کتاب راهنمای عملی تصمیم گیری ریسک اثر مهناز محسنی ناشر دانش بنیاد

مقدمه

پس از وقوع حوادث شیمیایی فاجعه بار در مکزیکو سیتی، مکزیک و بوپال هند، در سال 1985 مرکز ایمنی فرآیندهای شیمیایی توسط موسسه مهندسین شیمی آمریکا ایجاد شد. مرکز ایمنی فرآیندهای شیمیایی باهدف تهیه و انتشار اطلاعات فنی برای استفاده در جهت پیشگیری از حوادث شیمیایی بزرگ تاسیس شد. این مرکز توسط بیش از 200 حامی از صنایع دارای فرآیندهای شیمیایی پشتیبانی می‌شود که بودجه لازم و راهنمایی‌های حرفه‌ای را به کمیته‌های فنی آن ارائه می‌دهند. فعالیت اصلی مرکز ایمنی فرآیندهای شیمیایی تدوین دستورالعمل برای کمک به کسانی است که عناصر مختلف سیستم ایمنی فرآیند و مدیریت ریسک را اجرا می‌کنند و این کتاب بخشی از آن مجموعه است. بیش از پنج دهه است که موسسه مهندسین شیمی آمریکا از نزدیک درگیر مسائل مربوط به ایمنی فرآیند و کنترل تلفات در صنایع شیمیایی و صنایع وابسته به آن است. موسسه مهندسین شیمی آمریکا از طریق ارتباط قوی با طراحان فرآیند، سازندگان، اپراتورها، متخصصان ایمنی و اعضای دانشگاه، باعث بهبود مستمر استانداردهای ایمنی صنعت شده است. نشریات و نشست‌های هم اندیشی موسسه مهندسین شیمی آمریکا به منابع اطلاعاتی افراد در حوزه ایمنی فرآیند و حفاظت از محیط زیست تبدیل شده است. ادغام ایمنی فرآیند در برنامه‌های درسی مهندسی هدف مستمر مرکز ایمنی فرآیندهای شیمیایی است. برای این منظور، مرکز ایمنی فرآیندهای شیمیایی، کمیته آموزش مهندسی ایمنی و شیمیایی را ایجاد کرد که ماژول‌های آموزشی را برای ایمنی فرآیند تدوین می‌کند. در حال حاضر یک کتاب درسی برای پوشش جنبه‌های فنی ایمنی فرآیند برای دانش آموزان موجود است. با این حال، هیچ کتاب درسی وجود ندارد که مفاهیم مدیریت ایمنی فرآیند و نیاز به ایمنی فرآیند را برای دانشجویان بیان کند. به همین دلیل کمیته راهبری فنی مرکز ایمنی فرآیندهای شیمیایی جهت کمک به کالج‌ها و دانشگاه‌ها برای مقابله با این چالش و کمک به برنامه‌های مهندسی شیمی در تأمین نیازهای ایمنی فرآیند در برنامه‌های درسی مهندسی شیمی، تهیه این کتاب را در دستور کار خود قرارداد.

