کتاب اصول و ضوابط طراحی ساختمان‌های امن اثر مهندس غلامرضا حسینعلی‌ بیگی ناشر فدک ایساتیس

مقدمه

در دنیای پرتلاطم و پرمخاطره ، که از گذشته های بسیار دور تا حال حاضر فرا روی انسان قرار داشته است ، نیاز به تامین امنیت یکی از خواسته های مهم برای انسان بوده است. انسانها از دیر باز برای حفظ و یا دست یابی به منافع و منابع خود همواره با طبیعت و یا با یکدیگر در جنگ و جدال بوده¬اند خواه به صورت گروهی و قبیله ایی خواه به صورت انفرادی، این درگیری ها باعث شده است تا انسان ها برای دفاع از خود در برابر تهدیدات پیش رو به سمت شناخت تهدیدات و راههای مقابله با آن برود. این حرکت باعث ایجاد تاکتیکهای دفاعی و فنون نظامی شده است البته در خصوص مقابله با تهدیدات طبیعی نیز این حرکت بوجود آمد. در دیرباز انسان برای مقابله با حملات جانوران درنده به سمت ساخت بناهای مستحکم و ساخت سلاح روی آورد و همچنین برای مقابله با تهدیدات انسانی نیز کارهای مشابهی را انجام داده من الجمله ساخت بناها و دژهای مستحکم و ایجاد دیوار در اطراف شهر و یا ایجاد خندق ، اینها همه از فنون و تاکتیکهایی هستند که پیشینیان ما بدان دست یافتند.
امروزه با توجه به رشد و توسعه علوم و صنعت ، هم شکل و هم ابزارهای تهدید، به لحاظ کمی و کیفی توسعه و رشد یافته اند و هم اینکه راه های مقابله نیز توسعه خوب و نسبی داشته اند. امروزه مفاهیمی نظیر حفاظت فیزیکی و پدافند غیر عامل مطرح می باشد و در راستای تامین امنیت و ایمنی برای انسان رشد و توسعه داده شده است. با توجه به توسعه و پیشرفت بشریت ، شکل تهدیدات نیز تغییر یافته است لذا علومی نظیر حفاظت فیزیکی و پدافند غیر عامل نیازمند به روز رسانی مستمر می باشد.
هدف نهایی از این مباحث، دستیابی به روش‌ها و فنون هایی می باشد که بتوان در مرتبه اول جان انسان و در مرتبه دوم اموال و دارایی ها را از آسیب های محتمل محفوظ نگه داشت. آنچه که انسان و اموال را درون خود نگه می دارد و در مقابل تهدیدات و آسیب ها محفوظ می دارد ، چیزی غیر از ساختمانها و تاسیسات نمی باشد. این یک مفهوم مطلق نیست بلکه نسبی می باشد بدان معنای که عواملی نظیر سیستم ، هدایت و مدیریت نیز در این مورد نقش بسزایی دارند.
حفاظت فیزیکی و پدافند غیرعامل هر دو در پی شناخت عامل تهدید ، ابزار تهدید ، راههای مقابله با تهدید و در نهایت حفظ جان انسانها ، اموال ودارایی ها هستند. پدافند غیرعامل یک حوزه وسیع و گسترده ای را پوشش می دهد که حتی به برنامه ریزی ها و استراتژی‌های ملی و بین المللی مرتبط می شود در حالی که حفاظت فیزیکی حوزه ای به مراتب کوچکتر را در بر می گیرد. دست یابی به یک طرح استاندارد حفاظت فیزیکی در واقع تامین کننده اصول و اهداف پدافند غیرعامل می‌باشد.
