کتاب برنامه ریزی و کنترل تولید و موجودی ها اثر مجید ابراهیمی ناشر فدک ایساتیس

مرجع کامل درسی و کاربردی به همراه مسائل و تمرین های متنوع و سوالات آزمون کارشناسی ارشد.
 مطالعه این کتاب به کلیه دانشجویان رشته مهندسی صنایع، داوطلبان آزمون کارشناسی ارشد رشته مهندسی صنایع،‌ مهندسین و مدیرانی که با حوزه برنامه ریزی سفارشات خرید و برنامه ریزی تولید سر و کار دارند توصیه می شود.

پیشگفتار مولف

 خداوند متعال را سپاس می گویم که این فرصت را عنایت فرمود تا کتاب حاضر را به جامعه دانشگاهیان در مهندسی صنایع و کارشناسان و مدیران صنعتی کشور به عنوان خدمتی ناقابل تقدیم نمایم.
 حدود یک دهه است که مطالب مرتبط با موضوع برنامه ریزی و کنترل تولید و موجودی-ها را که حاصل سالها تجربه در تدریس این درس در دانشگاه های مختلف کشور و همچنین مشاوره به واحدی صنعتی است را یادداشت نموده و یک مجموعه کامل منطبق با سرفصل های وزرات علوم، تحقیقات و فناوری گردآوری نموده ام. لذا سالهاست که تالیف یک کتاب کامل جهت استفاده دانشجویان رشته مهندسی صنایع، داوطلبان ورودی به مقطع کارشناسی ارشد مهندسی صنایع و همچنین مهندسین و مدیران صنعتی کشور را در دستور کار خود قرار داده ام. به هرحال، کتابی که پیش روی شماست نتیجه تلاش-های طولانی مدت مولف در زمینه مطالعه، آموزش و تدریس مفاهیم برنامه ریزی و کنترل تولید و موجودی ها است.
 در حال حاضر منابع و مراجع فارسی محدودی در این زمینه در کشور موجود می باشد اما هیچ‌یک از آنها بصورت جامع و مبسوط به کلیه سرفصل های مربوطه نپرداخته اند و همواره دانشجویان رشته مهندسی و همچنین داوطلبان آزمون کارشناسی ارشد مهندسی صنایع و همچنین اساتید مربوط با مشکلات عدیده ای در فراگیری و تدریس مطالب مواجه می شوند. لذا با علم به این موضوع و با توجه به تجربه حاصل از سالها تدریس این درس اقدام به تدوین این مجموعه نموده ام و امیدوارم مورد قبول و استفاده مفید قرار گیرد.
 تمامی هدف این کتاب بر ارایه کامل مطالب و کمک به دانشجویان در ایجاد درک عمیقی از موضوعات مورد بحث می باشد. در هر فصل مطالب به صورت ساده و شیوا بیان شده و سپس اقدام به ارای مثالهای فراوان در هر قسمت از متن شده است که موجب افزایش سرعت یادگیری و تفهیم مطالب می گردد.
 در تدوین متون از یک طرف سعی شده که با سرفصل های شورای عالی برنامه ریزی وزارت علوم، تحقیقات علمی برای تدریس اساتید و مطالعه دانشجویان احساس نگردد و از طرف دیگر سعی شده با ارایه و فناوری تطابق داشته و بطور کامل به کلیه مفاهیم مربوطه توجه شود تا کمبودی از لحاظ محتوای مثالهای متنوع یادگیری مطالب را ساده-تر نماید. اکثر این مثال ها از سوالات و مسائل مطرح شده در آزمون های کارشناسی ارشد رشته مهندسی صنایع انتخاب شده تا خوانندگان با نکات و ابعاد ظریف مطالب آشنا شوند.
 همچنین جهت فراگیری بیشتر مطالب و کنترل سطح یادگیری خوانندگان، در آخر هر فصل تعداد قابل توجهی تمرین و مساله ارایه شده است.
 هر چند در تدوین این مجموعه نهایت دقت و وسواس صورت گرفته اما نمی توان ادعا کرد که مطالب کتاب به ویژه روش های حل مسائل عاری از اشکال باشد، لذا دریافت نظرات اصلاحی خوانندگان گرامی برای اینجانب جای بسی افتخار است و بسیار گرانبها و ارزشمند خواهد بود و قطعاً در جهت ارتقاء سطح علمی و کیفی مطالب کتاب در چاپ های آتی موثر بوده و مورد استفاده قرار خواهد گرفت. لذا مولف آمادة دریافت نظرات، پیشنهادات و انتقادات خوانندگان گرامی از طریق آدرس پست الکترونیکی majid_ebrahimi 56 (a)yahoo- Gom می باشد.
 در انتها لازم می دانم از اساتید این درس در زمان تحصیل در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، جناب آقایان دکتر علیرضا حیدری و دکتر رسول حجّی قدردانی نمایم.

