوک 230
7. درس آموختۀ ناشی از حادثه به تاریخ 16/05/1399 در بدنۀ سد نیروگاه آبی سیمره 231
الف. شرح مختصری از پروژه سد و نیروگاه سیمره 231
ب. مشخصات و شرح مختصری از حادثه 233
ج. تجزیه‌وتحلیل علل ریشه‌ای حادثه 240
د. توصیه به سایر پیمانکاران 241
هـ . ارزیابی نهایی شاخص‌های HSE در پروژه سیمره 242
8. درس آموختۀ ناشی از حادثه به تاریخ 30/11/1399 در محل نیروگاه درالوک 2 واقع در اقلیم کردستان عراق 242
الف. شرح مختصری از پروژه 242
ب. مشخصات و شرح مختصری از حادثه 244
ج. تجزیه‌وتحلیل علل ریشه‌ای حادثه 246
د. توصیه به سایر پیمانکاران در خصوص پیشگیری از حوادث مشابه 247
هـ . ارزیابی نهایی شاخص‌های HSE در پروژۀ درالوک 249
جمع‌بندی و توصیه‌های نهایی حاصل از تجزیه‌وتحلیل حوادث مهم شرکت فراب در بازۀ زمانی پانزده‌ساله از سال 1386 تا 1401 249
برخی آمارهای جهانی کشته‌های ناشی از کار در پروژه‌های اجرایی صنعتی 257
(FOI: Fatal occupational injury)
جمع‌بندی و توصیه‌های مهم گروه فراب در زمینه HSE 259
فصل 5 : بخشي از فعاليت‌هاي گروه فراب در ساخت و بهره‌برداری نيروگاه‌هاي آبي و حرارتي به روایت تصویر 261
منابع 285
