پيشگفتار
تجربه نزديك به چهار دهه فعاليت در حوزه مشاوره مهندسی در ساخت و ساز شهري در ايران و نيز15 سال كار و تجربه در استقرار و جاري سازي سيستم مديريت جامع در مهندسين مشاور گنو، نويسنده را در دهه گذشته بر آن داشت كه بدنبال پاسخي براي اين پرسش مهم باشد كه مشكل شركتها، سازمانها و بنگاههاي اقتصادي در ايران كدامند كه آنها و البته دستاندركاران توسعه كشور نميتوانند- مانند بسياري از كشورهاي جهان و شرکتها و سازمانهای اقتصادی آنها كه تا همين چند دهه قبل در زمينه توسعه و توليد علم هم رديف كشور ما بودند، ولي در اين مدت پيشرفتهايی چشم گير داشتهاند- به پيشرفت و توليد علم و فن شناسي در سازمان خود و یا در کشور دست يابند. نگاهي كوتاه به آمار رقابت پذيري، بهرهوري و بويژه نوآوري در كشور ما، پرسش بالا را در برابر هر فرد یا مدیر مسئول كه به شكلي جدي با اين شركت ها، سازمان ها و نيز توسعه كشور سر و كار داشته است قرار داده و ميدهد.
تلاش نويسنده در پاسخ به اين پرسش، منجر به شكل گيري موضوع اين كتاب و بويژه نقش تفكر در فرگشت انسان ها، فرهنگ جوامع انساني، شركت ها و سازمان ها و نیز توسعه كشور شد. در راستاي اين تلاش، جدای از كتاب حاضر، كتاب ديگري تحت عنوان «مديريت فكر» از سوي نويسنده تالیف و به توسط انتشارات «فدك ايساتيس» در سال 1393 چاپ و روانه بازار گرديد.
با توجه به نظريه عمومي اشاره شده در كتاب فوق، پياده سازي آن نظرات در مديريت يك شركت گام ديگري بود كه بايد برداشته مي شد. بدين ترتيب، اين مهم در قالب كتاب حاضر در مورد يك شركت مهندسي مشاور معمار- شهرساز بسط داده شد كه به راحتي مي تواند در شركت هاي دیگر هم از آن استفاده شود. در جريان اين كار، جنبه هاي مختلف نظري و نيز چگونگي استقرار و جاري سازي مديريت فكر در يك شركت مشخص شد و مستندات مربوط به آن تهيه گرديد. هرچند به واسطه «خاص» بودن اين مستندات، در اين كتاب به آن ها اشاره نشده است.
در كتاب حاضر به جزئيات استقرار ، جاري سازي و نيز به چارت عمومی سيستم مديريت فكر در يك سازمان توجه شده، در حد امكان در بارۀ آن ها به تفصيل توضيح داده شده است.
همچنين در پيوست كتاب (که شامل یادداشت‌های نویسنده در مورد برخی مسائل فلسفی است)، به جنبه‌هاي مختلف نظري مربوط به سيستم مديريت فكر ، بويژه آنها كه به نظريه سيستمي و نگرش كل گرايانه مربوط مي‌شوند پرداخته شده است.
هرچند سرفصل هاي اين قسمت ، اغلب فلسفي يا مربوط به موضوع رياضي و منطق هستند، ولي مطالعه آنها در شكل‌گيري و بويژه درك انديشه سيستمي به خواننده کتاب بسیار كمك مي‌كند. موضوع‌هایی كه متأسفانه امروز در جامعه حرفه ای ايران، به آنها كم تر بهاء داده مي‌شود. بويژه اگر توجه كنيم كه تسلط به موضوع کتاب از جمله: سيستم‌ها، كل‌گرايي، روش‌های تفكر و ... ، از آنجا كه موضوع‌هایی ميان رشته‌اي هستند، نيازمند دارا بودن درجه‌ای از شناخت و دانش در زمينه‌هاي مختلف فلسفه و علم‌اند.
نكته ديگر آن كه مطالب فلسفي ارائه شده در اين پيوست، از منظري عمل گرايانه، كاربردي و فن شناسانه نوشته شده‌اند نه از ديدگاهي صرفاً فلسفي، از این جهت مدیران و کارشناسان سازمانها به راحتی می‌توانند آنها را مطالعه کرده، مورد استفاده قرار دهند.
هرچند كه ديدگاه ها و نيز تعبير و تفسيرهاي دانشمندان و كارشناسان از موضوعهای فلسفي از جمله مطالب ارائه شده، مي‌تواند متفاوت باشد و بر همين اساس خوانندگان مي‌توانند نظرات و تحليلهاي فلسفي خود را از این موضوع‌ها داشته باشند، ولي نويسنده با ديدگاه‌های طرح شده در پیوست کتاب، احساس راحتي بيشتري مي‌كند و بر اين باور است كه در مقایسه با ديدگاه‌هاي تقليل گرايانه و يا آنها كه پراكنده بوده، بر اساس مفاهيم فلسفي استوار و منسجمی قرار ندارند، مي‌توانند «مدل»هاي شستۀ و رفته تری را براي درك مفاهيم مربوط به «سيستم‌ها»، «كل‌ها» و «سازمان» در اختيار انسان قرار دهند.
