کتاب منظر باغ و پارک قیطریه اثر مهندس حامد روزرخ ناشر دانش بنیاد

مقدمه

      باغ‌‌های تهران در گذشته به صورت شخصی بوده و با گذشت زمان و روند توسعه شهری باغ‌‌های شخصی به صورت پارک‌های عمومی تبدیل شده با این روند تغییر، باغ‌‌های تاریخی از بین رفته و این باعث شده که این باغها دچار آسیب شوند. انسان همیشه به سوی طبیعت پناه برده و علاوه بر تفریح و تفرج، غرق در زیبایی‌های طبیعت می‌شود و به دور از هر دغدغه فکری به آرامش دلپذیر دست می‌یابد. در شهرها ضرورت وجود پارک‌ها بیش از دیگر نقاط است. کوشش‌های جهانی بر روی ایجاد محیط طبیعی و حفظ محیط‌زیست در زیست‌بوم (اکوسیستم)‌های بزرگ، مثل شهرهای بزرگ هستند و باید به سمت توسعه پایدار شهری سوق داده شوند، توجه بیشتر به اجزای طبیعی و پارک‌های شهری را می‌طلبد. طبیعت شهری مثل پارک‌ها، به عنوان فراهم کننده خدمات اجتماعی لازمه کیفیت بشر بوده و جزو کلیدی پایداری است. پارک‌ها از اهمیت راهبردی (استراتژیک) در کیفیت جامعه شهری برخوردار هستند، حضور مکان‌‌های طبیعی مثل بوستان‌‌ها و اجزای طبیعی آنها در زمینه شهری علاوه بر خدمات مهم زیست‌محیطی، خدمات فیزیولوژیکی و اجتماعی را نیز فراهم می‌کند که در محیط‌زیست شهری بسیار مهم است. پارک‌ها که در آنها از عناصر طبیعی استفاده شده است، جدا از فواید زیباشناختی، فیزیولوژیکی و بهداشتی می‌تواند مزایای اجتماعی دیگری داشته باشد. خصوصاً درختان و گیاهان در فضاهای عمومی به یکپارچه‌ سازی و تعادل بین افراد جامعه منجر شده و توسعه روابط اجتماعی را بهبود می‌بخشد. پارک‌ها دارای مزایایی هستند که شامل پالایش هوا توسط درختان است، علاوه بر این پارک‌ها باعث افزایش جذابیت شهرها می‌شوند. تمامی این آثار در کیفیت زندگی مردم که از اجزای کلیدی توسعه پایدار است، نقش دارند؛ بنابراین باید درصدد این برآییم که هر گونه آسیب به این بوستان‌ها جلوگیری شود و در جهت ساماندهی و احیای آنها اقدام گردد.

پیش گفتار

     سپاس بی پایان پروردگار هستی را که مرا در نوشتن و چاپ این کتاب یاری نمود. این کتاب حاصل ۲۰ سال تجربه کار و تحقیق اینجانب در فضای سبز شهر تهران از جمله بوستان قیطریه می باشد، در تحقیق و تفحص در مورد نحوه شکل‌گیری، تاریخچه و تشکیل بوستان قیطریه دریافتم که تا این زمان تحقیقی جامع انجام نگرفته است، کتاب پیش رو حاصل بررسی نقشه های اولیه پارک، مصاحبه با افراد بومی و سالخورده منطقه و بررسی اسناد تاریخی می‌باشد، بدلیل شخص بودن مالکیت این باغ در دوره قاجاریه اسناد کامل تری تا قبل از آن در مورد کاربری این باغ موجود نیست ولی آثار بدست آمده  شامل آثاری از دوره عصر آهن است که قدمت باستانی بودن  این مکان را بیان می‌کند، نقشه های هوای نیز از سال ۱۳۱۵ موجود است و پیش از این تاریخ سند یا تصویر رسمی از این باغ موجود نمی باشد. لازم می‌دانم از سرکار خانم دکتر هما بهبهانی ایرانی و سرکار خانم دکتر فخری خسروی اساتيد گروه طراحی محیط زیست دانشگاه تهران کمال تشکر و قدردانی را داشته باشم و همچنین از همسر عزیزم سرکار خانم پریسا امین سبحانی که در تمام این مراحل مشوق اینجانب بوده است، امیدوارم انتشار این کتاب خدمتی هر چند کوچک در جهت اطلاع رسانی و بالا بردن سطح آگاهی هموطنان عزیز را فراهم آورد.