در معنای حفاظت فیزیکی دو ایده حاکم است ؛ برخی حفاظت فیزیکی را همان حفاظت تاسیسات می دانند، زیرا که معتقدند آنچه برای یک سیستم دارای اهمیت باشد، آنرا درون تاسیسات و اماکن خود نگهداری می نماید و هرگونه رخنه و نفوذ و یا آسیب وارد کردن به این تاسیسات را ، در حقیقت ایجاد لطمه به سیستم می داند. لذا مهمترین اهداف حفاظت فیزیکی را در حفاظت تاسیسات تعریف می کند و در این قلمرو برنامه و عملیات حفاظتی خود را طراحی و اجرایی می‌نمایند.
در مقابل نیز برخی حفاظت فیزیکی را مقوله ایی فراتر از حفاظت از تاسیسات می پندارند و بر این باور هستند تاسیسات و اماکن ، جزیی از حفاظت فیزیکی بوده و کلیه عوامل ، عناصر و اماکن و هر چه در آنچه مرتبط با موضوع امنیتی ، نظامی و انتظامی بوده و در معرض اهداف غیر خودی باشد و عوامل بیرونی و متجاوزین قصد بهره برداری از آن را دارد ، در دایره حفاظت فیزیکی قرار دارد.
پدافند در معنای لغوی مترادف با دفاع است، دفاع نیز بر دو قسم دفاع عامل و دفاع غیرعامل است. دفاع عامل مبتنی بر فعالیت نیروهای مسلح و متکی بر تسلیحات و تجهیزات نظامی می‌باشد، چنین دفاعی بر عهده نیروهای نظامی است. هرچند در صورتی که کشور در معرض تجاوزی قرار بگیرد، مردم هم در قالب نیروهای مردمی، می‌توانند به کمک نظامیان بیایند .
در کنار پدافند عامل، نوع دیگری از دفاع وجود دارد که به آن پدافند غیرعامل می‌گویند، تعریف این نوع پدافند در تمام دنیا یکسان است و به دفاعی گفته می‌شود که متکی به تجهیزات و تسلیحات نظامی نیست. پدافند غیر عامل مجموعه‌ای از برنامه‌ریزی‌ها، طراحی‌ها و اقدامات است که باعث کاهش آسیب پذیری در مقابل تهدیدات می‌شود.
به طور کلی هر اقدام غیر مسلحانه‌ای که موجب کاهش آسیب پذیری نیروی انسانی، ساختمانها، تاسیسات، تجهیزات، اسناد و شریان های حیاتی در مقابل عملیات خصمانه و مخرب متهاجمین گردد، پدافند غیرعامل خوانده می شود. به بیان ساده‌تر پدافند غیرعامل، مجموعه اقداماتی است که انجام می شود تا در صورت بروز درگیری، خسارات احتمالی به حداقل میزان خود برسد.
با توجه به این مطالب می توان دریافت که قریب به اتفاق موضوعات مطروح در دفاع غیرعامل و حفاظت فیزیکی مرتبط با مجموعه رشته های مهندسی ساختمان می‌باشد . به سهولت می‌توان از آغاز طراحی ساختمان‌ها و استحکامات، موضوعات دفاع غیرعامل و حفاظت فیزیکی ساختمان‌ها را در طراحی لحاظ نمود.
هدف
با عنایت به مطالب فوق الذکر و با عنایت به نیازمندی کارشناسان و دست اندر کاران مرتبط با امور ساخت و ساز، به یک مرجع علمی، و نیز برای هدفمند نمودن و دادن ایده و روشن نمودن مسیر طراحی، نسبت به جمع آوری و نگارش این کتاب اقدام شد. امید آن است این نوشتار شروعی مناسب برای بهره مندی کارشناسان و اندیشمندان و همچنین بهره مندی مولف از نظرات و پیشنهادات مخاطبین عزیز گردد.
امید است این خدمت ناچیز مورد قبول حضرت حق تعالی و مردم عزیز کشورمان واقع گردد.

