کتاب دایره المعارف مصور تاریخ ایران باستان (چهار جلدی ) اثر احسان رضایی نشر سایان

 

دیباچه (کتاب دوم) 

 

 چرا هخامنشیان مهم هستند؟» این پرسش به ظاهر ساده جوابی پیچیده دارد. با ایجاد امپراتوری  هخامنشی نخستین بار مجموعه ای از اقوام و سرزمینهای مختلف تحت مدیریت واحد سیاسی  درآمدند و تحت نظر یک قدرت مرکزی متمرکز قرار گرفتند؛ اتفاقی که تا آن زمان سابقه نداشت   در واقع ما درباره ی تاریخ سلسله ای سخن میگوییم که حکومتش بیشتر از دو سده ادامه داشت و در اوج شکوفایی وسعتش به هند و سند در شرق و از سمت غرب تا سواحل دریای مدیترانه و کوش لیبی در آفریقا رسیده بود مجموعه ی وسیع این قلمرو در تحریرهای مختلف یکی از کتیبه های  داریوش در کاخ آپادانا در تخت جمشید ثبت شده ولی نکته ی مهم این است که کشورگشایی و فتح . سرزمین های دوردست کار اولیه و آغازین هخامنشیان بود؛ نقطه ی اوج کار آنها حفظ ثبات در چنین  قلمرو وسیعی آن هم برای زمانی بیشتر از دو سده و فراهم کردن زیر ساختهای اجرایی و مدیریتی  در بزرگترین مقیاس ممکن بوده است البته قبل از هخامنشیان هم امپراتوریهایی مانند آشور وتمدن های بسیار کهنی مانند مصر تجربه های مدیریتی و اجرایی بالایی داشتند. اما آنچه حکومت هخامنشی را متمایز میکند اجرای این برنامه های اداری و اجرایی در بزرگترین مقیاس ممکن است  اولین حاکمان هخامنشی میدانستند میخواهند بر جهانی حاکم شوند که سابقه ای بسیار طولانی از نظر حفظ سلطه و ساختار اداری دارد بنابراین سنگ بنای امپراتوریشان را در نقطه ای از جنوب  غربی ایران گذاشتند که حدود دو هزار سال فرهنگ و تاریخ دیرپای عیلام در آن مستقر بود. در واقع آنها با نهایت هوشمندی در جریان فرآیند فرهنگ پذیری یا ادغام ،فرهنگی از تجربه ی حکومتداری عیلامیها با تمام ظرایف و پیچیدگیهای آن بهره بردند البته استفاده ی هخامنشیان از تمدنهای کهنتر محدود به خاستگاه خودشان و عیلام نبود و تمدنهای باستانی دیگر منطقه مثل آشور بابل اورارتو و مصر نیز با واسطه یا بی واسطه میراث تجربی خود را به بنیانگذاران امپراتوری جدید انتقال دادند. از این منظر دوره ی حکومت هخامنشیان بر این سرزمین پهناور را میتوان نقطه ی عطف تاریخ منطقه دانست چراکه تجربیات حکومت داری تمدنهای پیشین به صورت ادغام شده موجبات شکل گیری حکومتی جدید را فراهم آورد در واقع سنتهای اداری آیینی ،هنری، ایدئولوژیک مدیریتی و به طور کلی حکومتی در این دوره نه تنها تداوم یافت بلکه با گسترش شبکه ای عظیم . که به شبکه های قدیمیتری متصل بود و انباشت تجربهها و سنتهای ،پیشین نظامی کارآمد و پویا به وجود آمد که از نظامهای پیشین از بسیاری وجوه متمایز بود این شبکه های ارتباطی قدیمی که در مقیاسی محلی داشتند به واسطه ی اعمال نظر حاکمان هخامنشی در مقیاسی وسیع به یکدیگر متصل شدند. نکته ی جالب توجه این است که هخامنشیان نه تنها این جهان رنگارنگ از اقوام مختلف را از نقاط بسیار دور به یکدیگر پیوند زدند بلکه از اهمیت کار خود نیز اطلاع داشتند و به آن می بالیدند چنان که داریوش اول در کتیبه ی شوش با مباهات به آن اشاره میکند که برای پروژه های عمرانی  در پایتخت هخامنشی چه کالا یا مصالحی را از کدام نقطه به مرکز آورده اند یا کدام مردمان در چه جنبه هایی از برنامه های معماری و هنری مشغول به فعالیت بوده اند.

---

فهرست کتاب سوم

یونانیان در ایران (1)

مقدمه

پایان یک فاتح

بازی قدرت شهربها 

فرمانده فاتح سلوکوس (اول) 

سلوکیه، قلب امپراتوری 

امپراتوری چهل تکه

 هلنی شدن

همزیستی خدایان 

امپراتور در سرزمین شاهان

 اقتصاد چهار دراخما 

شهرهایی به سبک هلنی 

خدایان طلایی

به ضرب نیزه و فیل

در جبهه ی شمال

نبرد بر سر سوریه 

جنگ برادران

مثل اسکندر مثل سلوکوس (آنتیوخوس سوم)

آنا باسیس

بازی تاج و تخت

دشت يأجوج

 خیزش از شرق 

نگهبانان آتش

ملکه های شرور 

بیداری ایران

 

تأسیس دولت اشکانی (2)

مقدمه

سرزمین اسب سواران

ارشک؛ پدر ملت

قدرت گرفتن تدریجی یک خاندان

یک سده تلاش

شبکه ی شاهنشاهی

مجلس مهستان

گریز از مرکز

شکلهای مختلف زندگی

پوشاک راحت و پرجزئیات

زرق و برق اشکانی

استقلال در خط و زبان

رنسانس هنر ایرانی

سازمان جاسوسی اشکانی

از سرزمینهای شرقی

راه ابریشم

اقتصاد اشکانی

 

شروع شاهنشاهی (3)

مقدمه

فاتح ایران (مهرداد اول)

مهرداد و ایرانیان

قلعه ی مهرداد

خدایان در بزم

نبرد هگمتانه

مهاجمان شرقی

معمار شاهنشاهی (مهرداد) (دوم)

اولین نزاع داخلی

دیاسپورای ایرانی

جنگ های مهردادی

روم در همین نزدیکی

طبل های حران

نفر دوم بعد از شاه (سورنا)

فرمانده ای از شمی

تاریخ ملی ایران

سرود پهلوانی

کوه خدا

نقاشان کوه خواجه

مرزبانی 

صلح با روم

آنتونی در آذربایجان

هدیه ی رومی

بانو، جنگجو، الهه

 

---