فهرست مطالب

 فصل اول : معرفی  

1-1    تاریخچه رویکردهای مدیریت ایمنی فرآیند   

1-2   الگوی مدیریت ایمنی فرآیند مبتنی بر ریسک  

1-2-1  مدیریت ایمنی فرآیند مبتنی بر ریسک   

1-2-2  ویژگیهای تصمیم ریسک   

1-3   روش تصمیم‌گیری برای ریسک  

1-4   نقشه راه  

1-5   تصمیمات ریسک در طول چرخه عمر فرایند  

1-6   مزایا و معایب   

1-7   خلاصه  

 فصل دوم :  مفاهیم کلیدی در مدیریت ریسک 

2-1   روند مدیریت ریسک   

2-2   شناسایی ریسک - سناریوی ریسک 

2-3   روش تجزیه و تحلیل ریسک - پیامد و فرکانس  

2-4   ارزیابی ریسک   

2-5   خلاصه   

 فصل سوم :  درک خطرات، پیامدها و ریسک فرایند   

3-1   خطرات فرایند 

3-1-1  سمیّت حاد

3-1-2  قابلیت اشتعال و انفجار   

3-1-3  واکنش شیمیایی   

3-1-4  خطرات انتشار بزرگ مقیاس زیست محیطی  

3-1-5  سایر خطرات فرآیند   

3-2   شناسایی ریسک   

3-3   پیامدها و تأثیرات   

3-4   فرکانس  

3-5   ریسک   

 فصل چهارم :  تصمیم‌گیری ریسک و استراتژی‌ها   

4-1   اهداف و ویژگیها   

4-1-1   اهداف   

4-1-2   ویژگی‌ها       

4-2    چرخه عمر فرایند و جایگزین‌ها   

4-3   فرایند تصمیم‌گیری  

4-3-1   تعریف مسئله   

4-3-2   ارزیابی ریسک پایه   

4-3-3   شناسایی جایگزین‌ها   

4-3-4   غربال گزینه‌های جایگزین   

4-3-5   تصمیم بگیرید   

4-4   اهداف و نتایج   

4-5   موازنه گزینه‌ها   

4-6   عدم قطعیت   

4-7   تحمل ریسک  

4-8   تصمیمات مرتبط   

4-9    درختهای تصمیم   

 فصل پنجم :  تصمیم‌گیری   

5-1    تعریف مسئله تصمیم‌گیری  

5-1-1   انواع تصمیمات   

5-2   انتخاب ابزار تصمیم‌گیری   

5-2-1   توالی ابزارهای تحلیل ریسک   

5-2-2   عوامل انتخاب ابزار تصمیم‌گیری   

5-3   گردآوری منابع ارزیابی   

5-3-1   اعضای تیم   

5-3-2   جلسه افتتاحیه   

5-3-3   ابزارها/ روش‌ها   

5-3-4   زمان   

5-4   تعیین معیار تصمیم‌گیری   

5-4-1   معیار ریسک ایمنی فرآیند  

5-4-2   معیارهای دیگر   

5-5   اتخاذ تصمیم   

5-5-1   ویژگی کمک‌ تصمیم‌ها   

5-5-2   به کارگیری ابزارها، کمک‌ها و معیارهای تصمیم‌گیری   

5-5-3   تشخیص و برخورد با عدم قطعیت‌ها   

5-5-4   تشخیص ضرورت سخت‌گیری در تصمیم  

5-6   فرآیند تصمیم‌گیری نهایی و تصویب   

5-7   ارتباطات، مستندسازی و اجرای تصمیم   

5-8   خلاصه 

 فصل ششم :   تله‌های پنهان در تصمیم‌گیری   

6-1   مقدمه   

6-2   تله لنگر انداختن   

6-2-1   تایتانیک مثالی از تله لنگر انداختن   

6-2-2   مقابله با تله لنگر انداختن   

6-3   تله وضعیت موجود   

6-3-1   مثال‌هایی از تله وضعیت موجود   

6-3-2   مقابله با تله وضع موجود   

6-4   تله غرق شدن در هزینه و تشدید تعهد   

6-4-1   مقابله با تله غرق شدن در هزینه   

6-5   تله شواهد تأییدکننده   

6-5-1   مقابله با تله شواهد تأییدکننده   

6-6   تله چارچوب‌بندی   

6-6-1   مثال چارچوب‌بندی   

6-6-2   مقابله با تله چارچوب‌بندی   

6-7   تله‌های برآورد و پیشبینی   

6-7-1   اعتماد بیش از حد   

6-7-2   ملاحظه‌کاری   

6-7-3   قابلیت یادآوری   

6-7-4   مقابله با تله‌های برآورد و پیش‌ینی   