غلامرضا حسین علی بیگی
.................................................................................................................................

فهرست مطالب

فصل اول : کلیاتی درباره پدافند غیرعامل و حفاظت فیزیکی

1 – 1 کلیات 21
1 – 2 پدافند غیرعامل 21
1 – 2 – 1 استتار و اختفاء 22
1 – 2 – 2 پوشش 24
1 – 2 – 3 پراکندگی 24
1 – 2 – 4 فریب 25
1 – 2 – 5 اعلام خبر 25
1 – 3 اهمیت پدافند غیرعامل 25
1 – 4 اهداف پدافند غیرعامل 26
1 – 5 اصول بنیادین پدافند غیرعامل 27
1 – 5 – 1 مکانیابی 27
1 – 5 – 2 انضباط استتار 28
1 – 6 استراتژی اجرای تهدید 28
1 – 6 – 1 استراتژی پنج حلقه استراتژیک واردن 28
1 – 6 – 2 تقسیم بندی نواحی و مراکز 32
1 – 7 حفاظت فیزیکی 33
1 – 7 – 1 اهمیت حفاظت فیزیکی 35
1 – 7 – 2 اهداف حفاظت فیزیکی 36

فصل دوم : تهدید شناسی و چالش ها

2 – 1 تهدید 41
2 – 1 – 1 تهدیدات طبیعی 41
2 – 1 – 2 تهدیدات انسانی 42
2 – 2 هدف از تهدید 42
2 – 3 عوامل تهدید 43

فصل سوم : ارزیابی و تحلیل ریسک

3 – 1 کلیات 49
3 – 2 ارزیابی ساختمانها ، اموال ، تجهیزات 49
3 – 2 – 1 تعیین ارزش 51
3 – 2 – 3 سطح تهدید و سطح حفاظت 70
3 – 3 ارزیابی ریسک (خطر) بر اساس روش آیین نامه FEMA 426 80
3 – 4 محدودیتهای طراحی 83
3 – 5 نتیجه 83

فصل چهارم : مکان یابی

4 - 1 کلیات 86
4 – 2 مکانیابی 88
4 – 2 -1 ماموریت 89
4 – 2 – 2 پراکندگی 89
4 – 2 – 3 شکل عوارض و محیط 90
4 – 3 جغرافیا 90
4 - 4 مخاطرات و تهدیدات طبیعی / ارزیابی و تعیین ریسک 91
4 – 4 – 1 شناخت و تعریف مخاطرات طبیعی 92
4 – 4 – 2 تعیین ریسک خطرات طبیعی 94
4 - 5 مخاطرات و تهدیدات انسانی / ارزیابی و تعیین ریسک 96
4 – 5 – 1 تهدیدات و مخاطرات انسانی 96
4 – 5 – 2 تعیین ریسک تهدیدات و مخاطرات انسانی 97

فصل پنجم : طراحی سایت

5 – 1 کلیات 101
5 – 2 اهداف 101
5 – 3 تناسب و استقرار سایت اصلی و جانمایی 101
5 – 4 طراحی سایت و مراحل طراحی سایت 102
5 – 6 آنالیز برنامهریزی 103
5 – 7 مفهوم پیشرفت و طرح توسعه 106
5 – 8 کنترل فرسایش 106
5 – 9 هیدرولوژی 107
5 – 10 زهکشی فاضلاب و آبهای سطحی 107
5 – 11 تاسیسات وتسهیلات شهری 107
5 – 12 حفاظت فیزیکی 108
5 – 12 – 1 دسته بندی و طبقه بندی ساختمانها 109
5 – 12 – 2 بازداری از حمله و یا کاهش کارایی 110
5 – 12 – 3 به تعویق انداختن حمله 111
5 – 12 – 4 تهدیدات بصری و دیداری 111
5 – 12 – 5 طرح سایت در حمله های بیرونی با تسلیحات 113
5 – 12 – 6 بمب های خودرویی متحرک و ثابت 114
5 – 12 – 7 مسیرهای دسترسی 118