 مجید ابراهیمی
 عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم

 دربارهء مولف

 سید مجید ابراهیمی دانشجوی دکترای رشته مهندسی صنایع و عضو هیات علمی گروه مهندسی صنایع دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم است و از سال 1381 تا به حال مسئولیت تدریس دروس اصلی و تخصیصی رشته مهندسی صنایع از جمله برنامه ریزی و کنترل موجودی ها، تحقیق در عملیات، کنترل کیفیت آماری مدیریت کیفیت و بهره وری، اقتصاد مهندسی، کارآفرینی، طرح ریزی واحدهای صنعتی در دانشگاه ای مختلف کشور از جمله دانشگاه صنعتی قم، دانشگاه قم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نراق، دانشکده نفت تهران و همچنین هدایت فعالیتهای پژوهشی دانشجویان در مقطع کارشناسی را در این دانشگاه ها بر عهده داشته است.
 ایشان مدرک کارشناسی خود را در رشته مهندسی صنایع با گرایش تولید صنعتی از دانشگاه علم و صنعت ایران در سال 1378 و مدرک کارشناسی ارشد خود را در رشته مهندسی صنایع با گرایش صنایع از دانشگاه صنعتی شریف در سال 1381 اخذ نمود. وی در حال حاضر دانشجوی دکترای رشته مهندسی صنایع با گرایش صنایع در دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی می‌باشد.
 دکتر ابراهیمی از سال 1387 به عنوان مشاور، مدرس و ارزیاب ارشد مباحث حرفه ی مدیریت، بهره‌وری، کیفیت و تعالی سازمانی در صنایع مختلف فعالیت نموده و در حال حاضر ارزیاب ارشد جایزه ملی بهره وری و تعالی سازمانی، جایزه ملی کیفیت غذا و دارو و جایزه بهره وری 1404 می باشد. وی تا کنون در بیش از 100 شرکت مطرح کشور در حوزه ای صنعتی و خدماتی بعنوان مشاوره، تدریس و ارزیابی حوزه ای مدیریت، بهره وری، کیفیت و تعالی سازمانی حضور داشته و دارای تجربیات ارزنده ای در این خصوص می باشد.
 همچنین ایشان عضو چندین انجمن علمی در ایران بوده و دارای مقالات متعدد در نشریات علمی پژوهشی و همچنین کنفرانس های بین المللی بوده و تالیفات دیگری از ایشان در دست تهیه می باشد.
 