فهرست مطالب

 فصل 1         بافت طبیعی    1

1-1            مقدمه   2

1-2            اهمیت طرح باغ تاریخی        2

1-3            اهداف طرح باغ تاریخی        3

 فصل 2         باغ ایرانی    5

2-1            تعریف باغ ایرانی و اهمیت آن  6

2-2            تصور ایرانیان باستان از باغ     7

2-3            انواع گونه‌بندی باغ ایرانی      9

2-4            انواع بستر باغ       11

2-5            تاریخچه باغ‌‌های تهران        12

2-6            باغ در دوره قاجار   12

2-7            باغ در دوره پهلوی 17

2-8            آغاز پارك‌سازی و نگرش‌های نوگرایی     19

2-9            مفهوم پارک در فضاهای شهری           21

2-10              نقش پارک‌ها در ساختارهای شهری   24

2-11              اهمیت پارک‌ها در سلامتی جامعه     25

2-12              جنبه‌‌های حضور گیاه و آب در پارک   25

2-13              تلطیف هوا و نگرش در مورد پارک‌ها  26

2-14            تأثیر پارک در ساختار شبکه‌های زیست‌شناختی و زیست‌بوم‌های شهری   29

2-15              نقش پارک در پایداری زیست‌شناخت شهر        34

2-16              مطالعه تطبیقی  35

2-17              نخستین پارک تهران، پارک امین‌الدوله            38

2-18              تجارب جهانی   39

2-19              نگاهی به منشور فلورانس در احیای باغ‌‌های تاریخی         43

2-20              نتیجه‌گیری      44

 فصل 3         منظر تهران    45

3-1            موقعیت استقرار تهران          46

3-2            تاریخ شهر تهران    46

3-3            منظر طبیعی شهر تهران        46

3-4            موقعیت منطقه یک شهر تهران            47

3-5            شمیرانات            49

3-6            قیطریه و محدوده آن           53

3-7            تاریخچه محله قیطریه         54

3-8            عکس‌های هوایی باغ قیطریه و پیرامون آن           57

3-9            عکس‌برداری هوایی و نقشه‌برداری زمینی باغ قیطریه            61

3-10             عکس‌برداری وضع موجود سال 1393   63

3-11            تطابق عکس‌برداری سال‌های قبل 1342، 1358    64

3-12            رطوبت نسبی      69

3-13            شکل زمین        71

3-14            منابع فیزیولوژیکی 72

3-15            نتیجه‌گیری        107

3-16            کاربری‌های درون باغ پارک قیطریه     108

3-17            کاربری‌های همجوار باغ قیطریه          109

 فصل 4         باغ پارک قیطریه     111

4-1       هدف کلی     112

4-2       فعالیت‌ها       112

4-3       برنامه‌های راهبردی و توصیه‌ها برای پهنه‌ها    114

4-4       احیا و باززنده‌سازی در باغ پارک قیطریه         116

4-5            بهسازی در باغ پارک قیطریه       117

4-6            حفاظت در باغ پارک قیطریه       117

4-7            بهینه و بهسازی منظر در باغ پارک قیطریه  117

4-8            فعالیت‌ها و برنامه‌های باغ پارک قیطریه       118

4-9            امنیت در پارك           119

4-10            ساختمان‌‌ها و بناها در باغ پارک 119

4-11      توپوگرافی در باغ پارک   122

4-12            تحلیل پوشش گیاهی در باغ پارک قیطریه  122

4-13            ارزیابی دید و منظر در بوستان   125

4-14            ترکیب و ادغام داده‌های تاریخی                128

4-15            توضیح کاربری‌های تاریخی طبیعی و آنالیز سایت        128

4-16            امکانات و محدودیت‌ها بر اساس برنامه‌های باغ پارک  128

4-18      کلیات طرح   128

منابع    135