فصل ششم : بارگذاری

6 – 1 کلیات 121
6 – 1 حمله پرتابه ای 122
6 – 1 – 1 سلاحهای سبک 123
6 – 1 – 2 سلاحهای نیمه سنگین با کالیبر بزرگتر 126
6 – 2 حملات با مواد منفجره 126
6 – 2 – 1 حملات بیرونی و خودرویی 127
6 – 2 – 2 حملات از مسافت دور 129
6 – 3 سنجش قدرت انفجار 130
6 –4 معادله تی ان تی T.N.T 132
6 – 5 انفجارهای غیر محدود 135
6 – 6 انفجار در فضای باز 137
6 – 7 انفجارهای محدود شده 140
6 – 7 – 1 بارهای شوک در داخل ساختمانهای بالای سطح زمین 140
6 – 7 – 2 بارهای فشار گاز 143
6 – 8 دسترسی به نرم افزارها و برنامه های رایانه ای 146
6 – 9 حملات ورود غیر مجاز 146
6 – 9 – 1 ابزارهای دستی 148
6 – 9 – 2 ابزارهای برقی 149
6 – 9 – 3 ابزارهای حرارتی 150
6 – 9 – 4 مواد منفجره برای ورودهای غیر مجاز به محیط 150
6 – 10 شاخص های حسن عملکرد 151
6 – 11 زمانها / نرخ های نمودگر 152

فصل هفتم : سیستم های سازه ای – رفتار و فلسفه طراحی

7 – 1 کلیات 157
7 – 2 پیشینه 157
7 – 3 رفتار دینامیکی سازه 161
7 –4 سیستم های سازه 163
7 – 4 – 1 ساختمانهای با سازه های پیش تنیده و پس تنیده 168
7 – 4 – 2 ساختمانهای پیش ساخته 169
7 – 4 – 3 رفتار ایده آل 169
7-5 ضریب ارتقای دینامیکی DIF 170
7 – 6 ملاحظات بارگذاری 172
7 – 7 سیستم های سازه ای و انتخاب اجزا 177

فصل هشتم : اجزای سازه ای – تحلیل و طراحی

8 – 1 کلیات 181
8 – 2 مشخصات بارهای انفجاری 185
8 – 3 سناریوهای انفجار و بارگذاری 189
8 – 3 – 1 قاب فولادی ، کف بتنی و دیوارها 190
8 – 3 – 2 قاب بتنی، دیوارها و کف های بتنی 192
8 – 3 – 3 دیوارهای باربر بتنی و دال های بتنی کف 194
8 – 3 – 4 ساختمانهای با دال های تخت 195
8 – 4 پاسخ اجزا 195
8 – 4 – 1 تیر ها 199
8 – 4 – 1 دال ها 208
8 - 4 - 3 ستونها 213
8 – 4 – 4 دیوارهای باربر 217
8 – 4 – 5 دیوارهای برشی 220
8 – 4 – 6 مفصلها و اتصالات 222
8 – 4 – 7 نمایش مدل و پاسخ کلی ساختمان 225
8 – 5 پاسخ موضعی 226

فصل نهم : حراست ، مراقبت و ساختار

9 – 1 کلیات 231
9 - 2 اهداف 231
9 – 3 تعریف حراست و مراقبت 232
9 – 4 چالش ها و آسیب ها پیش رو 232
9 – 5 تعریف نگهبان 233
9 – 6 نقاط استقرار سیستمهای حراست و نگهبانان 234
9 - 7 انتخاب پرسنل 235
9 - 8 اختیارات و صلاحیتها 235
9 - 9 ساختار انتخاب و گزینش نگهبانان 236
9 - 10 مشخصه های فیزیکی نگهبانان 237
9 - 11 آموزش و ارتقای عملکرد 238
9 - 11 - 1 مزایای آموزش مناسب 238
9 - 11 - 2 انواع آموزش 239
9 - 11 - 3 ارزیابی آموزش 241
9 - 12 مسئول و سرنگهبان 242
9 - 13 لباس های فرم (یونیفرم) 242
9 - 14 تجهیزات عمومی 243
9 - 14 - 1 خودرو و موتور سیکلت 243
9 - 14 - 2 سلاح گرم 244
9 - 14 - 3 ارتباطات 244
9- 14 - 4 تجهیزات جانبی 244
9- 14 - 5 سگ های تربیت شده 245
9 - 14 تعداد نگهبانان 245
9- 15 - 1 سناریوی حفاظت و مراقبت 245
9 - 15 - 2 تعداد نگهبانان و ارزش دارایی ها 246
9 – 16 مدت زمان شیفت های مراقبت 247
9 – 17 کنترل محسوس و نامحسوس نگهبانان 248
9 – 18 ایجاد تضمین و تعهد نگهبانان در برابر آسیبها 248