فهرست مطالب

 فصل اول تعاریف و مفاهیم برنامه‌ریزی و کنترل تولید و موجودی‌ها 1
 1.1 انواع سیستم‌های تولید 2
 2.1 انواع سیستم‌های تولید براساس مونتاژ قطعات و نوع سفارشی که می توانند بگیرند 4
 3.1 انواع استقرار ماشین آلات 5
 4.1 اصول و مفاهیم برنامه ریزی و کنترل موجودیها 8
 1.4.1 مفهوم و تعریف موجودی 8
 2.4.1 طبقه بندی موجودی ها 8
 4.4.1 نقش موجودیها در اقتصاد و تولید 9
 5.4.1 اهداف کنترل موجودی 10
 6.4.1 مراحل برنامه ریزی و کنترل تولید و موجودی ها 11
 5.1 عوامل هزینه در کنترل موجودی (هزینه های سیستم موجودی) 11
 1.5.1 هزینه خرید (هزینه قیمت کالا) 12
 2.5.1 هزینة ثبت و سفارش (بر پایی، آماده سازی ، سفارش دهی) 13
 3.5.1 هزینة نگهداری و انبار موجودی ها 16
 4.5.1 هزینه‌های خالی بودن انبار از ذخیره (هزینه‌های مواجه با کمبودکالا) 20
 6.1 عوامل مؤثر در تعیین مقدار سفارش 22
 7.1 عوامل موثر در تعیین زمان های سفارش 22
 8.1 نمودار موجودی در مقابل زمان 23
 9.1 محاسبه موجودی در لحظه مورد نظر 24
 10.1 محاسبه هزینه نگهداری 24
 11.1 محاسبة هزینه کمبود 28
 12.1 نقش و اهداف برنامه ریزی و کنترل تولید و موجودیها 36
 13.1 سیستمهای کنترل موجودی 37
 14.1 طبقه بندی ارزشی اجناس (طبقه بندی کردن محصول به وسیلة آنالیزABC ) 39
 1.14.1 روش های اعمال طبقه بندی 39

 فصل دوم مدل‌های موجودی تک‌محصولی 43
 1.2 مدلهای قطعی (معین) موجودی 44
 2.2 مدل سفارش اقتصادی بدون کمبود موجودی (هزینة کمبود بی‌نهایت) 44
 3.2 محاسبه هزینه های موجودی در مدل EOQ 46
 1.3.2 رابطه بین هزینه سالیانه تعداد سفارشات و مقدار سفارش 47
 2.3.2 رابطه بین هزینه خرید سالیانه و مقدار سفارش 47
 3.3.2 رابطة بین هزینة سالیانه نگهداری موجودی و مقدار سفارش 48
 4.2 تعیین مقدار سفارش اقتصادی (EOQ) 49
 5.2 رابطه بین هزینه‌های نگهداری سالیانه و هزینه‌های سفارش‌دهی سالیانه به ازاء نقاط مختلف Q 53
 6.2 مقدار سفارش اقتصادی در حالی که فضای انبار وجود دارد 64
 7.2 مقدار سفارش اقتصادی در حالتی که قیمت کالا تابعی از مقدار کالا باشد 65
 8.2 نقطه سر به سر (Break-Point) 66
 9.2 مقدار سفارش اقتصادی در صورت دریافت تدریجی کالا (مقدار تولید اقتصادی EPQ) 69
 10.2 مقایسه مدل EOQ و EPQ 75
 11.2 مدل های کمبود موجودی 82
 1.11.2 مقدار سفارش اقتصادی زمانیکه کمبود مجاز است 82

 فصل سوم تجزیه و تحلیل حساسیت 107
 1.3 تجزیه و تحلیل حساسیت فرمول EOQ 108
 2.3 تلورانس مقادیر اقتصادی سفارش یا تولید 112
 3.3 تحلیل حساسیت هزینه نگهداری، هزینه سفارش دهی و نرخ مصرف 113
 4.3 تحلیل حساسیت توام 115
 5.3 سفارش دهی در دسته های n تایی 117

 فصل چهارم نقطه سفارش مجدد ( ROP ) 121
 1.4 مقدمه 122
 2.4 تعریف زمان تحویل یا پیش زمان (Lead Time ) 122
 3.4 تعریف نقطه سفارش مجدد (Re Order Poit) 122
 4.4 محاسبه نقطه سفارش مجدد ( ROP ) در مدل سفارش اقتصادی بدون کمبود 123
 5.4 محاسبة نقطة سفارش مجدد (ROP) در مدل کمبود مجاز قابل جبران 131
 6.4 محاسبة نقطه سفارش مجدد ( ROP ) در مدل تولید 132
 1.6.4 مدل تولید بدون کمبود 132
 2.6.4 مدل تولید با کمبود 135