6-8   تله تفکر گروهی   

6-8-1   مثال تفکر گروهی حوادث فلیکس برو و انفجار انگلستان   

6-8-2   مقابله با تله تفکر گروهی  

6-9    خلاصه 

 فصل هفتم :  طراحی ذاتاً ایمن‌تر   

7-1   معرفی طراحی ذاتاً ایمن‌تر   

7-2   استراتژی‌های طراحی ذاتاً ایمن‌تر  

7-3   سلسله مراتب کنترل‌های مدیریت ریسک    

7-4   نمونه‌های طراحی ذاتاً ایمن‌تر برای تبیین روند تصمیم‌گیری   

7-4-1   مثال به حداقل رساندن   

7-4-2   مثالی از تعدیل  

7-4-3   مثال سادهسازی   

7-4-4   سایر موازنه‌ها   

7-5    خلاصه  

 فصل هشتم :   مدیریت تغییر    

8-1   مقدمه   

8-2   سطح تایید تصمیم   

8-3   مثال‌های فرایند تصمیمگیری انجام شده برای تغییرات   

8-3-1   تغییر تجهیزات   

8-3-2   تغییر روش اجرایی   

8-3-3   تغییر در پارامترهای فرآیند   

8-3-4   تغییر سازمانی   

8-3-5   تغییر در مواد اولیه   

8-3-6   تغییر وندور   

8-4    خلاصه   

 فصل نهم :  استفاده از LOPA و ماتریس RISK در تصمیمات ریسک    

9-1 مقدمه   

9-2   ماتریس‌های ریسک  

9-2-1   فرمت ماتریس ریسک   

9-3    آنالیز لایه‌های حفاظتی   

9-3-1   لایه‌های حفاظتی مستقل   

9-3-2   فرمت آنالیز لایه‌های حفاظتی   

9-4   مثالی از تصمیم‌گیری ریسک برای فرآیند حمل فسژن   

9-4-1   شرح   

9-4-2   ماتریس ریسک برای حمل یا انتقال فسژن   

9-5   روش تصمیم‌گیری مثال فسژن با استفاده از ماتریس ریسک   

9-6   فرایند تصمیم‌گیری برای مثال فسژن با استفاده از LOPA   

9-7    خلاصه   

 فصل دهم :   استفاده از QRA و معیارهای ایمنی در تصمیمات ریسک    

10-1  مقدمه‌ای بر ارزیابی کمّی ریسک   

10-1-1 فرکانس‌ها را محاسبه کنید.   

10-1-2 محاسبه پیامدها   

10-1-3 تجزیهوتحلیل کمی ریسک (QRA)   

10-2  معیارهای ریسک در ایمنی   

10-2-1 محدوده معیارهای ریسک   

10-2-2 ریسک فردی و اجتماعی   

10-2-3 بهبود مستمر   

10-3  رویدادهای دارای پیامدهای شدید و احتمال کم   

10-4  مثالها   

10-4-1 مقایسه گزینه‌های طراحی: تاسیسات انتقال برم   

10-4-2 انطباق و بهبود مستمر: سیستم تهویه اسید آلی   

10-4-3 مورد خاص: اثر دومینو   

10-5  خلاصه   

 فصل یازدهم :  اجرای تصمیم    

11-1  مقدمه      

11-2  اجرا         

11-3  مستندسازی            

11-3-1 اهمیت مستندسازی تصمیم   

11-3-2 نگارش توصیه‌ها   

11-3-3 مشاوره مشاور حقوقی   

11-3-4 محتوای اسناد تصمیم   

11-3-5 نگهداری اسناد تصمیم   

11-4  اعتبارسنجی مجدد   

11-4-1   بر اساس زمان   

11-4-2   براساس موقعیت  

11-5  خلاصه   

 فصل دوازدهم :   خلاصه و درس‌ها    

12-1  مقدمه       

12-2  مطالعات موردی در موضوع ریسک: اشتباهات تصمیم‌گیری   

12-2-1 اشتباه در تعریف مسئله   

12-2-2 اشتباه در ریسک پایه و شناسایی گزینه‌های جایگزین   

12-2-3 تصمیم‌گیری - در نظر نگرفتن موازنه   

12-2-4 تصمیم‌گیری – اشتباه در درک عدم قطعیت   

12-2-5 تصمیم‌گیری – اشتباه در انجام شناسایی ریسک و بررسی ریسک قابل تحمل  

12-2-6   تصمیم‌گیری – اشتباه در تشخیص تصمیمات مرتبط   

12-3  درس‌ها و خلاصه‌   

منابع   

واژه‌نامه