فصل دهم : حراست و مراقبت الکترونیکی

10 - 1 کلیات 251
10 - 2 توصیف کلی سیستم حفاظت الکترونیکی 251
10 - 3 روند اجرای سیستم مراقبت الکترونیکی 251
10 - 4 لایه بندی حفاظت الکترونیکی 252
10 - 5 ملاحظات طراحی سیستم مراقبت الکترونیکی 253
10 - 6 ملاحظات مربوط به سیستم های مراقبت الکترونیکی درونی 256
10 - 6 - 1 مراقبت در برابر اختلال و ورود غیر مجاز 257
10 - 6 - 2 وضعیت دسترسی ایمن 257
10 - 7 ملاحظات مربوط به سیستم های مراقبت الکترونیکی بیرونی 258
10 - 8 شاخص های طراحی 258
10 – 8 – 1 ملاحظات زیست محیطی و فیزیکی 258
10 - 8 - 2 عملکرد حسگرها 260
10 - 8 - 3 شاخص اقتصادی 262
10 - 9 سیستم اعلان هشدار در سیستمهای کشف تعدی 263
10 - 10 حسگرها و سنسورها 264
10-10-1 سنسورهای کلیدی (سوئیچی) 265
10-10-2 سنسورهای مادون قرمز غیر فعال 267
10-10-3 سنسورهای مادون قرمز فعال 268
10-10-4 سنسورهای مافوق صوت 271
10-10-5 سنسورهای مایکروویو 272
10-10-6 سنسورهای میکروفونی 274
10-10-7 سنسورهای با اثر میدانی 276
10-10-8 سنسورهای حساس به مواد خاص 277
10-10-9 سنسورهای ایکس – ری 278
10-10-10 سنسورهای با فن آوری ترکیبی 278
10-10-11 سنسور نوری (گیرنده-فرستنده) 279
10-10-12 سنسورهای فیبر نوری – سنسور دما 280
10 - 11 سیستم های کنترل ورود الکترونیکی 283
10 - 11 - 1 ابزار رمزدار 283
10 - 11 - 2 مدارک شناسایی 284
10 - 11 - 3 سنجش فیزیکی 286
10 - 12 راهنمای کاربری یا عملکردی 288
10 - 13 شاخص های حسن انجام کار 290
10 - 13 - 1 بررسی خطا 290
10 - 13 - 2 توان عملیاتی 291
10 - 14 ذخیره سازی داده ها 291
10 - 15 دوربینهای مدار بسته برای سنجش هشدار و تامین مراقبت 292
10 - 15 - 1 انواع دوربین های مدار بسته 293
10 - 15 - 2 رهنمودهای کاربردی در دوربین های مدار بسته 295

فصل یازدهم : نورپردازی ایمن

11 - 1 کلیات 300
11 – 2 مرور کلی بر نورپردازی ایمن 301
11 – 3 نقش مسئولین طراحی 302
11 – 4 ملاحظات برنامهریزی 302
11 – 5 اصول نورپردازی حفاظتی 304
11 – 6 انواع نورپردازی 305
11 – 6 – 1 سیستم نورپردازی مداوم 305
11 – 6 – 2 نورپردازی حالت انتظار یا آماده 306
11 – 6 – 3 نورپردازی سیار یا قابل حمل 306
11 – 6 – 4 نورپردازی اضطراری 306
11 – 7 محیطهای محصور 306
11 – 8 ورودیها 307
11 – 9 نورپردازی محیط 308
11 – 10 سیستم کابل کشی 309
11 – 11 حفظ و نگهداری 309
11 – 12 منابع نیرو 309
11 – 13 اقتضائات نورپردازی دوربین های مداربسته 310
11 – 14 آلودگی نوری 310

فهرست مراجع 313