 فصل پنجم مدل‌های تخفیف، سفارش ویژه و حراج 137
 1.5 مقدمه 138
 2.5 انواع تخفیف 138
 3.5 تخفیف کلی (تخفیف برای تمامی واحدها) 139
 1.3.5 هزینه کل سیستم موجودی در مدل تخفیف کلی 140
 2.3.5 الگوریتم استفاده ازتخفیف کلی برای تعیین میزان سفارش اقتصادی 142
 4.5 تخفیف افزایشی یا نموی یا نحوی یا جزئی 163
 1.4.5 هزینه های سیستم موجودی در حالت تخفیف نموی 164
 2.4.5 الگوریتم حل تخفیف نموی 166
 3.4.5 مقایسه تخفیف کلی و نموی 173
 5.5 مدل سفارش ویژه 173
 6.5 مدل فرصت استثنایی خرید (حراجی) 179

 فصل ششم مدل‌های چند محصولی 183
 1.6 مقدمه 184
 2.6 مقدار سفارش اقتصادی چند کالا بدون محدودیت 184
 3.6 مقدار سفارش (یا تولید) اقتصادی چند کالا و نقش محدودیتها 186
 4.6 مدل چند محصولی با یک محدودیت 186
 1.4.6 مدل چند محصولی با محدودیت سرمایه و فضا 186
 2.4.6 مدل چند محصولی با محدودیت تعداد دفعات سفارش در سال 198
 3.4.6 مدل چند محصولی با محدودیت متوسط سرمایه درگیر در موجودی 200
 4.4.6 تکنیک لیمیت 201
 5.6 مقدار سفارش اقتصادی چند کالا زمانیکه با هم سفارش داده شوند (دارای سیکل سفارش یکسان باشند) 204
 6.6 مدل چند محصولی با چند محدودیت 208
 1.6.6 مدل چند محصولی با دو محدودیت سرمایه و فضا
 2.6.6 مدل چند محصولی در حالت الزام سفارش همزمان و یکی از محدودیت های سرمایه یا فضا 217
 7.6 مقدار سفارش اقتصادی زمانی که مجموع هزینه‌های ثبت و سفارش داده شده باشد 224
 8.6 مقدار سفارش اقتصادی چند کالا با محدودیت ثابت بودن هزینه‌های سفارش‌دهی و هزینه‌های انبارداری 230
 9.6 مقدار تولید اقتصادی چند کالا با محدودیت استفاده از یک ماشین (یا استفاده از تجهیزات مشترک) 234
 10.6 مدل تولید چند محصولی با یک ماشین همراه با زمان آماده سازی 242
 11.6 مقدار سفارش اقتصادی در صورت محدودیت انبار و امکان استفاده از انبارهای اضافی 244
 12.6 مقدار سفارش اقتصادی در صورت وجود محدودیت انبار و امکان استفاده از انبار اضافی و تخفیف قیمت 246