در خاتمه اميد است كه كتاب حاضر - و نيز كتاب «مديريت فكر» كه مبناي نظري اين كتاب به حساب می‌آید- بر راه پر پيچ و خم پيشرفت و توسعه شركتها و سازمانها و نيز توسعه كشور روشني افكند و بدين ترتيب مورد استفاده مدیران و كارشناسان سازمانها و دست اندركاران توسعه كشور قرار گيرد.
در اينجا، همچنين لازم می دانم که از همکار گرامی خود جناب آقای خشايار رستمی که ويرايش نهايی کتاب را بر عهده داشتند و نيز ساير همکارانم در مهندسين مشاور گنو که امکان مطالعه و نگارش کتاب را برايم فراهم ساختند تشکر کنم.
بهرام خاکپور
مهندسین مشاور گنو
تابستان 1395
فهرست مطالب
قسمت 1 مديريت فكر- استقرار، جاري سازي 1
مدیریت فکر 2
مدیریت فکر- سیستمها و مدلهای آن 3
تفکر استراتژیک 7
مدیریت استراتژیک 8
برنامه استراتژیک 8
مدیریت فکر 10
تفکر هوریستیک 10
مشاهده مشکل، طرح ایده، پرسش و نیز طرح صورت مسئله 13
فرآیند تفکر 15
تهیه صورت مسئله 16
روش‌های تفکر 17
ویژگی‌های یک سازمان 18
مدیریت فکر-سازمان دانش‌محور – سازمان اندیشگر 21
مدیریت فکر – تولید دانش 22
مدل سایبرنتیکی 23
مدیریت فکر در یک شرکت – جنبه‌های عملی و مدیریتی آن 25
مدیریت فکر در شرکت (چگونگی جاری‌سازی) 26
چگونگی مدیریت یک شرکت براساس سیستم مدیریت فکر 27
چرا مدیریت فکر؟ 34
خطوط مهم استقرار و جاري سازي سيستم مديريت فكر در يك سازمان 35
قسمت 2 فرهنگ و برخي موضوع‌هاي مديريتي مربوط به آن 41
تعریف فرهنگ 44
فرگشت فرهنگی 45
فرهنگ و فن شناسی 54
تفاوت فرگشت فرهنگی و فرگشت زیستی 56
نقش فرهنگ در جامعه 56
زیست بوم و فرهنگ 58
مِم‌ها، ژن های فرهنگی 60
جامعه و فرهنگ آن 66
فرهنگ به عنوان زیرمدل‌ها، مدل‌ها، باور ها و...- فرآیند تفکر 69
تغییر در فرهنگ 71
ساختار اقتصادی اجتماعی و فرهنگ 73
ارتباط مدیریت فکر و فرهنگ 75
فرهنگ سازمانی 77
سمبل‌ها و نقش آنها در زندگی 85
انگیزه در سازمان 94
سلامت سازمان 99
معنا 101
هم‌افزایی 104
هم‌افزایی و توسعه سازمان 108
فرهنگ سازمانی- موارد مهم 116
فصل 3.1 سيستم‌هاي پيچيده - 1 121
مدیریت فکر- سیستم های پیچیده 122
تقسیم‌بندی سیستمها 124
چگونه سیستم مدیریت یک سازمان را مدل سازی کنیم 125
خلاصۀ سیستم‌های مدیریتی 127
"جاذب" در سیستم‌های اجتماعی – فرهنگی 131
تفکر استراتژیک 132
استراتژی‌های بهینه سازی 134
ویژگی‌های اصلی ICT 137
فصل 3.2 سيستم‌هاي پيچيده - 2 143
نظریه آشوب، نظریه پیچیدگی، سیستمها 144
سيستم‌هاي آشوبناك 149
نظریۀ آشوب، نظریۀ پیچیدگی 159
سیستم‌های مربوط به موجودات زنده – سیستم‌های اجتماعی 146
سازمان اجتماعی 171
نظریه سیستمی 184
کلها 189
تعریفهای مربوط به سیستمها بر اساس نظرات اکاف 195
پيوست برخی موضوعهای فلسفی مربوط به سیستم‌های پیچیده 207
واقعيت و حقیقت 208
قانونمندی در طبيعت 219
نظم پنهان در طبيعت-قانونمندی 224
مدل‌سازی-مدل ذهني 266
مدلهای ذهنی انسان در مورد موضوعهای علمی 273
آگاهي- نقش ذهن 274
چرا نمي‌توان نظريه‌اي جامع در مورد پديده‌هاي پيچيده ارائه داد؟ 317
فلسفه رياضي 318
منطق و نقش آن در تفکر 336
منطق، حرکت - پارادوكس‌هاي زنون 345
دیالکتیک 359
كتابنامه 377