 فصل هفتم مدل‌های احتمالی 249
 1.7 مدل های احتمالی 250
 2.7 موجودی اطمینان یا ذخیره احتیاطی (SS ) 250
 1.2.7 تعریف ذخیره احتیاطی (SS ) 250
 3.7 ماهیت و علت وجودی موجودی اطمینان 250
 4.7 فرمول‌های ROP با درنظر گرفتن ذخیره احتیاطی 252
 5.7 مفهوم و کاربرد سطح خدمت در مدلهای احتمالی 252
 1.5.7 نحوه محاسبه سطح خدمت 253
 6.7 عوامل موثر در مقدار SS 253
 7.7 عوامل مؤثر در زمان تدارک 254
 8.7 توزیع‌های آماری در مدلهای احتمالی 258
 9.7 انواع توزیع های احتمالی 268
 1.9.7 تقاضا در طول مدت زمان تحویل احتمالی و دارای توزیع نرمال باشد 268
 2.9.7 تقاضا در طول مدت زمان تحویل احتمالی و دارای توزیعنمایی باشد 274
 3.9.7 تقاضا در طول مدت زمان تحویل احتمالی و دارای توزیع یکنواخت باشد 275
 4.9.7 تقاضا در طول مدت زمان تحویل احتمالی و دارای توزیع پواسان باشد 278
 10.7 تعیینROP و SS در صورت احتمالی بودن مدت زمان تحویل (LT) و یا مصرف در طول واحد زمان تحویل 280
 1.10.7 تابع توزیع پیوسته 280
 2.10.7 تابع توزیع گسسته 285
 11.7 تعیین نقطة سفارش مجدد (ROP) و مقدار ذخیره احتیاطی (SS) با در نظر گرفتن هزینه‌های کمبود و نگهداری 291
 12.7 سیستم‌های مختلف سفارش‌دهی موجودی 299
 1.12.7 سیستم نقطه سفارش یا سیستم سفارش به اندازه سفارش ثابت (FOS) (Fixed order size) 300
 2.12.7 سیستم دوره سفارش یا سیستم سفارش با فاصله زمان ثابت FOI)) 301
 3.12.7 سیستم ظرف ذخیره یا دو ظرفی یا سیستم مینیمم ماکزیمم یا دو قفسهای Two - bin یا bin - Double 305
 4.12.7 سیستم بازدیدهای عینی یا سیستم سیکل سفارش 307
 13.7 مقایسه سیستمهای مختلف سفارشات 307
 14.7 مقایسة مدل‌های احتمالی در سیستمهای FOS و FOI 308
 15.7 مفهوم سقف موجودی R در مدل احتمالی با سیستم دوره ثابت (R,t) 311

 فصل هشتم پیش‌بینی 317
 1.8 مقدمه 318
 2.8 تعریف پیش‌بینی 318
 3.8 فاکتورهای ضروری برای انتخاب مدل پیش‌بینی 318
 4.8 روشهای پیش‌بینی 319
 5.8 تکنیکها و روشهای آماری پیش‌بینی 320
 1.5.8 روش معدل (میانگین حسابی) دوره‌های قبل 320
 2.5.8 روش مصرف واقعی آخرین دورهLast Period Demand (LPD) 321
 3.5.8 روش معدل (میانگین) متحرک ساده Moving Average 322
 4.5.8 روش میانگین متحرک وزنی (موزون) 325
 5.5.8 روش نمو هموار یا هموارسازی نمایی 326
 6.5.8 روش نمو هموار دوبل 335
 7.5.8 روش تصحیح روند (اثر روند و تصحیح روندی) 338
 8.5.8 روش تعیین معادله خط مصرف یا تحلیل برگشت خطی (رگرسیون) 340
 6.8 انتخاب روش مناسب پیش‌بینی 342
 7.8 تعیین میزان صحت پیش‌بینی 342
 8.8 خطاهای پیش‌بینی (Fonecost error) 342
 1.8.8 میانگین قدر مطلق خطاها MADMeanAbsoluteDeviation)) 343
 2.8.8 میانگین مجذور خطای پیش‌بینی MSE (Mean Square Deviation) 345

 فصل نهم برنامه‌ریزی سفارشات دوره‌ای (برنامه‌ریزی مدل‌های قطعی و پویا) 347
 1.9 مقدمه 348
 2.9 روش‌های برنامه‌ریزی سفارشات دوره‌ای (روشهای حل مدل) 349
 1.2.9 روش دسته به دسته ( Lot for Lot)LFL 349
 2.2.9 روش حداقل هزینه کل (LTC) 350
 3.2.9 روش حداقل هزینه واحد (LUC) 352

 فهرست منابع و مراجع 357

 فهرست الفبایی 359